Þjóðviljinn - 18.09.1980, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 18. september 1980. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
á dagskrá
>Auðlindakreppan er að verða að
raunveruleika hvort sem mönnum líkar
betur eða verr, enda á hún
rætur sínar að rekja til beinharðra
náttúrufræðilegra staðreynda.
Porsteinn
Vilhiaimsson
eðlisf ræðingur:
bensinnotkun pr. bil minnki
aðeins um 1% á ári á næstu 20 ár-
um.
Þegar meta skal framtiöar-
horfur á þessu sviði sem öörum,
kemur margt fleira til en viö ís-
lendingar höfum einir vald á.
Þannig minnist ég í fyrstu grein
minni á þær breytingar sem nú
eru að gerast i bandariskum bila-
iðnaöi, seint og um siöir. Birgir
kýs aö láta þetta atriöi sem vind
um eyru þjóta i svargrein sinni,
en þaö er auövitaö órjtlfanlega
tengt mati manna á þvi, hvernig
bilafloti okkar og annarra muni
lita út i framtiöinni. Viö horfum
t.d. fram á það aö bandariskir
bensinhákar (gas—guzzlers, eins
og kaninn kallar þá svo hnytti-
lega) verða einfaldlega ekki
framleiddir eftir nokkur ár. Þeir
eftir aö hafa ýmsar afleiðingar.
Til dæmis er nú gert ráð fyrir
mun hægari vexti i stáliönaði
heimsins en áður, m.a. vegna
þess aö nýir bilar veröa minni og
léttari og þurfa þarafleiðandi
minna stál.
En það sem nú er að gerast i
oliumálum á þvi miöur eftir aö
endurtaka sig um ýmsar aörar
auölindir jaröar sem eru tak-
markaöar. Þess vegna tel ég aö
við horfum fram á svokallaða
auölindakreppu. Hún á fyrst og
fremst rætur aö rekja til þeirrar
einföldu en óumflýjanlegu
náttúrufræöilegu staöreyndar aö
jöröin sem viö byggjum er endan-
leg. Þegar þar viö bætist si-
vaxandi mengun og linnulaus
fólksfjölgun tala menn um svo-
kallaða vistkreppu (ecocrisis).
Auðlindakreppa og orkuspár
Eitt tttið hugarreikmngsdœm
1 skýrslu Orkuspárnefndar er áætlaö aö árlegur innflutningur
bifreiöa nemi um 8% af heildarflotanum. Einnig kemur fram aö
reiknað er meö 4% fjölgun á ári um þessar mundir. Samkvæmt
þessuhverfa þá 4 bflar af hverjum hundrað úr flotanum á hverju
ári, sem hljómar ekki ótrúlega.
Hugsum okkur nú að nýju bilarnir átta,sem bætast viö hverja
hundrað á hverju ári, séu helmingi sparneytnari en hinir fjórir
sem hverfa.(Nýir bilar eyöa t.d. aö meöaltali 7,5 litrum á 100 km
en þeir gömlu 15 lltrum; þessar tölur skipta þó ekki máli fyrir út-
komuna.)
Hver verður þá breytingin á meðalneyslu I bilaflotanum á
hverja 100 km?
Lausn: Bilarnir átta sem bætast viö eyöa jafnmiklu og hinir f jór-
ir sem hurfu. Bensinnotkun i heild er þvi óbreytt en bilunum hef-
ur fjölgað úr 100 i 104. Bensinnotkun á hvern bil hefur þvi
minnkaö um 4%.
Athugasemdir:
Hér er ekki tekiö tillit til hugsanlegra breytinga vegna þess aö
hverjum bil sé ekiöaömeöaltali meiraeöa minna en áöur.
Aðrar forsendur um aukna sparneytni en hér voru nefndar
(nýir bilar helmingi sparneytnari en þeir sem hverfa) leiða
auövitaö til annarrar niöurstööu.Mér sýnist þó erfitt aö fá út
lægri tölu en 3% minnkun meö sannfærandi hætti.
Verri lifskjör?
Um ritdeilutilþrif.
Föstudaginn 22. ágúst birtist
eftir mig dagskrárgrein þar sem
égbeindi m.a. allharöri gagnrýni
aö Orkuspárnefnd vegna ný-
legrar skýrslu frá henni um oliu-
notkun Islendinga 1980—2000.
Þessi gagnrýni min varð til þess
aöBirgir Arnason eölisfræöingur,
sem segist hafa unniö aö þessari
skýrslu, sendi mér reiöilestur i
dagskrárgrein þann 3. þ.m..Mér
hefur veriö nokkur vandi á hönd-
um ab svara grein Birgis, þvi aö
sumt af ágreiningsefnum okkar á
litið erindi viö almenna blaðales-
endur. Ahinnbóginn er mérmjög
ljúft að gera gleggri skil ýmsum
þeim undirtónum umræöunnar
sem ég tel eiga brýnt erindi viö
almenna lesendur. Ég mun
freista þess hér á eftir að sigla
milli skers og báru i þessum
vanda.
Birgir Árnason velur málflutn-
ingi minum hin verstu nöfn, svo
sem „dylgjur og svivirðingar”,
„fúkyrði” og „rógur”, svo að eitt-
hvaösé nefnt. Þessu orðavali sinu
reynir hann að finna stað með þvi
aðfæra tilvitnanir i grein mina úr
samhengi og leggja mér til i
óbeinni ræðu „fúkyröi” sem ég á
að hafa viðhaft, eins og „ósæmi-
leg viðhorf og vinnubrögð”,
„heimska” og „annarlegar
ástæður”. Þessi orð er hins vegar
hvergi að finna i upphaflegri
grein minni og þau falla þvi
ómerk sem hugarsmiö Birgis,
utan við jákvæða og skynsamlega
umræðu.
Mér þykir auðvitað heldur leitt
að mér skuli gert upp slikt oröa-
val, en mun þó láta kyrrt liggja,
enda geri ég mér ljóst að ég tók
áhættuna i upphafi.
Hvað hef ég sagt?
Gagnrýni min á fyrrnefnda rit-
smiö Orkuspárnefndar beindist
bæði að viðhorfum og vinnu-
brögöum, og er þó skylt skeggið
hökunni.
1. Vinnubrögð Orkuspár-
nefndar eru að minu mati gagn-
rýniverö. T.d. er höfunda i engu
getið og talnameðferð er óvenju
flaustursleg á köflum.
2. Viöhorf þau sem birtast i
skýrslunni orka mjög tvimælis,
án þess aö höfundar viröist gera
sér fullnægjandi grein fyrir þvi.
Ég tel þessi viðhorf á eftir timan-
um og þvi litt til þess fallin aö
standa undir spá um framtiöina.
Nafnleysið.
Þegar visindalegar ritsmiöar
eru birtar er sem kunnugt er
ávallt getið höfunda, hversu
virtar sem þær stofnanir eru sem
hlut eiga aö máli. Þegar um er að
ræða umdeild álitamál eins og
téöa oliuspá er að minu viti ekki
siður ástæða til aö geta höfunda.
Þetta er almenn ábending sem
margir aörir en Orkuspárnefnd
geta þvi miður tekið til sin, enda
ber Birgir i raun ekki brigður á
hana i svari sinu, heldur hefur
uppiyfirklór um þaö að mérhefði
verið hægur vandi aö komast aö
þvi hverjir sitji i Orkuspárnefnd.
Þegar Birgir Arnason tekur til
svara viö grein eftir mig sem ein-
stakling verður honum m.a. aö
skotspæni texti frá Orkusparn-
aðarnefnd þar sem ég hef vissu-
lega gegnt formennsku og tek
ábyrgð á gerðum hennar skv. þvi.
Hins vegar er óneitanlega kald-
hæönislegt að þarna heföi Birgi
auðvitað orðið vopna vant ef _
báöar nefndirnar heföu viöhaft
sömu vinnubrögð nafnleyndar-
innar.
Talnaleikirnir.
Það er i sjálfu sér rétt hjá Birgi
að ég fór fljótt yfir sögu i gagn-
rýni minni á talnameðferð Orku-
spárnefndar, enda kemur fram i
grein minni að ég taldi slikt eiga
litið erindi viöblaöalesendur. Auk
þess átti ég satt að segja ekki von
á að menn mundu taka til varna
um þetta atriði. En úr þvi að hiö
óvænta hefur gerst skal ekki
standa á mér aö fara svolitið
nánar i saumana á þessu.
1 skýrslu Orkuspárnefndar
kemur framaðhún kannbæðiskil
á þrilibu og æðri stærðfræði. Þri-
liðunni er beitt þar sem hún á að
minu mati ekki við (samhengi
þorskafla, sóknar og þorskstofns)
og æðri stæröfræði (veldisföllum)
er beitt þar sem flestir mundu
láta sér nægja einfaldari aðferðir,
með hliðsjón af gögnum og mála-
vöxtum. Ég á hér við spá
nefndarinnar um fjölda bila pr.
1000 ibúa, þar sem segja má að
verið sé að reyna að skjóta smá-
fugla með fallbyssu, og hitta þó
ekki, en að visu er fallbyssan
fengin að láni hjá Framkvæmda-
stofnun.
Gleggsta dæmib um flausturs-
lega talnameðferð Orkuspár-
nefndar er sýnt hér i sérstökum
ramma, i ljósriti. Þar segir með
töflusniði frá spá nefndarinnar
um oliunotkun fiskimjölsverk-
smiðja. 1 megintexta skýrslunnar
er ekkiaðfinna neinn rökstuðning
fyrir þvi að einmitt þessar tölur
eru settar á blað. Ég vil einkum
og sér i lagi biðja menn.sem eru
vanir að umgangast tölur, að lesa
þessar tölur vandlega og spyrja
siðan sjálfa sig hvort þarna muni
vera um að ræða igrundaða
„spá” eða bara einfaldan leik
með þægilegar tölur og ártöl.
Sparneytni bíla.
Grundvallarágreiningur okkar
Birgis um framtiðarhorfur i
mannlegu samfélagi virðist bæði
.viðfeðmur og veigamikill eins og
ég kem nánar að siðar. Þessi
ágreiningur birtist i mati okkar á
tilteknum atriðum raunveruleik-
ans i nútið og framtið. Eitt þess-
ara atriða er spameytni bila, en
um þaðsegir Birgir i grein sinni:
„A sjöunda og áttunda áratugn-
um urðu (sic) verulegar breyt-
ingar á bflaflota landsmanna
þegar litlir evrópskir og jap-
anskir bilar komu i stað
ameriskra dreka. ...Að mati
Orkuspárnefndar eru áður-
nefndar breytingar orönar svo al-
mennar að þvi miður sé ekki svig-
rúm til jafn stórstigs bensin-
sparnaðar og Þorsteinn vill vera
láta” (leturbreyting min).
Nú hlýtur hver lesandi um sig
að leggja sitt mat á það sem
þarna er sagt, en þegar ég lit út
um gluggann hjá mér sé ég enn
talsvert af „ameriskum drekum”
og mér vitanlega er ekki einu
sinni hætt aö flytja þá inn. Þó fer
vonandi ekki milli mála að þeir
bilar.sem fluttir eru til landsins á
hverjuári, eruaðmeðaltalimiklu
sparneytnari en flotinn sem fyrir
er, að ekki sé talaö um gömlu bil-
ana sem lagt er á hverju ári.
Þessi þróun innflutnings i átt til
sparneytnari bila hefur örvast að
mun á allra siðustu árum, gagn-
stætt þvi sem Orkuspárnefnd
virðist gera sér i hugarlund, að
þróunin sé að stöðvast eða hægja
á sér.
Til þess að gera mér og öðrum
gleggri grein fyrir þvi svigrúmi,
sem um er að ræða i aukinni spar-
neytni bila, hef ég sett saman eitt
litið hugareikningsdæmi sem
fylgir þessari grein i sérstökum
ramma. Getur þá hver gert upp
við sig hvort hér sé um „ósk-
hyggju” að ræða eður ei, en rétt
er að rifja upp til samanburöar að
Orkuspárnefnd gerir ráð fyrir að
hljóta þvi óhjákvæmilega öa týna
tölunni I flotanum, og er vonandi
óþarfi að tiunda hver áhrif það
hefur á meðaleyðslu.
Það er svo ein kaldhæönin enn
að það er einmitt skammsýni
sömu ættar og Orkuspárnefnd
hefur uppi, sem hefur komið
bandariskum bilaiðnaði i þá klipu
sem hann er nú i gagnvart öðrum
sem hafa séð betur hvað fara
geröi. Ég á hér fyrst og fremst við
glámskyggni á ástand og þróun i
oliumálum okkar jarðarbúa.
Oliukreppa eða
„sérstakar aðstæður”?
Sem vænta má greinir okkur
Birgi mjög á um þróun oliuverðs,
hversu djúpt rætur hennar liggja
o.s.fr.v.. Þessi ágreiningur krist-
allast m.a. i eftirfarandi um-
mælum Birgis:
„A árinu 1979 urðu gifurlegar
verðhækkanir á bensini ... sem
drógu mjög úr notkun bifreiöa
en það er hin mesta fásinna að
marka langtimaþróun af svo
sérstökum aðstæðum. Bensin-
verð á ekki eftir að margfald-
ast a hverju ári fram til alda-
móta þannig að kreppuhugar-
far Þorsteins er út i hötti’.
Ég er i stuttu máli algerlega ó-
sammála þvi mati Birgis að oliu-
hækkanir ársins 1979 flokkist
undir „sérstakar aðstæður”.
Þvert á móti tel ég einmitt að þær
lýsi „langtímaþróun” i þeim
skilningi að oliuverðeigienn eftir
að margfaldast á næstu áratug-
um, hvort sem það gerist I fáum
stórum stökkum eða mörgum
smáum. Ég er ekki með þessu að
leggja neitt mat á duttlunga ráða-
manna i íran eöa Houston, heldur
styðst ég fyrst og fremst viö þá
jarðfræöilegu staðreynd að auö-
tekin olia er á þrotum, þannig að
það verður sifellt dýrara að vinna
oliu úr jörðu, enda eru menn nú
farnir aö hugsa til þess að búa
hana til öðruvfsi, eins og kunnugt
er.
Auðlindakreppan.
Þannig á oiiukreppan ein sér
Nú er ég að sjálfsögðu ekki
einn um aö flytja þann boðskap
sem hér er tæpt á, né heldur er
Birgir Arnason fyrstur manna til
að andmæla honum. Meðal
annars hefur það farið fyrir
brjóstið á mörgum öðrum en
Birgi að vistkreppan muni leiða
til verri lifskjara. Þvi er til að
svara að Birgi og skoðanabræður
hans hafa ekkert einkaleyfi á
merkingu orðsins „lifskjör”. Ef
svo væri og menn vildu eingöngu
telja ti! lifskjara hvers kyns
efnislega neyslu og efnisleg um-
svif, oft langt umfram nauð-
þurftir, þá er auðvitað ljóst að
slik lifskjör hljóta að staðna eða
rýrna i iðnrikjum Vesturlanda
vegna vistkreppunnar. Ef menn
nota orðið á hinn bóginn i viðtæk-
ari merkingu, til að mynda um
andlega lifsnautn, félagslegt ör-
yggi o.s.frv.,þá er ekki að vita
nema samfélag okkar geti haldið
áfram að þróast til bættra „lifs-
kjara” — betra mannlifs.
Til u m-
hugsunar
Ef Jón Jónsson klipur ögn
af þeim tima sem hann notar
annars gagngert til útivistar
og likamsræktar, en hjólar
til og frá vinnu i staðinn,
hvorthafa þá „lifskjör” hans
batnað eða versnað? Hvaða
breytingar verða á efnis-
neyslu hans sjálfs og sam-
félagsins vegna þessa
tiltækis? — Hvað ef aðrir
gerðu slikt hið sama, eða þá
eitthvað hliðstætt?
En nú er mál að linni.enda er ég
kominn út i mál sem ekki verða
gerð nein fullnægjandi skil i
botninum á einni blaðagrein. En
hver veit nema einhvern timann
komistá skynsamleg rökræða um
þessi veigamiklu mál; ekki skal
standa á mér.
Reykjavik,
15. sept. 1980
TAFLA 3
Spá um oliunotkun á tonn bræösluhráefnis
1980 1985 1990 1995 2000
Loóna og bræöslufiskur 60 kg 55 kg 50 kg 45 kg 40 kg
Fiskúrgangur 75 " 70 " 65 " 60 " 55 "
TAFLA 4
Spá um olíunotkun fiskimjölsverksmiöja (tölur í tonnum)
1980 1985 1990 1995 2000
Loöna 1,0 Mt 60.000 55.000 50.000 45.000 40.000
Bræöslufiskur 0,2 Mt 12.000 11.000 10.000 9.000 8.000
Fiskúrgangur 0,2 Mt 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000
87.000 80.000 73.000 66.000 59.000
igrunduö spá eöa leikur aö þægilegum tölum?