Þjóðviljinn - 15.11.1980, Blaðsíða 12

12 StÐA — ÞJÖÐVILJINN Helgin 15. — 16. nóvember 1980
— mhg
rœðir við
Stefán Hrafn
Magnússon,
sem hefur
kynnt sér
hreindýrarækt
á Grœnlandi,
Noregi, Svíþjóð
og Kanada
og hyggst nú snúa
stefninu til
Alaska
Fyrstu kynni af
hreindýrabúskap
— ÞúfórsttilGrænlands 1975.
Hvaða ástæður lágu til þess
ferðalags?
— Eigum við ekki aö segja aö
það hafi bara verið ævintýra-
mennska, útþrá, löngun til þess
að sjá mig um og kynnast
einhverju nýju? Ég hafði I raun
og veru engin áform um hvað ég
mundi dvelja þar lengi eða úti
yfirleitt. En á Grænlandi komst
ég i kynni við hreindýrabónda.
Sá hafði verið viö nám i hrein-
dýrarækt i Finnmörku i Noregi
og setti svo saman hreindýrabú
er heim kom. Við kynni min af
þessum manni og búskap hans
vaknaði áhugi minn á hreindýr-
um. Hann á núna um 500 dýr.
Það er allur hans bústofn og á
honum iifir hann góðu llfi. Hjá
þessum bónda hef ég unnið.en
hann býr við Breiöafjörð i
Eystri-byggð. Ég fór þangað frá
einum Breiðafirðinum til
annars.
Einn þeirra bú-
fræðinga sem útskrif-
uðust frá Bændaskólan-
um á Hvanneyri vorið
1974, var Stefán Hrafn
Magnússon frá Ytri-
Fagradal á Skarðsströnd
í Dalasýslu. Raunar er
Stefán fæddur Reykvík-
ingur,en ólst upp hjá afa
sínum og ömmu og
Steinólfi Lárussyni,
móðurbróður sínum og
bónda í Ytri-Fagradal.
Árið 1975 brá Stefán
Hrafn á það ráð að fara
til Grænlands, tók að
kynna sér hreindýrarækt
og náði sér þar í konu,
Larsine Abelsen frá
Narssak í Eystri-byggð.
Þau Larsine og Stefán
Hraf n komu snöggvast til
(slands á dögunum, en
Heima eða erlendis
Hjörðin gengur
sjálfala
— Segðu okkur eitthvað af
þessum búskap.
— Jú, þessi jörö er um 200
ferm. aö stærð. Landið er nokk-
uð vel gróið, fjöllin þar mun
betur gróin en hér yfirleitt. Og
hjörðin gengur úti allt árið.
Vinnan viöhreindýrin er einkum
fólgin i smölun á dýrunum,
mörkun og slátrun. Svo fer mik-
ill timi i að ganga innan um dýr-
in, gera þau mannvön og gæf.
Þarf helst að gera það daglega.
1 sumum árum þarf að fylgjast
með beitinni.
— Hvað eru sláturdýrin yfir-
leitt gerö gömul?
— Yfirleitt er dýrunum slátr-
aö á öðru ári og svo þá eldri
törfum. Bóndi með500dýr á að
ge'ta fellt 200 árlega. Afurðirnar
eru fyrst og fremst kjötiö og
skinnin, sem eru sútuð, — nú og
svo hornin. Tarfur á þriðja ári
hefur frá 70—100 kg fall og kg. af
kjötinu selst á kr. 3000, og siðan
eru aukaafurðirnar.
— Hvaö um markaöinn?
— Kjötið fer mest til inn-
anlandsneyslu á Grænlandi.
Dálitið er þó selt til Danmerkur.
Verð á skinnum er frekar lágt
um þessar mundir en þó einna
best á Grænlandi. Horftin fara
hreint ekki til næsta bæjar þvi
opnast hefur markaöur fyrir
þau i Japan. Japanir vinna úr
þeim fjörefni og telja sér veröa
gott af.
— því
verður
ekki
svarað
nú
— Er mikið um hreindýra-
bændum á Grænlandi?
— Nei, þeir eru fáir. Það er
t.d. aðeins þessi eini i Eystri-
byggð. Og á Grænlandi er hrein-
dýrabúskapur staðbundinn.
Hann byggist aöeins á notkun
heimalanda þar sem á hinum
Norðurlöndunum. eða I Noregi
og Sviþjóð, er bæöi um að ræða
notkun heimalanda og afrétta.
— Hvernig kanntu þessum
störfum?
— Ég felli mig mjög vel við
svona búskap og gæti vel hugsað
mér að gera hann að ævistarfi,
ef ég fengi góöa aöstöðu. En ef
ég hyrfi að þvi,þá vildi ég heldur
vera á Grænlandi en i Norður-
Noregi þvi veðrátta er betri á
Grænlandi. En ég er nú vist eini
Islendingurinn, sem vinn við
svona starf á Grænlandi. En
þetta er á margan hátt heillandi
starf og ég hef alltaf haft gaman
af þvi að ganga á fjöll og lifa I
sambandi við náttúruna.
Víöar komið viö
— Nú hefur þú verið ytra
siðan 1975. Hefuröu alltaf dvalið
á Grænlandi?
— Nei, áhugi minn á
hreindýrarækt vaknaði er ég
komst I kynni við þessi dýr á
Grænlandi. En ég vildi gjarnan
kynnast henni viðar en þar. Og
meiri hlutann af þvi timabili,
sem ég hef veriö ytra hef ég
dvaliö I Noregi og Sviþjóð. Þar
stendur hreindýrabúskapur á
gömlum merg. Ég var t.d. lengi
I Jötunheimum og vann þar þá
við hreindýrabúskap hjá sömu
fjölskyldunni. Og niu mánuði
vann ég við hreindýraræktar-
stöð I Noröur-Sviþjóö. Ég held
að ég hafi fengið sæmilega
nasasjón af þessari búskapar-
grein i þessum þremur löndum.
islendingar og
hreindýrin
— Hvaö viltu segja um
hreindýra-,,búskap” okkar
Islendinga?
— Ég held viö ættum ekki að
tala um búskap i þvi sambandi.
Ef hér ætti aö stunda
hreindýrarækt, þá þyrfti að
temja dýrin en ekki aö láta þau
ganga villt um stór landflæmi
og nýtingin á landinu þvi mikl-
um mun lakari en ella. Ég get
vel trúað þvi að það sé hreint
tap á þvi að hafa hér hreindýr á
þann hátt, sem gert er. Ef við
höfum hér hreindýr á annað
borö þá á að gera þau aö
bústofni. Ef Austfirðingar hyrfu
aö þvi ráði þá þyrftu þeir að
mynda með sér félög, likt og
bændur I Suður-Noregi hafa
gert. Þar leigja bændurnir
smala til þess að fylgjast með
hjörðinni yfir veturinn og fjórir
menn geta hæglega gætt 2000
dýra hjarðar. Hrepparnir eiga
gjarnan landið og ef hreindýra-
bændur eiga ekki aðild að þvi þá
borga þeir beitartoll, sem mið-
ast þá annarsvegar viö höfða-
tölu hjá hverjum og einum og
hinsvegar við stærð beitilands-
ins.
„Þetta er hálfgerð
villimennska"
— Ég hef litillega rætt þessi
mál við bændur á Jökuldal og
Efra-Fljótsdal og mér virðist
þeir hafa áhuga á þessum hug-
myndum. Mér sýnist liggja i
augum uppi, að úr þvi að við
erum á annaö borð að hafa hér
hreindýr, — sem vera má að
skiptar skoðanir séu um, — þá
eigum við að nýta þau á sem
hagkvæmastan hátt. Þvi fer
viðs f jarri aö við gerum það nú.
Hér ganga dýrin alveg villt. Svo
er skotið úr hjöröinni af handa-
hófi og af þvi leiðir m.a. óhag-
stætt hlutfall milli framleiöslu-
dýra og hinna. Hér eru bara
höfðu fremur skamma
viðdvöl. — Síðastliðinn
þriðjudag flugu þau til
Oslóar, en litu hér inn hjá
blaðinu morguninn áður.
Áttum við Stefán Hrafn
þá með okkur rabb það,
sem hér fer á eftir.
nýttir bestu bitarnir af skrokkn-
um, skinnum gjarna fleygt,
hornum,blóðio.s,frv. og svo vill
kjötið oft velkjast i flutningum
og verður þá margfalt verri
vara en vera þyrfti.
Við þennan eltingarleik
flæmast menn svo um allar
jarðar á jeppum og stórskemma
og eyðileggja viðkvæm
gróðurlendi. Þetta er hálfgerð
villimennska.
Alaska er í sigtinu
— Og hvað er svo framundan
hjá þér svona á næstunni?
— Við förum nú til Noregs i
fyrramálið. Þar er ég að hugsa
um að staldra dálitið við, m.a. i
þvi skyni að læra að byggja
bjálkakofa. Það á ekki að þurfa
að taka mjög langan tlma. Það
er alltaf gott að kunna sem flest
og bjálkakofar eru einföld hús
en skemmtileg.
Að svo sem ári liðnu hef ég
svo hugsað mér að fara til
Alaska. Komast þar þá gjarnan
i háskóla, nema vistfræði, jafn-
framt þvi sem ég hef hugsað
mér að kynnast þar hreindýra-
og sauðnautarækt. Alaska er
eina landið i heiminum þar sem
sauðnautarækt er stunduð svo
heitið geti a.m.k., en ullin af
sauðnautunum er geysiverð-
mæt. Grænlendingar leggja
ekki stund á sauðnautabúskap.
1 sambandi við vistfræðina
hyggst ég einkum kynna mér líf
og lifnaðarhætti dýra I
heimskautalöndunum, beit og
landnýtingu á þessum norrænu
slóðum.
Á slóðum Vilhjálms
Stefánssonar
— Og yrði þetta þá þin fyrsta
Vinlandsför?
— Nei, raunar hef ég aldrei
komiö til Alaska, en á hinn
bóginn til Kanada og fór þá um
slóðir Vilhjálms Stefánssonar.
Þar rakst ég á dóttur Vilhjálms,
sem ég veit ekki til að hann geti
um i bókum sinum, og son átti
hann þarna einnig, sem nú er
dáinn.'Börnþessi eignaðist hann
með Eskimóastúlku . Þarna
höfðu menn nokkurn hreindýra-
búskap við ósa Mackensiárinn-
ar og fór ég vestur til þess að
kynna mér hann.
A þessu ferðalagi gekk ég
m.a. frá Inuvik til Tuktuyaktuk
og tók það mig um þrjá og
hálfan dag. Þarna er landslag
ásótt með mörgum vötnum og
lækjum og fór langur timi I það
að þræða fyrir þessi vötn.
Ásarnir eru vaxnir mannhæðar-
háum viði og virtist mér þetta
búsældarlegt land. Svo tekur
skógarbeltið við um 200 km.
sunnar.
Bjargast á eigin spýtur
— Hefurðu fengið nokkurn
styrk til þess að kynna þér
hreindýraræktina?
— Nei, ég hef alveg bjargaö
mér á eigin spýtur, engra
styrkja notið og ekki fariö fram
á þá.
— Framtiðin, þegar lengra er
litið?
— Um hana er nú öruggast að
segja sem minnst, en ég býst
alveg eins við að ilendast
erlendis. Ef horfiö yrði
hinsvegar að hreindýrarækt hér
heima, — og eins og ég sagði
áðan þá finnst mér að það ætti
að gera úr þvi aö hreindýr eru
hér á annaö borð, — þá gæti ég
vel hugsað mér að starfa hér
heima, til dæmis við leiðbein-
ingar á þessu sviöi. En við för-
um nú til Noregs I fyrramáliö.
Og þá er aðeins eftir að óska
þeim Larsine og Stefáni Hrafni
góörar ferðar og framtiöar.
— mhg