Þjóðviljinn - 04.03.1981, Blaðsíða 9

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 4. mars, 1981.
Miövikudagur 4. mars, 1981. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
Deilurnar
Beitiland hreindýra fer undir vatn ef af Altavirkjuninni verður, en
hreindýraræktun er nú á undanhaldi meðal Sama; þeir aðlagast smám
saman iðnaðarsamfélaginu.
Birgir Ilauksson er nýkominn
frá Noregi þar sem hann lagði
stund á skógræktarnám. Hann
settist niður með blaðamanni
stundarkorn og sagði frá því sem
hann sá og heyrði um Altamálið i
Noregi.
— Ef við byrjum á aðdraganda
Altadeilunnar Birgir. Hver er for-
sagan?
Norska stórþingið hefur tvisvar
samþykkt að hefja virkjun Alta-
árinnar. Málum er þannig háttað
i Noregi að raforkuframleiðsla er
nægileg i syðri hluta landsins og
rafmagn er selt þaðan yfir til
Sviþjóðar. 1 nyrðri hlutanum er
hins vegar rafmagnsskortur og
þvi komu upp áform um virkjan-
ir. Fyrst var hugað að virkjun
ofarlega við Altaána i
Kautokeino, en siðan var hætt við
það og valinn staðurinn sem
styrrinn hefur staðið um að
undanförnu. Strax risu upp mót-
mæli. Fyrst og fremst voru það
náttúruverndarmenn sem mót-
mæltu. Svæðið við Altaána er
ákaflega fallegt og liffræöingar
sögðu að lífriki myndi raskast ef
af virkjun yrði og eins hefur verið
bent á að Alta áin er ein besta lax-
veiðiá Noregs, en virkjun gæti
spillt veiðinni. Framan af voru
þessi sjónarmið ráðandi hjá þeim
sem mótmæltu virkjuninni og
þeir voru i sviðsljósinu.
— Hvað um afstöðu almenn-
ings i Noregi?
Eftir þvi sem kannanir sýna þá
er meirihluti með virkjun og
fjölmiðlar hafa dregið upp þá
mynd af mótmælendum að þar
væru á ferð þessir sem alltaf eru
á móti öllu og ekkert mark væri á
takandi, en siðar breyttist eðli
málsins alveg.
Dýrar lög-
regluaðgerðir
— Hvaðgcrðist?
Samarnir komu inn i myndina.
Mótmælendur fóru að virkjunar-
staðnum og reyndu að koma i veg
fyrir framkvæmdir og tókst að
tefja þær. Þaö var smalað saman
lögreglumönnum alls staðar að úr
Noregi og aðgerðir lögreglunnar
hafa verið geysilega dýrar. Það
hefur komið við kaunin á skatt-
borgurunum. Það var alveg sama
hvað lögreglan gerði. Hún bann-
Lesendum til fróðleiks skal til
viðbótar vitnað til greinar úr
danska blaðinu Politisk Revy frá
6. feb. sl. Blaðamenn fóru norður
að Altavirkjuninni til að fylgjast.
með þvi sem þar gerðist meðan
átökin stóðu sem hæst. Höfundur
greinarinnar vitnar i byrjun i
danskan mannfræðing sem
heimsótti byggðir Sama á 19. öld
og gefur eftirfarandi lýsingu á
þeim: „Lappinn er tortrygginn
gagnvart ókunnugum og hversu
gestrisinn sem hann annars er við
sina lika, þá er fyrsta hugsun
hans um leið og hann sér okkur
hvernig hann geti haft af okkur
fé. Hann mundi ekki neita okkur
um húsaskjól, hann myndi bjóða
okkur að setjast við eldinn og
næturgistingu ef við vildum
þiggja. En hann væntir þess að fá
borgað fyrir. Ef við viljum fá
eitthvað að drekka, þá kostar það
lika skildinginn.” (W.Dreyer:
Naturfolkenes Liv, Kaupmanna-
höfn 1898).
Blaðamennirnir fá að sjálf-
sögðu allt aðra mynd af Sömum.
Þeim er boið að setjast við bálið,
fá mat og drykk, og Samarnir
segja frá. Þeir vilja ekki láta
stela frá sér meira landi. Þeir
segja frá þvi hvernig sunn-
anmenn komu með krossinn i
annarri hendi og brennivinið i
hinni og ollu klofningi i röðum
Sama.
Hagsmunir
NATO?
,,í dag er ekki rétt að tala um
klofning” segja þeir, „miklu
um
Alta-
virkjunina
í Noregi
aði tjaldstæði meðfram ánni, en
þá kom fólk á skiðum, alltaf voru
nýir og nýir mótmælendur sem
þurfti að fjarlægja. Svo bættust
við þeir Samar sem fóru i hungur-
verkfall, slikar aðgerðir vekja
alltaf mikla athygli. Mergurinn
málsins var sá, að athyglin
beindist frá nátturverndarsjónar-
miðum og aðstöðu Sama. Samar
hafa búið á þessu svæði og
reyndar miklu sunnar um alda-
raðir ef ekki árþúsund, en smám
saman hal'a þeir verið hraktir
ingu sem minnihlutahópur i
Noregi og fá réttindi samkvæmt
þvi.
Samar eiga í vök
að verjast
— Hefur þá verið mikil um-
ræða um aðstöðu Sama i kjölfar
Altaátakanna?
Já, mjög mikil. Ég verð að
segja að það kom mér mjög á
óvart að heyra hvernig að þeim
er búið. Þegar ég var i Noregi
Sameinuðu þjóðanna til að vekja
athygli á sinum málum. Samarn-
ir leggja áherslu á eigin menn-
ingu með þvi að ganga i þjóðbún-
ingum sinum og það má koma þvi
að hér að hluti þeirra talar alls
ekki norsku. Samarnir i norður-
héruðunum i Sviþjóð, Finnlandi
og Noregi hafa samvinnu sin á
milli, reka t.d. saman útvarps-
stöðvar, enda komu margir
þeirra til Alta til þess að sýna
stuðning sinn i verk við mótmæli
Samanna.
Mótmælendur hlekkjuðu sig saman við Altaána og lögreglan varð að
nota logsuðutæki til að ná þeim I sundur.
fremur kynslóðabil. Yngsta
kynslóðin og sú elsta standa
saman i baráttunni gegn innlim-
unar- og sáttastefnu Stór-Noregs.
Foreldrar okkar eru hins vegar
þrúguð af undirgefni við yfirvöld-
in. Þar liggur hundurinn grafinn.
Hér er ekki lengur um að ræða
varðveislu einnar ár, heldur loka-
orrustuna um land Samanna. Það
er mikilvægt að það komi fram að
við erum ekki á leið aftur á bak,
ekki aftur til náttúrunnar. Okkur
dreymir ekki um að komast aftur
til uppruna okkar. Við viljum
sjálf ráða yfir landi okkar og
ákveða hversu mikið við tökum
með okkur af gömlu menningunni
til nýrra lifnaðarhátta. Réttindi
sem við njótum ekki i Noregi.
A leiðinni um Altasvæðið eru
blaðamennirnir samferða öldn-
um mótmælanda sem hefur sina
túlkun á stefnu stjórnarinnar,
túlkun sem vert er að gefa gaum.
Hann segir: „Það sem hér er að
gerast minnir á það sem gerðist
1944 þegar Gestapo var hér á ferð.
Þegar þeir brenndu alla
Finnmörk. Við urðum að endur-
skipuleggja allt okkar starf og
flýja yfir stokka og steina upp i
fjöllin. Nú er það ekki Gestapo
heldur NATO sem stendur að
baki, með norsku stjórnina i
broddi fylkingar, Finnmörk á að
verða óháð innfluttu rafmagni frá
Sovétrikjunum. Nýtisku vopn
eins og t.d. leiserbyssur, þurfa
mikið rafmagn. Þess vegna eru
það raunverulega Bandarikin
sem þrýsta á Verkamannaflokk-
inn að halda fast við áform sin.”
— ká.
Daglega hafa borist fréttir af
Altavirkjuninni i Noregi. Þar
hafa átt sér stað mikil átök og
skoðanir manna eru skiptar um
það hvort leyfa eigi virkjun
árinnar Alta. Nú virðist svo sem
deilan sé að leysast. Rikisstjórnin
og fulltrúar Sama hafa náð
samkomulagi um að fresta
framkvæmdum þar til fornleifa-
fræðingum í Tromsö hefur gefist
færi á að kanna og skrásetja
fornminjar Sama sem eru þarna
á svæðinu og munu fara undir
vatn ef virkjuninni verður komið i
gagnið.
Altadeilan snýst þó ekki aðeins
um virkjun eða ekki virkjun eða
náttúruverndarsjónarmið gegn
áformum yfirvalda. Altadeilan er
dropinn sem fyllti mælinn, lang-
lundargeð Sama er öldum saman
hafa byggt þessi svæði þraut, þeir
snérust til varnar.
Samar hafa áður reynt að vekja athygli á þvi misrétti sem þeir eru beittir. A skiltinu er spurt hvort lögin > Noregi veiti Sömum réttindi.
norðar og norðar á verri svæði.
Hluti þeirra hefur aðlagast lifn-
aðarháttum Norðmanna af
norrænum stofni, en aðrir hafa
haldið áfram hreindýrarækt. Það
eru þeir síðarnefndu sem fara
hvaö verst út úr virkjuninni,
beitarland þeirra fer að hluta til
undir vatn. Tunga og menning
Sama hefur átt i vök að verjast,
virkjunaráform stjórnarinnar
var enn ein atlagan að þeim og
þess vegna risu þeir upp til mót-
mæla. Það skal að visu tekið
fram að Samar eru klofnir i nokk-
ur samtök, ýmist með eða á móti
virkjuninni, en með mólmælum
sinum hefur þeim tekist að vekja
verulega athygli á aðstöðu sinni,
kjörum og menningu. Það er
þeirra land sem verið er að taka
frá þeim. Þeir vilja fá viðurkenn-
fyrir nokkrum árum vissi ég að
Samar voru i landinu, en ég vissi
ekki betur en að allt væri i lagi
með þá. Nú hefur hins vegar
komið fram hvernig þeir eiga i
vök að verjast. Það voru sýndir
þrir sjónvarpsþættir i norska
sjónvarpinu i siðustu viku um
Sama, sögu þeirra menningu og
stöðu i dag og þar kom margt
fram ég hafði ekki hugmynd um
áður. Þeir eru frumbyggjarnir
sem hafa verið hraktir af landi
sinu, hliðstætt þvi sem gerðist
með indiánana i Ameriku. Sam-
arnir hafa verið mikið i sviðsljós-
inu að undanförnu, t.d. konurnar
sem settust að i skrifstofum Gro
Harlem Brundtland forsætisráð-
herra. Tvær Samakonurnar héldu
á fund páfans til að leita aðstoðar
hans og tvær fóru til N. York til
— Hvernig hafa stjórnvöld
svarað kröfum Sama?
Það hafa farið fram viðræður
milli Sama og stjórnarinnar.
Sömum hefur verið boðið að fá
eigin þing og að þeir verði teknir
sem minnihlutahópur, en stjórnin
stendur fast við þá ákvörðun að
virkja ána. Samarnir eru á móti
þvi og svo virtist sem málið væri
alveg i hnút þar til samkomulag
náðist um að fresta öllum
framkvæmdum, nema við vega-
iagningu fram á vorið. Hvað þá
gerist er ekki gott að segja. And-
stæðingar Altavirkjunarinnar
hafa bent á að i Norður Sviþjóð er
umframraforka sem hægt er að
fá yfir til Noregs, og þvi sé virkj-
unin óþörf. Virkjunin virðist hins
vegar vera algjört prinsipmál hjá
stjórninni •
Samakona steig í ræðustólinn á fundi þar sem Gro Harlem Brundtiand forsætisráðherra átti að halda
ræðu. Samarnir hafa notað öll tækifæri til að koma málstað sinum á framfæri.
Lokaorusta um land Samanna
Rætt við Birgi Hauksson skógræktarmann
á dagskrá
Hvert er viðhorf manns til aldraðra,
sem lætur sér slík ummæli um munn
fara? — Birtast fordómar
og lítilsviróing gagnvart öldruðu
fólki í þessum ummælum?
Gamlir menn
Litlir menn
í umræðum manna á meðal er
oft rætt um svokallaða jaðar-
hópa þjóðfélagsins. Til þessara
jaðarhópa teljast t.d. börn, þeir
sem búa við fötlun andlega eða
likamlega og gamalt fólk. Mig
langar að fjalla í fáum orðum um
einn af þessum jaðarhópum,
þeas. aldraða. Umræða um aldr-
aða hefur vissulega verið nokk-
ur á undanförnum árum en mér
hefur fundist sú umræða á stund-
um nokkuð einhæf og um of bein-
ast að of þröngu sviði.
Hún hefur snúist að miklum
hluta um þær lágmarkstekjur,
sem þjóðfélagið tryggir gamla
fólkinu. Með öðrum orðum hin
fjárhagslega hlið málsins hefur
verið ráðandi og skrif um þetta
málefni þvi oft falist i þvi að bera
saman frá einu timabili til annars
tekjumöguleika aldraðra. Ekki
vil ég kasta rýrð á þetta út af fyrir
sig en fjárhagshliðin er bara einn
flöturinn á þessu máli. Það eru
einfaldlega fleiri hliðar á málinu
en það er ekki eins auðvelt að
reikna þær i prósentum.
Fréttaspegill.
t fréttaspegli s.l. föstudags-
kvöld var fjallað um einn þátt
öldrunarmálanna þ.e.a.s. skort á
hjúkrunarrými fyrir aldraða á
höfuðborgarsvæðinu og viðar.
Þessi þáttur var á margan hátt
fróðlegur og gaf furðugóða sýn
yfir þennan þátt öldrunarmál-
anna. Ég hygg að ýmsum sé betur
ljóst eftir þennan þátt en fyrir
hve brýnt verkefni það er að
koma þessum þætti öldrunarmál-
anna i það horf að viðunandi geti
talist.
Ljóst er að töluvert þarf til að
koma þessum málum i bærilegt
horf en það eru ýmsar bygginga-
framkvæmdir i gangi i þessum
efnum á höfuðborgarsvæðinu, og
ekki sist i Reykjavik, þannig að
við horfum vonandi fram á betri
tið i þessum efnum innan nokk-
urra ára. 1 lok þessa þáttar sem
ég hefi minnst hér litillega á birt-
ust á skjánum þeir Svavar Gests-
son heilbrigðisráðherra og Pétur
Sigurðsson alþingismaður til þess
að skeggræða um þessi mál. Ef ég
tók rétt eftir sagði Svavar að mál-
efni aldraðra væru nú forgangs-
verkefni i heilbrigðisþjónustunni
— ég fagna þvi.
Þá voru þeir Svavar og Pétur
sammála um það að fjölmiðlar
gæfu málefnum aldraðra tak-
markað rými, og Pétur sagði
eitthvað á þá leið að rikisfjöl-
miðlarnir hefðu staðið sig illa i
þessu efni. Þeim væri nær að
fjalla um og fylgjast með umræðu
á alþingi um málefni aldraðra
heldur en vera að elta gamla
menn .upp á Akranes.
Gamlir menn.
Hvað ætli P.S. eigi við með
svona athugasemdum? Jú, ætli
skýringin sé ekki sú að forsætis-
ráðherra mætti á fundi upp á
Akranesi, og frétt frá þessum
fundi fóru eitthvað fyrir brjóstið á
geirfuglinum. En nóg um það. Viö
skulum skoða þessi ummæli Pét-
urs Sigurðssonar aðeins nánar.
Hvað á maðurinn við? Hvað er
það sem hann gerir fyrst og
fremst athugasemd við? Hvert er
viðhorf manns til aldraðra sem
lætur sér slik ummæli um mann
fara?
Birtast fordómar og litilsvirð-
ing gagnvart öldruðu fólki i þess-
um ummælum? Þannig væri hægt
að spyrja áfram, en látum þetta
gott heita að sinni. En ég vil að-
eins minna á það að P.S. sagðist i
umræddum sjónvarpsþætti hafa
unnið að málefnum aldraðra i 20
ár og hefur vafalaust gert þar
margt vel. Samt sem áður tekur
hann svo til orða.
Viðhorf
til aldraðra.
Það er brýnt að leysa úr hjúkr-
unarmálum aldraðra eins og hér
hefur verið rakið.og það er brýnt
að leita að nýjum leiðum til þess
að létta mönnum glimuna við elli
kerlingu. En það sem er senni-
lega brýnast aðgera er að breyta
viðhorfinu til aldraðra. Ef það
tekst verður eftirleikurinn
auðveldur. Ég minntist áðan á at-
hugasemdina um för forsætisráð-
herra upp á Akranes. Ég vil
einnig minna á ummæli þing-
manna Sjálfstæðisflokksins um
það leyti sem núverandi stjórn
var mynduð.
Þá töluðu þeir sumir um gaml-
an mann og skýrðu klofninginn i
Sjálfstæðisflokknum með þvi að
varaformaður flokksins væri orð-
inn gamall, og það var fyllilega
gefið i skyn að hann væri orðinn
elliær. Hver man ekki eftir um-
mælum stuttbuxnaþingmannsins
að austan i þessu efni. Meðan
viðhorf sem þessi og meðan for-
dómar sem þessir eru til þá verð-
ur á brattann að sækja.
Aö lokum.
Þjóðfélagið er á margan hátt
fjandsamlegt jaðarhópunum —
þaðerfyrstogfremst sniðiðafog
fyrir hinn arðbæra mann, ef svo
má að orði komast. Ég minntist i
upphafi greinarinnar á það að
ýmsar hliðar væru á málefnum
aldraðra og hugmynd min með
þvi að fjalla um þessi mál hér var
sú að benda á þá oft á tiðum miklu
félagslegu einangrum sem eldra
fólk býr við. Um þennan þátt var
ætlun min að fjalla, en umfjöll-
unin i fréttaspegli leiddi mig á
aðrar brautir.
Ég vil að lokum taka undir með
Hrafni Sæmundssyni prentara
sem i ágætri dagskrárgrein á
dögunum bendir á að aldraðir
þarfnist ekki siður andlegrar um-
önnunar en hirðingar og matar.
FRÁ BÚNAÐARÞINGI
V ígbúlst gegn lllgresi
Það er margt illgresið í veröld-
inni og af ýmsum gerðum. Bænd-
ur fara ekki varhluta af þvi frem-
ur en aðrir, en þó angrar þá cinna
mcst það illgresi, sem tekur sér
bólfestu á nýræktum og
grænfóðurökrum. Flest ár veldur
það bændum verulegu tjóni.
Þar sem litið hefur verið um
tilraunastarfsemi og leiðbein-
ingar i baráttunni við þennan
vágest, einkum þó hin siðari árin,
mæltist Búnaðarsamband
Suðurlands til þess, „að Bún-
aðarþing taki þetta þýðingar-
mikla mál til meðferðar og kanni
leiðir til úrböta”.
Búnaðarþing fól stjórn Bún-
aðarfélagsins að beita sér „fyrir
auknum leiðbeiningum og
tilraunum i sambandi við
illgresiseyðingu á ræktunarlönd-
um”.
— mhg
Nýbyggingagjald endurgreitt
Nýbyggmgargjaid af rekstr-
arbyggingum i landbúnaði og
öðrum atvinnugreinum, — sem
ýmsum þótti ærið óréttlátt, —
hefur nú verið fellt niður.
Þar sem leyfi fyrir nýbygg-
ingum á árinu 1979 voru flest veitt
fyrir gildistöku laganna, varð
litið um innheimtu á gjöldunum
fyrir það ár. Hinsvegar var það
innheimt af flestum þeim land-
búnaðarbyggingum, sem reistar
voru á árinu 1980. Þar sem gjaldið
hefur nú verið fellt niður veldur
það miklu óréttlæti gagnvart
þeim, sem byggðu það ár. Og til
þess að allir sitji við sama borð i
þessum efnum, lögðu þeir Egill
Bjarnason og Gunnar Oddsson til
að Búnaðarþing beitti sér fyrir
þvi, að gjaldið fyrir árin 1979 og
1980 verði endurgreitt „og felld
niður innheimta á þeim gjöldum,
sem óinnheimt kunna að vera”.
Búnaðarþing skorar á landbún-
aðarráðherra að hlutast til um að
svo verði gert. — mhg