Þjóðviljinn - 28.03.1981, Blaðsíða 10

Þjóðviljinn - 28.03.1981, Blaðsíða 10
10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 28.-29. mars 1981 9. áratugurinn alltaf slæmur Hinn erfiði og kaldi vetur i ár hefur leitt hugann að þvi að alltfrá þvi á 17. öld hefur niundi áratugur- inn hverrar aldar verið slæmur annaðhvort af völdum veðurs eða annarra náttúruhamfara. Á árunum 1680-1692 voru mikil snjóa- og hafisár, á árunum 1780-1785 var almennur bjargræðisskortur með móðuharðindi i kjölfarið og 1880—1892 var kulda- og hafisskeið. 1680-1692 1 bók sinni Mannfækkun af hallærum segir Hannes Finsson biskup að sautjánda öldin hafi endað með langvarandi stórharð- indum og mannfækkun. Telur hann þar fyrst til árið 1680 sem var fiskleysisár og þyngslavetur. Arið 1683 lá hafis með öllu Norðurlandi langt fram á sumar svo að hvergi sást út fyrir hann af hæstu fjöllum. Eftir sumarmál rak hann að austan suður með öllu landinu og allt til Grinda- vikur svo að hann hindraði þar róðra. Arið 1684 var ástandiö svo slæmt fyrir norðan að það virtist auðsýnilegt að allar sveitir fyrir norðan Jökulsá i Axarfirði mundu innan skamms leggjast i eyði og fólkið hrynja niður i hungri. Og árið 1685 var eldgos i Grims- vötnum og hafis fyrir Norður- landi allt til höfuðdags, 29. ágúst. Þar varð mikill hey- og bjarg- ræðisskortur. Sama ár urðu 19 skiptapar og fórst meira en hálft annað hundrað manna. Um miðjan vetur 1686 snjóaði svo mikiö um ofanverðan Borgar- fjörð og i Þingvallasveit i logni 5 dægur samfleytt að hesta fennti á jafnsléttu og komust menn ekki til fjárhúsa eða frá bæjum nema með þvi að skriða. Árið 1688 var harður vetur með áfreöum og hagleysi svo að pen- ingur bæði féll og var skorinn vegna heyleysis. Tók þá mjög að harðna um bjargræði fólks og á al þingi var eftirfarandi samþykkt gerð: „Undirrétta það lögþingsmenn, að þeir hvorki sjálfir til minnist né af elstu mönnum heyra kunni, aö svoddan aumkunar- og háska- legt tilstand hafi yfir næstliðin hundrað ár i þessu landi verið svo sem nú, hvað almennt er að- spyrja úr öllum landsins fjórð- ungum, einkanlega næstliðin veturog vortima, kvikfénaðurinn stórkostlega dauður, en sá eftir tórir aö mestu ónýtur sökum grasbrests og harðrar veðráttu fram á sumarið, svo landsfólkið til sveitanna kann þar af naum- lega næring fá; þarmeð á næst- liðnum vetri fiskeriið i kringum landið i lakasta lagi verið, sjáandi út fyrir mannlegum augum til hallæris stórs og dýrtiðar.” Arið 1690 var lika hart og féll þá fólk úr hungri og sama má segja um árið 1692. 1780-1785 Árið 1780 varð meiri bjarg- ræðisskortur heldur en menn höfðu i langan tima reynt og sums staðar norðanlands var snjór eigi tekinn af túnum á Jónsmessu. Kúpeningur gerði litið gagn og sauðfé hafði verið gjörsamlega niðurslátrað vegna fjársýkingar. Nokkrar manneskjur dóu um vorið úr hor undir Eyjafjöllum og viðar. Um sumarið var óþerrir mikill og skemmdist mikið af heyjum. Bjargræðisskortur varð um veturinn 1781 almennur og hrossakjötsát fór þá af margra neyð svo i vöxt að það frá þvi landið varö alkristnað hefur aldrei verið svo mjög tiðkað. Vorið 1781 gekk landfarsótt og magasýki á börnum og gamal- mennum. Fóru nú jarðir að verða fremur venju lausar til sveita en fólkiö, er af peningi var snautt orðið, að leggjast i sjóbúðir hvar það eftir á bjargþrota i hallæri út af dó. Sumarið 1782 lágu hafisar fyrir Norður- og Austurlandi langt fram á sumar. Vorið 1783 var blitt og gott en i júni hófust Skaftáreldar með öllum þeim hörmungum sem þeim fylgdu. Veturinn 1783-84 var mjög harður og lagðist hafis að landi þegar i janúar. Mikið af bú- peningi landsmanna féll og um þriðjungur þjóðarinnar. Verður ekki fjölyrt um það hér. Arið 1784 og um vorið 1785 var enda- kleppurinn og hiö skaðlegasta af þessari hallærisröð og dóu fleiri en fæddust. Á manneskjunum var hungur og sultur með öllum þeim sjúkdómum sem þar af rísa, einkum blóðsótt, skyrbjúg og hettusótt. Svo algengt var hungrið að sá á fjölda presta og bestu bænda. Þjófnaður og ráns- háttur fór úr hófi svo að enginn mátti vera óhultur um sitt. f ágúst 1784 kom stór Suðurlands- jarðskjálfti og féllu bæir viða gjörsamlega. I kjölfar skjálft- anna voru stórrigningar. Þetta timabil er eitt harðasta i sögu þjóðarinnar og voru þá uppi raddir um það að landið væri með öllu óbyggilegt. 1881-1892 Arið 1881-1892 varð mesti frostavetur á Islandi siðan mælingar hófust. Hinn 9. janúar skall á blindhrið með ógurlegri veðurhæð og hörkufrosti er stóð dögum saman. Þó að upp rofaði með köflum skall hriðin á vonum bráðar aftur með 22-30 stiga frosti noröanlands og 15-22 stiga frosti syðra. Hlóð niður ódæma fönn. Hafþök af is rak að landinu og gengu bjarndýr á land er ráfuðu langt fram i sveitir. Var farið á isi frá Reykjavik til Akraness, um Gilsfjörð allan og Breiðafjörð eins langt og eyjar náðu. Um miðjan febrúar gerði hlákublota syðra en fyrr en varði rak á norðanveðrið aftur, harðara en nokkru sinni fyrr. Komst frostiö upp í 37 stig norðanlands og fannburður var svo mikill að elstu menn þóttust ekki muna slik ódæmi. Frostkúlur komu upp i bæjargólfum og lá við að fólkið króknaði i húsum inni. Um sumarið fór klaki viða ekki úr jörð og giskað var á að um vorið hefðu um 18000 lömb dáið. Mikinn hluta vetrar 1882 var tið umhleypingasöm en fór batnandi er á leið. A annan dag páska, 10. april, snerist til hins verra. Kom þá mikil norðanátt með frostum og hriðum norðanlands en kulda- steytingi syðra. Gerði þá afskap- legt sandrok, einkum á Rangár- völlum, og eyðilögðust margar jarðir. Hafþök af is rak norð-- vestan að landinu og fyllti alla firði. Lukti isinn brátt um landið frá Aðalvik á Vestfjörðum að Breiðamerkursandi. Fyrir öllu Norðurlandi lá hann allt sumarið og var ekki farinn með öllu i byrjun september. Um sumariö 1882 bættist á ótiðina mögnuð mislingasótt sem fór eins og logi um akur. Er talið að um 1600 manns hafi dáið úr henni. Frostaveturinn mikli og mislingasumarið skildu eftir djúp spor. Veturnir 1883 og 1884 voru sæmilegir en veturnir 1885-1888 voru harðir og illviðrasamir. Hafis var landlægur. Veturinn 1892 var siðastur i þessum kuldakafla og svo frosta- mikiil að ýmsum þótti sem likja mætti honum við veturinn 1881. Lagði firði mjög, fannburður var mikill og vetrarriki og hafis lá lengi við land. —GFr tók saman. ritstiórnararein ögurstund í hermálinu Herstöðvaandstæðingar um land allt efna um þessa helgi til baráttufunda vegna þess að 32 ár eru liðin á mánudaginn frá þvi aö tslendingar voru vélaðir i hern- aðarbandalag. A þessu vori eru einnig þrir áratugir siðan bandariskt setulið hreiðraði um sig til langdvalar á Miðnesheiði og fleiri stöðum á landinu. Baráttusaga liðanna þriggja áratuga verður ekki rifjuð upp hér. Nútíminn og verkefni dags- ins kalla á fræðslu, umræðu, upp- lýsingar og skipulagða andófs- starfsemi. tskyggileg viðhorf i alþjóðamálum, siaukinn vigbún- aður, yfirvofandi hætta á kjarn- orkustriði, og vaxandi ásælni Bandarikjahers á Islandi munu setja mark sitt á baráttu her- stöðvaandstæðinga á næstunni. A siðasta áratug var brottför hersins sett á blaö i stjórnarsátt- mála, NATÓ-herskip vöröu veiði- þjófnað f islenskri fiskveiðilög- sögu, Varið land safnaði nöfnum undir kröfuskjal um ævarandi hersetu, samið var um aðskilnað herlifs og þjóðlifs á Vellinum, endurnýjun átti sér stað á flug- vélakosti herstöðvarinnar, og Alþýðubandalagið settist i tvær rikisstjórnir án þess að skrifað stæði að herinn ætti að fara. Blekkingin hefur ætið verið helsta vopn forvigismanna her- stöðvasinna á Islandi, og hafa þeirýmist beint þvi gegn sjálfum sér eða almenningi. Þekkingin sern ein vinnur á blekkingunni hefur hinsvegar ekki alltaf verið beitt vopn i höndum herstöðva- andstæðinga Óháð upplýsinga- starfsemi um forsendur fyrir heimsfriði og rannsóknir á vig- búnaði hafa þó stóraukist viöa um heim á siðari árum. Blekkingum herstöðvasi na verður þvi hægt að mæta i' r-amtiðinni þannig að öllum verði ijóst hvað felst i þátt- töku tslands i NATÓ og setu Bandarikjahers hér á landi. Enda þótt ekkert fararsnið sé á hernum eru skilyrðin til þess að berjast gegn hersetunni að breytast. Viða i Evrópu magnast and- staðan gegn vigbúnaðaráformum stórveldanna, og andúð á heims- valdastefnu þeirra er meiri en margan grunar beggja vegna markalinu þeirra i álfunni. Sér- staklega hafa kenningar um tak- markað atómstrið og Evrópu sem vigvöll þriðju heimsstyrjaldar vakiö óhug og ótta. Meira að segja menn úr forystuliði NATO- herforingja, eins og Sir John Hacket, hafa gert lýðnum ljóst að stórveldin muni kinoka sér i lengstu lög að ráðast beint hvort gegn öðru. „Min reynsla af þeim er sú að þau séu hvorttveggja reiðubúin að nota handamenn sina þó að það kosti fulikomna út- rýmingu bandalagsrikjanna.” 1 35 ár hefur árangurslaust verið reynt að koma til leiðar af- vopnun með þátttöku risa- veldanna. Ýmsir þeirra sem hvað mest hafa kannað forsendur fyrir heimsfriöi telja að hugmyndin um gagnkvæma afvopnun sé merkingarlaus. Hinsvegar stað- hæfa þeir að einhliða aðgerðir sem miða að þvi að banna stór- veldunum aðgangað landsvæöum i hernaðarlegum tilgangi og segja sig úr vopnakerfum þeirra séu eina færa leiðin. Af þeim rótum eru sprottnar hugmyndir um kjarnorkuvopnalaus svæði og smárikjasamstöðu gegn stórveld- unum. Islenskir herstöðvaand- stæðingar þurfa að fylgjast vel með þeirri andófsöldu sem nú ris gegn atómvopnum stórveldanna og setjast undir árar með þeirri friðarhreyfingu sem fer eins og sinueldur um álfuna: Við höfnum þvi að vcrða atómvopnafóður i valdapólitik stórveldanna. Við erum haldin þeim grun aö sú stefna sem var mörkuð 1974 um aðskilnað herlifs og þjóðlifs hafi verið notuð til þess aö endur- nýja tækjakost herstöðvarinnar, t.d. með jarðstöð fyrir gervi- hnattasamband, sem Einar Agústsson heimilaöi ásamt sprengjugeymslum 1977. Við vit- um lika að sú heimild sem var gefin sama ár um staðsetningu nýrra flugvélageröa á Kefla- vfkurflugvelli staðfestir það mat að herstöðin sé lykilþáttur i árasarkerfi Bandarikjanna á Norður-Atlantshafi. Við vitum að Einar Karl Haraldsson herstöðin er eins og könguló i flóknum fjarskipta- og hlustunar- vef, og það eitt nægir til þess að gera hana að forgangsskotmarki i atömstriði. Við vitum að á Islandi eru flutningatæki fyrir atómvopn, og séu atómbombur hér ekki að staðaldri, er gert ráð fyrir að flytja þær hingað með skömmum fyrirvara. Og okkur býður i grun hvaða afleiðingar það gæti haft ef kjarnorkusprengju yrði varpað á herstöðvar Bandarikjamanna á Islandi. Ný tækni og tengsl hennar við árásarkerfi Bandarikjahers i heildhafa breytt eðli herstöðvar- innar á siðustu 10—15 árum. Sumum þessum breytingum hafa islenskir stjórnmálamenn ekki áttað sig á, en öðrum leynt fyrir þjóðinni. Nú sælast Bandarikja- menn eftir fjórföldun oliubirgöa hersins til þess að geta þjónað auknum flotaumsvifum sinum i hafinu kringum Island og lagt drög að flotahöfn á Suðurnesjum. Þeir vilja fá land undir nýjar radarstöðvar og rætt er um her- flugvöll á Sauðárkróki. Og hvað um þá lítilþægu Aronsku sem fram kemur i flugstöðvaráform- um þriggja utanrikisráðherra? ögurstund er runnin upp i hcr- stöðvamálunum. A næstu inán- uðum mun það ráðast hvort her- stöövaandstæðingum á þingi og i ríkisstjórn tekst að stemma stigu við vaxandi ásælni Bandarikja- hers. öflug mótmæli herstöðva- andstæðinga nú i vor geta orðið þar þung á vogarskálinni. Verði fullur þungi i þeirri baráttu um land allt vegur hann upp allt það gull sem bandariska heimsveidið getur borið á metaskáiar her- stöðvasinna. Þá snýst vörn I sókn. — ekh

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.