Þjóðviljinn - 04.03.1981, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 4. mars, 1981. ÞJóÐVILJINN — SÍÐA 5
r
Eftir valdaránstilraun á Spáni:
Viðbrögðumá Spáni við
misheppnaðri valda-
ránstilraun hægrisinna
i byrjun fyrri viku er
lýst meðal annars sem
„bylgju af reiði og
blygðun, áhyggjum og
sorg”, fólkið telji sig
auðmýkt, blettur hafi
fallið á æru þjóðarinn-
ar. Þvi að tilræðið
reyndist ekki einleikur
hálfgeggjaðs liðsfor-
ingja, eins og menn
héldufyrst þaðáttisér
allviðtækan stuðning
meðal æðstu manna
spænska hersins.
Og vitanlega var tilræðið við
skamma lýðræðisþróun Spánar
fordæmt viða um heim. Sá sem
Barnaleg bjartsýni
Tiðindin á Spáni benda meðal
annars til þess, að vonir um að
lýðræðisþróun myndi breyta
hugarfari háttsettra atvinnu-
hermanna hafi verið á barna-
skap reistar. Franco einvaldur
sá til þess á fjörutiu ára stjórn-
arferli, að liðsforingjar hans
væru rækilega heilaþvegnir,
heldur fáfróðir, einskonar sjálf-
virkar maskinur, sem gengu
fyrir falskri og misskildri föður-
íandsást — sem Franco þurfti
reyndar ekki að búa til sjálfur,
heldur átti sér langar rætur i
spænskri þjóðrembuhefð.
Það er þó huggun nokkur, að
grunur margra um að Juan
Carlos konungur sem getur haft
verulegáhrif á háskastund, sem
fyirmaður alls herafla landsins,
væri undir niðri bundinn af upp-
eldisaðferðum Francos hefur
ekki reynst á rökum reistur.
Það væri og misskilningur að á-
h'ta að allar afhjúpanirnar, sem
spurst hefur um eftir valda-
Molina með skammbyssu i hendi i sæti forseta spænska þingins. Einn anddfsmaður lir hernum telur að
aðeins 10% liösforningja séu hollir lýðræðislegum stjórnarháttum.
Fasisminn á sér margan
hauk í horní í hernum
einna fæst sagði var Alexander
Haig, fyrrum hershöfðingi, nú
utanrikisráðherra Reagans.
Hann lét sér nægja aö kalla mál
þetta „innanlandsmál Spánar”,
sem hann ekki vildi skipta sér
af.
Vikan sem var leið með nýj-
um og nýjum fregnum um
keðjuhandtökur og mannaskipti
innan spænska hersins, sem
rýrnaði i áliti með hverjum
degi sem leið. Juan Carlos kon-
ungur hafði fyrst farið að öllu
með itrustu varúð, en siðan hert
á refsiaðgerðum og þykir það
skynsamleg hegðun. Þvi aö hin-
ir mörgu andstæðingar þing-
ræðis innan hers og lögreglu eru
i raun hættulegir menn og það
gæti vel gerst að þeir sæju sér
þann kost vænstan að efna til
nýs valdaráns og betur skipu-
ránstilraunina 23. febrúar, gæfu
beinlinis ástæðu til að stimpla
spænska herinn fasiskan.
Söknuður og hefndar-
þorsti
En hitt er vist, að hatur á
þingræði, fyrirlitning á stjórn-
málamönnum og söknuöur eftir
„sterkum” leiðtoga situr djúpt i
mjög mörgum hinna eldri liðs-
foringja. Þeir bjuggust margir
hverjir við þvi, að endurreisn
konungdæmis mundi i reynd
þýða framhaldá forræði hersins
i þjóðlifinu, enda hafði konung-
ur verið látinn sverja eiö aö þvi
að bera virðingu fyrir ýmsum
grundvallarsjónarmiðum
Francoismans. Þeir telja að
konungur hafi svikiö sig, og
hefndarþorsti þeirra óx og
nærðistá vaxandi efnahagslegri
og pólitiskri kreppu. Þróunin i
Baskahéruðunum skiptir hér
miklu máli. Kúlum hinnar rót-
tæku sjálfstæðishreyfingar
Baska, ETA, var i vaxandi mæli
beint að her, lögreglu og þjóð-
varðliði, og það mannfall efldi
samstöðu og baráttuvilja her-
skárra hægrisinna. Það lið
hvatti með vaxandi fyrirgangi
til þess i málgagni sinu, dag-
blaðinu E1 Alcazar.til vopnaör-
ar ihlutunar i Baskalandi
(Euzkadi) — en hefði það veriö
gert hefðu héruðin þar fljótlega
rambað á barmi borgarastyrj-
aldar, rétt eins og róttækustu
aðskilnaðarsinnar meðal Baska
vilja.
Þjófstart
Þegar konungur og rikisstjórn
visuðu eindregið á bug slikum
aðferðum, breiddi beiskjan úr
sér meðal liðsforingjanna, þeir
fóru að hugsa sér til hreyíings.
Margt bendir til þess, að valda-
tilraunin 23. íebrúar hafi verið
einskonar þjófstartá miklu viö-
tækari uppreisn hersins, sem
hefði átt að hefjast um miðjan
mars. Mikil ókyrrð innan lög-
reglunnar eftir að upp komst
um að liðsmaður úr Baskasam-
tökunum ETA hefði verið pynt-
aður til bana og allsherjarverk-
fall i Baskalandi vegna sömu
tiðinda hafa orðið til þess, að
a.m.k. hluta samsærismanna
fannst rétt að nota tækiíæriö nú.
Eins og fram gengur af frétt-
um virtistsvo i fyrstu, að aðeins
Jaime de Bosch, yfirmaöur
hersins i Valenciahéraði, hefði
stutt valdaránið. En sem fyrr
segir: upp hefur komist um
marga þræði sem lágu frá sam-
særinu til æðstu manna i hern-
um; um helgina höfðu þrir hers-
höfðingjar, fimm herstjórar og
nitján liðsíoringjar fengið að
kynnast fangelsum innanírá
vegna málsins. Mjög útbreiddar
erugrundsemdir um að ekki séu
öll kurl komin til grafar.
Hreinsanir
Vitaskuld hafa þær raddir
orðið mjög háværar sem krefj-
ast viðtækra hreinsana i her og
lögreglu. Það verður að loka öll-
um leiðum til hinnar fasisku
fortiðar, segja menn. Það verð-
ur að finna fasistana og hina
veiku hlekki, einangra þá, reka
þá frá öllum áhrifum. Og það er
i þessu sambandi vitnað til ann-
arra „veikra” þingræðiskerfa
— til Grikklands og Chile, til
Boliviu og Tyrklands.
í leiðinni hafa menn og varað
við afleiðingum hermdarverka-
baráttu i ætt við þá sem aöskiln-
aðarhreyfingin ETA heíur hald-
ið uppi: þegar allt komi til alls
verði hún fyrst og fremst til að
undirbúa jarðveginn fyrir fas-
iska ævíntýra-mennsku i her og
lögreglu.
Það er lika i ljósi siðustu at-
buðra, að hinn svonefndi hern-
aðarpólitiski armur ETA hefur
látið lausa þrjá gisla (konsúla
erlendra rikja) og lýst yfir að
hætt sé vopnaðri baráttu fyrir
sjálfstæði Baskalands. Þetta
heíurorðið mörgum manni létt-
ir — meðan á hinn bóginn upp
safnast fregnir, sem staöiesta
ótta manna um aö hægriliöar i
hernum hyggi á nýsamsæri.
áb tók saman.
Flokksþing á enda með salvelsi:
Setti Brésjnéf
Reagan í bobba?
Eins og menn gátu búist við
urðu engar breytingar á forystu-
liði Kommúnistaflokksins sov-
éska á þingi hans og samþykkt
var sú fimm ára áætlun sem fyrir
þinginu lá.
Eins og nærri má geta hafa ekki
verið maðkar i mysu sovéskra
fjölmiðla þessa daga. Til að
mynda kemst Pravda svo að orði
i leiðara um ræðu Brésjnéfs aðal-
ritara og viðbrögð við henni að
hver einasti maður sem til máls
tók á þinginu hafi lýst heitum
stuðningi við stefnu og störf mið-
stjórnar og „hins ágæta Lenin-
ista, félaga Brésjnéf”. Siðan seg-
ir blaðið um ræðu hans: „Henni
var tekið sem nýju, meiriháttar
framlagi til skapandi þróunar
marxismans, sem hefur ómetan-
legt pólitiskt og fræðilegt gildi”.
Sovésk flokksþing snúast að
verulegu leyti um efnahags-
áætlanir þar i landi, erfiðleika við
að framkvæma þær og tillögugerð
um úrbætur og þar fram eftir göt-
um. Erlendis taka menn, eins og
eðlilegt er, fyrst og fremst eftir
þvi sem flokksforinginn og helstu
samráðsmenn hans hafa fram að
færa um alþjóðamál.
Vigbúnaðarmál
1 ræðu Brésjnéfs var rætt um
þann möguleika að æðstu menn
Sovétrikjanna og Bandarikjanna
kæmu saman til að reyna að kom-
ast út úr þeim ógöngum sem vig-
búnaðarkapphlaupið visar á.
Ennfremur komu þar fram hug-
myndir, sem fréttaskýrendur
telja nýjar, að þvi er varðar
kjarnorkuvopn i Evrópu. En þar
var lagt til að núverandi ástand i
kjarnorkuvigbúnaði i Evrópu yrði
„fryst” — bæði að þvi er varðar
„gæði” og magn sprengja og eld-
fíauga.
Það var augljóst, að hin nýja
stjórn Reagans hafði mestan hug
á að afgreiða slikar og þvilikar
hugmyndir sem áróðursbragð
Sovétmanna. En vegna þess
áhuga sem ýmis atriði i ræðunni
vöktu upp i Evrópu breytti jafn-
vel hinn frægi haukur, Alexander
Haig utanrikisráðherra, um tón
og lýsti þvi yfir, að Bandarikin
hefðu „mikinn áhuga” á tillögum
Brésjnéfs. Hann sagði ennfrem-
ur, að það þyrfti að kann þær
mjög itarlega vegna þess að
„nýjar og athyglisverðar
breytingar (á fyrri afstöðu) er að
finna i ræðunni”.
Fréttaritari Information i
Washington dregur þetta mál
saman á eftirfarandi hátt:
Skákf léttur
Leikur Brésjnéfs hefur sett
Bandarikin i vanda. Stjórn Reag-
ans vill helst senda þau boð út til
umheimsins að baráttan við
„sovéska heimsvaldastefnu” hafi
algjöran forgang — en ef nú
væri efnt til fundar æðstu manna
og viðræðna um eftirlit með vig-
búnaði þá truflaðist boðskapurinn
sem fyrr var nefndur. Slikt gæti
skapað óhagstætt andrúmsloft
einmitt nú þegar Bandarikja-
menn eru að reyna að skapa þá
spennu, sem þeir kalla að vera á
varðbergi.
En, segir Information, tillögur
Brésjnefs eru það itarlegar að
Bandarikjamenn geta ekki hafn-
að þeim fyrirvaralaust: þeir hafa
Brésjnéf flytur ræðu sfna:
Fréttaskýrendur ýmist afgreiða
hana sem áróðursbragð eða at-
hyglisverð nýmæli.
lýst þvi yfir að þeir vildu gjarna
semja við Sovétmenn ef eitthvað
væri um að semja.Ýmsirtelja, að
Brésjnéf hafi hafið diplómatiska
sókn, sem gæti orðið Bandarikja-
stjórn erfið einkum vegna þess að
ef Reagan og hans menn halda
fas-t við sinn keip, þá hefðu
Bandarikin einangrast verulega
frá bandamönnum sinum i
Evrópu og staðfest hefði verið
mikið af þeirri gagnrýni sem
Reaganstjórnin hefur fengið að
undanförnu, einnig i Natórikjum.
Information hefur það eftir
ýmsum bandariskum sérfræðing-
um um afvopnunarmál, að þeir
séu fegnir þvi sem fram kom i
ræðu Brésjnéfs: þó ekki væri ann-
að ryfu tillögur hans ákveðinn
vitahring stigmögnunar fjand-
skapar, segja þeir.
áb tók saman.
Heimspekideild H.I.:
Opinberir
fyrirlestrar
rannsóknir
og frædi
Heimspekideild hefur ákveðiö
að gangast fyrir flutningi opin-
berra fyrirlestra um rannsóknir
og fræði i deildinni. Nú á vor-
misseri munu fjórir kennarar
deildarinnar flytja fyrirlestra um
fræði sin, og er dagskrá þeirra og
efni sem hér segir:
Laugardaginn 7. mars mun
Páll Skúlason prófessor i heim-
speki flytja fyrirlestur sem nefn-
ist Hugleiðingar um heimspeki og
frásagnir.
Laugardaginn 21. mars mun
Jón Gunnarsson lektor i al-
mennum málvisindum flytja
fyrirlestur sem nefnist Hugleið-
ingar um morfemgerð i indó-
evrópsku.
Laugardcginn 4. april mun Vé-
! setinn ölason dósent i islensku
i flytja fyrirlestur sem nefnist
islendingaþættir.
Laugardaginn 25. april mun
Heimir Askelsson dósent i ensku
flytja fyrirlestur sem nefnist Um
ensk-islenska orðabók.
Þessi laugardagserindi verða
öll flutt i stofu 101 i Lögbergi og
munu hefjast kl. 15.00. öllum er
heimill aðgangur.