Þjóðviljinn - 08.01.1981, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 8. janúar 1981
Ég þakka námsmönnum hér i
Osltí fyrir aö bjóöa mér til þess-
arar samkundu, sem haldin er til
aö minnast fullveldis Islands. Þaö
skal játaö aö ánægja min yfir þvi
aö v era hér I þessum ágæta htíp á
þessum fagra staö viö Oslóar-
fjöröinn er blendin og fáir mundu
hafa fagnaö þvi meira en ég, aö
ekki hefði gefist tilefni til aö bjóöa
mér hingað til aö fjalla um þaö
viðfangsefni, sem mér er ætlaö aö
ræöa, Island og vigbúnaöarkapp-
hlaupið. En sá bitri veruleiki
blasir viö, aö Jslendingar veröa
aö teljast meöábyrgir i þvi geig-
vænlega æöi sem ógnar öllu lifi
hérá jörö. Astæðaner sú, aö þjóö-
in glutraði niöur einum mikilvæg-
asta þætti i stefnu þeirri er hún
lagöi upp með er hún hlaut full-
veldi þann 1. desember 1918, hlut-
leysinu. Þaö hörmulega er, að
hlutleysisstefnunni var varpaö
fyrir borð, án þess aö nokkurn
tima væri efnt til umræöu um þaö
meöal þjóðarinnar, hvaö þá að
hún væri spurö.
Hlutleysisstefnunni
kastað fyrir róða
Er Bretar hernámu landiö áriö
1940, var þvi formlega mótmælt,
til þess aö undirstrika aö íslend-
ingar fylgdu hlutleysisstefnu. Ari
siðar var fyrsta skrefið stigiö í þá
veru að láta af hlutleysi, þegar
samið var við Bandarikin um að
þau leystu Breta af htílmi viö aö
vernda okkur gegn Þjóöverjum.
Hlutleysisstefnunni var siðan
endanlega kastaö fyrir róöa viö
inngöngu íslands í Norður-At-
lantshafsbandalagiö 1949 og viö
siöan njörvuö enn frekar viö
hernaðarmaskfnuna viö sam-
þykkt Varnarsamningsins viö
Bandarikin 1951, þrátt fyrir ský-
lausaryfiriýsingar við undirritun
Island og vígbúnaðarkat
Nató-sáttmálans, aö ekki skyldi
vera her á tslandi á friðartimum.
Þaö má skjtíta þvi hér inni, aö um
nokkra hriö hélt flokkur sá, sem
af einhverjum yfirskilvitlegum
ástæðum kennir sig viö viö sjálf-
stæöifram hersetu sem illri nauö-
syn, sem ekki ætti aö vera á
friöartimum. Undanfarna ára-
tugi virtust friöartimar aldrei
hafa brostiö á samkvæmt skil-
greiningu talsmanna þessarar
stefnu. En i' fyrra skall á friður og
virtist hafa staöiö i 30 ár. A kápu
bæklings sem gefinn var út i til-
efni 30 ára afmælis Nató sttíö
ietraö hvitu letri að sjáifsögðu,
Nató, friöur i 30 ár.
Segulmáttur
herstöðvarinnar
Þaö er dálitiö kaldhæönislegt,
aö viö afgreiöslu Nató —og
varnarsamningsins, sem ætlaö
var ,,aö varðveita frelsi þjóöa_
sinna, sameiginlega arfleifö
þeirra og menningu, er hvili á
meginreglu lýöræðis”, svo að
vitnaö sé i Nató-sáttmálann, var
beitt ólýöræðislegum aöferöum.
Viö afgreiðslu þess fyrrtalda voru
þingsköp brotin og hins siðara
voru fulltrúar verulegs htíps kjós-
enda sniögengnir og þaö er
raunar hald margra aö framið
hafi veriö stjórnarskrárbrot.
Hver var þá tilgangur aðildar
tslands aö ofangreindum samn-
ingum? Jú, ef litið er á téxta
samninganna og þaö sem haldiö
var aö landslýö, viröist augljóst,
aö tilgangurinn hafi veriö aö
tryggja öryggi Islands og verja
landiö árás. Sé hins vegar litiö á
boilaleggingar Bandari'kja-
manna, sem flestar komu ekki
fyrir sjónir Jslendinga, fyrr en I
ritgerö Þórs Whitehead I Skirni
áriö 1976, þar sem fjallaö er um
hinar svokölluðu leyniskýrslur,
kemur ótvirætt i ljós, aö Islandi
var aöeins ætlaö aö vera hlekkur i
hernaöarmaskinu Bandarikjanna
tilaöefla „sóknar-og varnarmátt
Bandarikjanna”,landiö átti jafn-
framt aö vera „fremsta útvirki
Bandarikjanna gagnvart Sovét-
rikjunum og stökkpallur
sprengjuflugvéla til árása á skot-
mörk hvar sem er i Evrópu og
Vestur-Asiu ”,Raunar haföi
Franklin D. Roosevelt banda-
rikjaforseti haft orö á þvi áriö
1941, aö „öryggislina Bandarikj-
anna liggi austan Islands”. Ein-
hvern veginn fer litið fyrir öryggi
og vörnum Islands i þessum um-
ræðum ráöamanna i Bandarikj-
unum, er þeir voru aö leggja
grundvöll aö þvi aö ná fótfestu á
tslandi.
1 kvæöinu Segulstöðvarblús
hefur Þórarinn Eldjárn lýst hlut-
verki herstööva Bandarikjanna
réttilega i þessum ljóölinum:
Til hvers þá segullinn sé hér?
Veit sá er ekki spyr
til hvers segullinn sé hér
veit sá er ekki spyr:
Til þess aö vinir minir i vestrinu
viti um dauöann fyrr.
Hér kemur einnig fram skoöun
sem vart verður vefengd.aö her-
stöövarvirkisem segull á flaugar
hugsanlegs andstæöings og bjóði
þvi hættunni heim.
Dauðaskýrsla
Ágústs Valfells
Þeim, sem kunna að vilja af-
greiöa þessa skoöun sem skálda-
grillur, skal bent á aö raunvis-
indamaöurinn Agúst Valfells,
sem var um skeiö forstööumaöur
almannavarna rikisins, komst aö
sömu niöurstöðu i skýrslu, er
hann samdi fyrir þáverandi
dómsmálaráðherra, Bjarna
Benediktsson, áriö 1963. Þaö var
einkennandi fyrir afstööu her-
stöövasinna, aö þaö átti aö halda
þessari skýrslu leyndri, en hún
fjallar á raunsæjan hátt um áhrif
nútlmahernaðar á Islendinga.
Þaö er greinilegt, aö forsvars-
menn hersetu hafa ekki taliö
heppilegt að upplýsa hinn al-
menna borgara um þá áhættu
sem fylgir herstöövum á tslandi,
þó aö þaö heföi verið sjálfsögð
skylda þeirra. En skýrslan, sem
fékk nafniö dauöaskýrslan og bar
nafn meö rentu, lak út. Þar
kemur m .a. fram, aö taldar voru
75% likur á þvi aö Keflavikurflug-
völlur yröi fýrir kjarnorkuárás i
upphafi styrjaldar. Hins vegar
voru taldar engar eöa hverfandi
likur á þvi aö aörar stöðvar
Bandaríkjanna hérlendis yrðu
fyrir árás.
Siðan þessi skýrsla var gerö
fyrir tæpum tveimur áratugum er
mikiö vatn runniö til sjávar.
Ýmsir af þeim þáttum, sem voru
taldir draga úr likum á kjarn-
orkuárás á Islandi eru ekki
lengur fyrir hendi. Vigbúnaðar-
kapphlaupið hefur haldiö óheft
áfram meö gifurlegri upphleöslu
kjarnorkuvopna, enn fullkomnari
tæknivæöingu ekki hvaö sist á
sviöi fjarskipta. Allt þetta svo og
gjörbreytt eöli herstöövarinnar,
sem er oröin lykilstöö i kjam-
orkuvigbúnaöi Bandarikjanna,
hefur aukiö skotmarksgildi her-
stöövanna á tslandi og veröur sú
skoöun vart hrakin, aö Island yröi
án efa skotmark i upphafi styrj-
aldar. Raunar má telja liklegt aö
skotmörkin yröu fleiri en Kefla-
vikurflugvöllur, td. herstööin á
Stokksnesi og e.t.v. Loran C
stööin aö Gufuskálum.
Afleiöingarnar yröu hrika-
legar. 1 skýrslu Agústar Valfells
er taliö aö i' „versta falli” og skal
tekiö fram, aö slikar aöstæður
verða aö teljast liklegar, geti 1
megatonns-árás á Keflavikur-
flugvöll íellt nær helming þjóöar-
innar eöa um 100 þúsund manns.
Ég komst aö sambærilegri niöur-
stööu viö athugun sem byggö var
á forsendum sem birtust I banda-
risku timariti fyrir 4 árum. Þetta
mannfall miðast viö árás á Kefla-
vikurflugvöll, önnur hugsanleg
skotmörk eru ekki i þessu dæmi.
Ennfremur er sleppt þvi sem
öruggt má telja aö við bætist, en
þab er geislavirkt úrfelli vegna
árása á kafbáta búna kjarnorku-
vopnum I hafinu umhverfis
landiö. Þetta manntjón miðast
eingöngu viö bein sprengjuáhrif
og áhrif geislunar, er fólk yröi
fyrirá fyrstu stundum eða dögum
eftir árás og ekki er tekiö tillit til
siöbúinna áhrifa geislunar, sem
m.a. koma fram i aukinni tiðni ill-
kynja æxla, erföagöllum sem
einnig kæmu fram i komandi kyn-
slóöum. Aö auki er sleppt mann-
falli vegna tíbeinna áhrifa, sem
yrði vegna upplausnar i þjóö-
félaginu, öll þjónusta þ.á m. heil-
brigöisþjónusta færi úr skorðum.
Þetta mundi valda ennfrekara
mannfalli, sem erfitt er aö meta.
Raunar er hæpiö aö lifvænlegt
yröi I landinu, þó aö einhverjir
tóröu, vegna geislamengunar
fæðu af landi og úr sjó.
Áróðurinn fyrir
eflingu almannavarna
Þettakannaö þykja dökk mynd
sem hér erdregin upp. Einhverjir
kunna aö spyrja? en hvaö meö al-
mannavarnir? Þvi veröur senni-
lega best svarað meö ivitnun i
kvæöi eftir Jón Helgason sem aö
visu var ort af ööru tilefni:
„Forgéfins var ad skrida I
skíól”
Almannavarnir byggja á þeirri
hæpnu forsendu aö 3 dagar yröu
til stefnu tíl aö bregðast viö yfir-
steðjandi hættu. I raun er um aö
ræöa 20-30 minútur, eöa þann
tima er þaö tekur flaug aö fljúga
úr byrgi sinu I Sovétrikjunum.
Reyndar yröi timinn enn styttri ef
flaugum yrði skotiö frá kafbátum
i hafinu umhverfis landiö. Allt
hjal um almannavarnir er hættu-
leg blekking. Sú var niöurstaða
bandariskra lækna sem þinguðu i
febrúar s.l. um áhrif kjarnorku-
vopna og kjarnorkustriös á heilsu
manna. Þeir töldu að ekki væri
unnt aöskipuleggja oghalda uppi
neinum virkum almannavörnum
ef tíl kjarnorkustriðs kæmi og þaö
hættulega viö þessa blekkingu
væri aö hún yki á striöshættu,
vegna þess að hún ýtti undir þær
hugmyndir að mögulegt væri aö
heyja, lifa af og sigra I kjarnorku-
striöi, þ.e. svokölluöu takmörk-
uöu kjamorkustríöi.
Þaö er sláandi, aö hugleið-
ingar um takmarkaö kjarnorku-
striö hafa ætiö tengst áróöri fyrir
eflingu almannavarna. Þessum
samtengdu hugmyndum skaut
upp I Bandarikjunum áriö 1960,
þegar kjarnorkuvopnabirgöir
voru orðnar þaö miklar, aö eyöa
mátti öllu mannlifi á hnettinum
og sýnt þótti að viö lok algjörrar
kjarnorkustyrjaldar stæöi enginn
uppi sem sigurvegari.
Megininritak
herstjórnar-
listarinnar
Hugmyndin um takmarkaö
kjarnorkustriö er raunar meigin-
inntak þeirrar herstjórnarlistar