Þjóðviljinn - 11.12.1980, Blaðsíða 9

Þjóðviljinn - 11.12.1980, Blaðsíða 9
8 SIÐA — ÞJOÐVILJINN Fimmtudagur 11. desember 1980. Fimmtudagur 11. desember 1980. ÞJODVILJINN — SIÐA 9 Einar Örn Stefánsson og r Arni Bergmann skrifa bókmenitttir Lífsháskinn í frá- sögn og skáldsögu Jóhann J. E. Kúld: _ Á hættusvæðinu. Um heijarskóð. Ægisútgáfan. 1980. 1 þessu fjórða bindi af ritsafni Jóhannes Kúlds er frásögn hans af siglingum til Englands og Bandarikjanna yfir hættusvæði full meö kafbáta og tundurdufl og skáldsaga hans um sama efni; báðar voru þessar bækur skrif- aðar meðan reynslan sem þær lýsa var fersk og ný, komu fyrst út 1942 og 1943. A hættusvæðinu er frásögn Jó- hanns af þvi sem hann sér og heyrir á siglingu til Fleetwood og siðan á túr meö vöruflutninga- skipi til Halifax og New York. betta er á köflum ýtarleg og greinargóð skýrsla um hvað það var að sigla i skipalest, heimild sem stendur fyrir sinu. En það sem öðru fremur gefur þessari frásögn lif er það, að i henni sjá- um við „óspilltan” Islending á nýjum slóðum, litt veraldar- vanan og forvitinn, og vissan um að það sem hann sér er merkilegt og þarf á blað að komast. Þegar hann sér og heyrir loft- árás á Fleetwood grlpur hann til samanburðar við Kötlugosið 1918. Þegar hafnarlögreglan finnur að þvi, að hann snúi of seint um kvöld til skips, minnir hann þá aðfinnsluskarfa á að hann sé af- komandi glæsilegra vikinga. Þegar hann ratar I soll mikinn i vafasömu gleðihúsi er hann sá prýðilegi sveitamaður, sem hneykslast á ósköpunum en er um leið nógu hygginn til að lauma sterlingspundum sínum niður I sokkinn á hægra fæti „alla leið undir il”. Andspænis striði og stórborg á þessi andlegi frændi Eiriks frá Brúnum þá viðmiðun, að „mannleg verk geta ekki verið jákvæð nema þau séu i fullu sam- ræmi við hina skapandi náttúru” og þykir honum vist, að þeir sem vaxið hafa upp í bæjum, þar sem enginn ræktar neitt en „húsakumböldum er hrúgað upp” verði „rótslitnir menn”. Þessar hugieiðingar verða til þegar Jóhann þarf til læknis- aðgerðar út fyrir bæinn „að ferðast um landið að vorlagi, þegar frjómagn gróðurmoldar- innar er að vakna til lifsins að nýju eftir margra mánaða endur- nærandi hvild, er eins og að mæta sjálfum guðdóminum i almætti sinu” (bls. 32). Þó fer það svo, að staður eins og New York, sem er firnalangt frá þvi samræmi við náttúruna sem hinn ungi sjómaöur hefur hugann við,yfirbugarhans gagnrýni: þar eru mannvirkin svo stórbrotin, hraðinn svo stórfenglegur og umferðarmenningin aðdáunar- verð. Sá kafli („Stórborgarmenn- ing”) minnir lesandann rækilega á það að fátt er fróölegra um hverja kynslóð Islendinga en vitnisburður um það hverju og hvernig hún tekur eftir i útlönd- um. 1 þessu bindi ritsafns Jóhanns Kúlds sjáum við endurtaka sig það sem annar og eldri sjálf- menntaður alþýðumaður hafði < «" ■ v * V V Jóhann J. E. Kúld. gert,Theódór Friðriksson: báðir skrifa á vixl frásagnir og skáldsögur um sömu atburði. Og sama lögmál er að verki: i skáld- sögunni er Jóhann eins og Theó- dór i meiri háska sem rithöfund- ur, honum hættir til að falla fyrir klisjum ástarsagnanna og fyrir vissri óskhyggju. Þegar frásögn- in Á hættusvæðinuer borin saman við skáldsöguna Um heijarslóð, þá sést mjög glöggt hvernig iffs- reynsla sögumanns er höfð að stökkpalli inn i enn stærri ævintýri en hann reyndi sjálfur, til að gefa svigrúm stærri vonum og draumum. Skáldsagan er lögð i munn ung- um islenskum sjómanni sem sigl- ir vestur með norskum dalli, skipið er skotið niður á austurleið, aðeins örfáir skipsfélaga bjargast á fleka. Hér er komin til skjalanna Ástin mikla, sem er leiðarstjama sjómanni á heljar- slóð. Hér lendir Englendingur (einn skipsfélaga) i Brasiliufara- ævintýri er hann bjargar útlendri prinsessu úr háska — nánar tiltekið efnuðum kvenlækni i New York. Hér segja sæúlfar af sér hrikalegustu sögur, hér verður hinn nagandi háski að raunveru- legum skiptapa og lifsháska, sem rennur saman við pólitiska drauma ungra manna sem vona að þessi djöfuls styrjöld sé um leið hrunadans kapitalismans. Það er i þeim anda, að skipbrots- mönnum er bjargað af rússnesku skipi og hefur þar allt annan róm en á fraktskipum auðvaldsins. Þessa daga er svo að koma út fimmta bindið af ritsafni Jóhanns — þar heldur hann áfram ævi- minningum sinum og segir fleira frá stríðsárunum, m.a. frá sjaldgæfri reynslu sinni af breska flotanum, en Jóhann var þrjú ár i björgunarliði breska sjóhersins við tsland. Hefur hann ekki sagt frá þeim tiðindum áður. „Stillist úfinn sær”heitir þessi nýja bók — og geymir sögu höfundar fram á þennan dag, ekki sist i marghátt- uðu starfi við fiskvinnslu og fisk- mat. — AB. Sjálfsagðir hlutir Oddbjörn Evenshaug og Dag Hallen: BARNIÐ Almenn fræðsla fyrir foreldra um vöxt, þroska og uppeldi barna. Þórir S. Guöbergsson þýddi og staðfærði. Setberg 1980. 111 bls. í formála þessarar bókar er frá þvi greint, að höfundarnir hafi fyrir fáeinum árum stjórnað um- ræöuþáttum um uppeldismál i norslia sjónvarpinu. Hafi norska rikisútvarpið beðið þá að skrifa bók um börn og þroska þeirra, sem hægt væri að styðjast við i sjónvarpsþáttunum. Höfundarnir eru sagðir þekktir sálfræðingar, m.a. hafi þeir skrifað bækur um barna- og unglingasálfræði, sem notaðar hafi verið til kennslu i háskólum hér á landi. Þórir S. Guðbergsson félags- ráögjafi og barnahókahöfundur þýddi bókina og er hann kynntur rækilega á bókarkápu með mynd og æviágripi. Það er næsta óvenjulegt, svo ekki sé meira sagt, að þýðandi bókar fái svo ýtarlega umsögn á kápu þegar höfundanna sjálfra er þar að engu getið. Hér eru á ferðinni sjálfsagðir hlutir um börn og barnauppeldi. Svarað er spurningum eins og: Hvenær fara börn að tala?, — Hvenær fara börn að ganga? Höfundar reyna með ýmsu móti að skjalla foreldra til fylgis við barnasálfræði svonefnda. Á eftir hverjum kafla eru „spurningar til umhugsunar og umræðu,” rétt eins og i kennslu bók fyrir gagnfræöaskóla, og öll er bókin sett upp I sllkum kennslubókarstil. Á bls. 9 er ruglað saman rétt einu sinni orðunum „hlutlaus” og „óhlutdrægur”, þ.e. fyrrnefnda orðið er látið merkja hiö siöar- nefnda. Þessi hvimleiði hugtaka- ruglingur veður viða uppi og þarf ekki annað en minna á höfunda „Valdatafls i Valhöll”, sem gorta mjög af „hlutleysi” sinu við samningu þeirrar bókar. Nokkra almenna fræðslu má hafa af 2. kafla, þar sem lýst er likamlegri þróun og þroska barnsins. Sálfræðiorðið „vænt- ingar” fer þar að tröllriða annarri hverri setningu og kemur siðan viða við i bókinni. T. d. á bls. 95: „...hafa aðrar væntingar til unglinganna...” Hversvegna ekki frekar: „...búast við öðru af unglingunum...”? 3. kafli fjallar um hugarheim barnsins. Sagt er frá ýmsum rök- fræðilegum tilraunum með hugsun og ályktunargáfu barna og vitnað I Jean Piaget hinn svissneska, óumdeildan páfa barnasálfræðinnar. Allt er þetta þó mjög yfirborðskennt og afar fljótt farið yfir sögu, nánast á handahlaupum. Unglingar hugsa meö gagnrýni segja höfundar (bls. 45). Sam- félagsskoðun höfunda kemur greinilega i ljós I þessum orðum þar: „Bráðlega færist gagnrýnin yfir á þjóðfélagið almennt .... Gagnrýni þessi ristir þó ekki eins djúpt og hún virðist i fljótu bragði. Þó að erfitt sé að umbera hana og hún særi nánustu skyld- menni, veröum við að telja hana nauðsynlegan þátt i þroska ung- lingsins til sjálfstæðis og sjálfs- vitundar.” Höfundar leitast viö að gefa óhlutdræga lýsingu á ástandinu, en bókin verður fyrir bragðið flöt og fremur þurr aflestrar. Sem dæmi um alla þá sjálfsögðu hluti sem setja að manni geispa við lesturinn: „Allt frá fæðingu er tiarnið fært um að gefa frá sér hljóð.” (bls. 29). Kynjafordómar skjóta sum- staöar upp kollinum: „Rann- sóknir benda einnig til þess, að drengir þola verr afskiptasemi af persónulegu frelsi sinu en stúlkur.” (Bls 100). Ef satt skal segja, er það helsti kostur bókarinnar hvað hún er stutt og fljótlesin. Uppsetning er góð og pappir vandaður. Nokkuð er um klúðurslegt málfar og prentvillur i bókinni. Hallgrímur Helgason. Islensk kvæðalög Bókaútgáfan örn og örlygur hf. hefur sent frá sér bókina: ís- lenskar tónmenntir, eftir dr. Hallgrim Helgason. Með riti þessu er lagður grundvöllur að fræðilegum tónmenntum Islands með grundvallarrannsóknum á þeirri elstu hljómandi arfleifð sem tslendingar hafa átt og ástundað allt til vorra daga. Iformála bókarinnar segir höf- undur m.a.: „Við íslendingar höfum löngum verið hreyknir af fornbókmennt- um okkar. Þar hefir skerfur okk- ar til samfélags þjóðanna verið viðurkenndur. En menning er fjöistrengja harpa og tjóar litt að knýja aðeins einn þeirra. Streng- ur tónmennta hefir of lengi legið i þagnargildi. Afleiðing er þjóð- menningarlegt andvaraleysi, skeytingarleysi um þjóðleg verð- mæti og þar af leiðandi skortur á menningarlegri sjálfstæðis- stefnu, sem m.a. kemur fram i gagnrýnislausri upptöku lánslaga eftir ýmsa erlenda höfunda undir yfirskini tónsettra islenskra önd- vegisljóða. Þannig deyr út ekta þjóðlegur lifandi arfur. Upp risa undir fölsku flaggi „islensk” al- þýðulög: og mörgum tslendingi hefurorðiðháltá þvi að kynna er- lendis þessa söngvategund undir nafni Islands”. Aðalkaflaheiti ritsins eru: Galdraljóð, Edduljóð, Drótt- kvæði, Fornir dansar. Uppruni rimna, Þjóðfélagslegt gildi þeirra og Formfræði rimnalaga. Upplag Mkarinnar er aðeins 599 eintök, tölusett og árituð af höfundi og verður bókin aðeins til sölu hjá forlaginu. Hvað er að? Þjóðleikhúsið sýnir: NÓTT OG DAG eftir Tom Stoppard Leikstjóri: Gisli Alfreðsson Leikmynd: Gunnar Bjarnason Þýðing: Jakob S. Jónsson. Þegar Þjóðleikhúsið tekur til sýningar leikrit sem er nýtt af nálinni, eftir einn þekktasta höf- und okkar tima, og fjallar um spennandi efni sem öllum kemur við á aðgengilegan hátt og útkom- an er drepleiðinlegt kvöid þar sem aidrei kviknar raunveruieg- ur lifsneisti uppi á leiksviðinu — þá hlýtur maður að spyrja I allri einlægni: hvað er að? t þessu tilviki er svarið eigin- lega ósköp einfalt: það er allt aö. Það hefur verið rangt og illa að þessari sýningu staðið frá upp- hafi. Það væri of langt mál og leiðinlegt aö rekja allt þaö sem aflaga hefur farið I þessari sýningu. Réttara að láta nokkur meginatriði nægja. ^ t fyrsta lagi er þýðingin ónot- hæf. Þýðandinn hefur verið þess algerlega ómegnugur að koma texta Stoppards yfir á Islenskt málfar sem gæti hugsanlega lifnað á sviði. Honum til afböt— unar skal það tekið fram að þessi texti er mjög erfiður til þýðingar, en það er engin afsökun fy rir leik- húsið að notast við þennan ónýta texta. í öðru lagi misheppnast ger- samlega að skapa það andrúms- loft á sviðinu sem nauðsynlegt er til að leikritið lifni. Andrúmsloft skapast úr fjölmörgum þáttum og samspili þeirra: texta, leikmynd, ljósum, leikhljóðum, leik. í þessu verki er mjög athyglisvert að skapa framandi stemmningu, tilfinningu fyrir þvi að við séum stödd I fjarlægu landi. Þetta mis- tókst gersamlega og var kannski ekki einu sinni reynt. Leikmyndin gæti næstum þvi verið einbýlishús á Islandi, lýsingin er stemmn- ingslaus og leikhljóö illa unnin. Dæmi um slæleg vinnubrogð er blábyrjun sýningarinnar. Hún hefst á martröð ljósmyndarans, honum finnst hann staddur inn i frumskógi um nótt i jeppa og verða fyrir þyrluárás. Þetta atr- iði getur orðið mjög óhugnanlegt ef rétt stemmning skapast á svið- inu, en hér er öllu klúðraðmeð þvi að láta ljósin koma upp fyrst og sýna okkur leikmyndina á hreyf- ingu, siðan fara ljósin niður og martröðin hefst. Meiningin er að við eigum ekki að vita að þetta er martröð fyrr en ljósmyndarinn vaknar upp af henni. t þriöja lagi er persónusköpun og leikur að mestu leytimisskilirin og klaufalegur. Þeir Guthrie og Wagner eru eitilharðir naglar sem hafa bókstaflega séðog reynt allt. thöndum Hákonar Waage og Arnars Jónssonar verða þeir ósköp sakleysislegir svona næst- um eins og skátadrengir i útilegu og er þetta undirstrikað af alröngum búningum og framsögn sem er meira I ætt við upplestur en leik. Framsögnin er einnig verstur galli á leik önnu Kristinar Arngrimsdóttur, en öll Þrlr blaðamenn með heimsfrétt: klaufaskapur og misskilningur... sú persóna var greinilega rangt upp lögð frá byrjun af hálfu leik- stjórans. Rut Carson á að vera menntuð og glæsileg heimsmann- eskja sem á i fullu tré við karlpening leiksins og stendur uppi að lokum sem fulltrúi sann- astra manngilda i verkinu. I þess- ari sýningu er hún skrækróma, móðursjúk stúlkukind, sem vekur vorkunnsemi fremur en aðdáun. Það mætti æra óstöðugan að halda þessari upptalningu áfram. A grundvelli þessarar sýningar er mér algerlega um megn að ræða verkStoppards. Þaðsem sásthér á sviði Þjóðleikhússins var svik við það verk og móðgun við höf- undinn. Þetta var stórslys sem er Þjóöleikhúsinu ekki samboðið og stjórn hússins hlýtur að taka til mjög alvarlegrar athugunar hvernig unnt sé að koma fyrir að annað eins og þetta endurtaki sig. Sverrir Hólmarsson. á dagskrá Spurning er hvort vanþörf væri á aö endurhæfa suma þeirra og kenna þeim aftur barna- lærdóminn um kristilegan náunganskærleika Bókstafsþrælar Presturnokkur lét þau orð falla hér á dögunum svo ég heyrði að ákvörðun dómsmálaráðherra að visa Patric Gervasoni úr landi, væri hárrétt enda i fullu samræmi við landslög. Þessi tónn minnti mig á þann flokk manna sem einna harðastan dóm fær i Nýja testamentinu og kallaður var einu nafni farisear. Flokkur farisea boðaði fullkomna hlýðni og undir- gefni gagnvart lögmálinu og öðr- um boðum trúarinnar, en þá skorti hins vegar það sem kristnir menn töldu lögum og boðum æðra og það var kærleikur. Enginn þarf að efa að dómsmálaráðherra hafi lög að mæla i þessu máli, en lög má túlka á ýmsa vegu og veita má undanþágu, þegar þannig stendur á að lög brjóta i bág við réttlætistilfinningu, mannúð og kærleika. t þvi sambandi má og minna á að lögfræðingur franska útlagans hefur látið það álit i ljós, að ákvörðun dómsmálaráðherra samræmist ekki þeim yfirlýsing- um um mannúð og mannréttindi sem rfkisstjórn tslands hefur undirritað. _Þeir ungu menn sem framar öðrum hafa gjörst málsvarar flóttamannsins, hafa hlýtt rödd samviskunnar. Má vera að flestir þeirra telji sig litt eða ekki kristna, en þeir styðja málstaö mannúðarinnar i grimmum heimi. Við sem munum upp- gangsár þýskra nazista og siðan striðið sjálft, höfum ekki gleymt miskunnarleysi islenskra valds- manna sem synjuðu þýskum flóttamönnum landsvistar, jafn- vel þeim sem komnir voru alla leið hingað. Þeirra beið ekki annað en dauðinn i höndum var- menna og sumir kusu að farga sér þegar von um landsvist brást. Þjóðverjar sem sættu ofsóknum af hendi yfirvalda i landi sinu, reyndu stundum að foröa börnum sinum til annarra landa. Hingað barst beiðni um að nokkrum bömum yrði bjargað með ættleið- ingu og hér var fólk sem vildi taka þau að sér, en rikisstjórnin lagði blátt bann við þvi misk- unnarverki, og i. blaði forsætis- ráðherra var þvi fólki sem hafði viljað bjarga börnunum sendur tónninn. Dómsmálaráöherra minnti á i sjónvarpi á dögunum að ráðu- neyti hans væri ekki góðgerða- stofnun. Það mun mála sannast, enda mun enginn vænta misk- unnar af embættismönnum dómsmálaráðuneytis. Þeir gegna embættisskyldu sinni og þykjast menn að meiri ef þeim tekst að framfylgja lagabókstafnum út i ystu æsar. Spurning erhvort van- þörf væri á að endurhæfa suma þeirra og kenna þeim aftur barnalærdóminn um kristilegan náunganskærleika eða blátt áfram reyna að glæða með þeim einhvem snefil af heilbrigðri skynsemi. Til þess gæti bent frá- sögn dómsmálaráöherra af með- ferð þeirra á ungum mönnum sem einhvem tima fyrir löngu hafa brotiðaf sér og verið dæmdir til fangelsisvistar en hafa bætt ráð sitt og gjörst nýtir menn og heimilisfeður. En yfirvöldin hafa ekki gleymt þeim, og þeim skal refsað með langri innilokun, þótt þaðverði til að leggja litiðheimili i rúst. I þágu hvers? Dómsmálaráöherra er em- bættismönnunum æðri og það ætti að vera hans verk að innleiða anda skynsemi og mannúðar meðal þjóna lagabókstafsins. Meðal annarra orða, hvenær veröur manni úr hópi jafnréttis- sinna trúað fyrir dómsmálaráðu- neytinu? Fleiraenhér hefurverið nefnt bendir til að brýnt sé orðið að opna glugga og hleypa inn ferskum blæ. Atvinnuhúsnœði Fasteignamat hefur ekki fylgt verdbólgu 83% alls verslunar og skrifstofu- húsnæöis eru i Reykjavík og nágrenni Byggingarframkvæmdir á landinu hafa aukist um 4,8% I ár miðað við árið 1979, eins og kom fram I frétt hér i blaðinu I fyrra- dag. Minna bættist hinsvegar við af ibúðarhúsnæði i ár en I fyrra og munar þar 16,3% eða 199,6 þúsund rúmmetrum. Sérhæfðarbyggingar o. fl. eru níi 7.778.300 rúmmetrar á landinu og hefur rúmmetrafjöldi þeirra aukist um rúmlega 500.000 eða 7,7%. Samkvæmt flokkun Fast- eignamats rikissins teljast t.d. skólabyggingar, sjúkrahús, iþróttahús og aðrar opinberar byggingar, svo og hótel, til sér- hæfðra bygginga. Verslunar- og skrifstofuhús- næði hefur einnig aukist ffá fyrra ári og munar þar langmest um „Hús verslunarinnar” sem risiö hefur I nýja miðbænum við Kringlumýrarbraut og ekki af vanefnum byggt til aö sjá. 3.124.000 rúmmetrar teljast nú til verslunar- og skrifstofuhúsnæðis, en 2.940.000 i lok siðasta árs. Aukningin milli ára nemur 6,2%. Athyglivekurhve verslunar- og skrifstofuhúsnæði er ójafnt dreift um landið. Ef miðað er við stærð- ina i rúmmetrum, er 65,3 af hund- raði eða um 2/3 allra slfkra bygginga i Reykjavik og 76% i Reykjavik og á Reykjanesi. Ef hins vegar er miðað við fast- eignamatsverð, er 74% verslunar-ogskrifstofuhúsnæðis i Reykjavik og 83% i Reykjavik og á Reykjanesi til samans. Verslunar- og skrifstofuhús- næði er nú 6,7% af heildarfast- eignamati á landinu, en var 7% i fyrra. Þessu veldur það, að þetta húsnæöi hækkaði minna á milli ára en annað samkvæmt fast- eignamati, eða um 45%, meðan ibúðarhús á höfuðborgarsvæði hækkuðu um 60% og aðrar fast- eignir á sama svæði um 50%. Verslunar- og skrifstofuhúsnæði er 5,3% af heildarstærö fasteigna á landinu. „Eignir sem notaðar eru til at- vinnurekstrar hafa greinilega ekki fylgt verðbólgu i ár,” sagði Stefán Ingólfsson hjá Fasteigna- mati rikisins er við ræddum þessi mál við hann. Stefán sagði að matsaukning verslunar- og skrif- stofuhúsnæðis og iðnaðarhús- næðis og vörugeymslna hefði verið litil, vegna þess að fram- reikningur væri þar minni en á öðru húsnæði. Iðnaðarhúsnæði og vöru- geymslur teljast nú vera 19,2% af heildarstærð fasteigna og er það svipað og i fyrra. 11.106.000 rúm- metrar teljast til þessa húsnæðis og nemur aukning frá fyrra ári 336.000 rúmmetrum, eða 3,1%. Þess skal getið, að stóriðja flokkast ekki með iðnaöarhús- næði, heldur telst hún til flokksins „sérhæfðar byggingar o.fl.” —eös

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.