Þjóðviljinn - 16.05.1981, Blaðsíða 9

manna hans og stendur fram yfir
heimsstyrjöldþegar flóð erlendra
skemmtibóka og innlendra eftir-
likinga fer vaxandi og færir hinn
innlenda gróöur smám saman i
kaf. Auövitað byggist þessi lýsing
á nokkurri einföldun en ég hygg
að hiín eigi sér næga stoð i veru-
leikanum til að vera réttlætanleg.
Höfuökostur þeirra höfunda sem
bera uppi þetta blómaskeiö er
raunsæi i samfélags»og sálarlifs-
lýsingum og vönduð vinnubrögð.
Merkastir höfundar á þessu
timabili eru Stefán Jónsson og
Ragnheiður Jónsdóttir. Þeim eru
gerð rækilegri skil en öðrum höf-
undum i bókinni og er ekkert
nema gott um það að segja. Silja
nýtur kosta sinna sem bók-
menntarýnir hvergi betur en hér.
HUn sýnir fram á með traustum
rökum hvernig kostir bóka þeirra
eru órofa tengdir viösýnni og
gagnrýninni afstöðu gagnvart
rikjandi samfélagsháttum. Etv.
gerir hUn þau þó öllu róttækári en
þau voru eða eru frá sjónarhóli
nútimans. Hvað útkomutima bók-
anna áhrærir má sjá það á við-
brögðum viö þeim að þær vöktu
hreint ekki neina þá hneykslun
eða andúð meðal Ihaldssams
fólks sem byltingarsinnuð rit eru
vön að gera. Þær eru ekki i and-
stöðu við ríkjandi hugmyndafræði
samtimans þóttþær veki athygli
á margs konar misrétti. En
Hjaltabækurnar, bækurnar um
Asgeir Hansen og Dórubækurnar
eru varla neitt verri fyrir það.
Bækur og saga
Það ereinkum tenging við sam-
félagsþróunina sem gerir Silju
kleift að binda hið mikla efni sitt
saman i heild. Samband bók-
mennta og samfélagshátta er
flókið mál, en barnabókmenntir
eru að mörgu leyti vel fallnar til
að varpa ljósi á hvernig breyttir
framleiðsluhættir bóka, breyting-
ar á markaði, og breytingar á
rikjandi hugmyndafræði verka á
þróun bókmenntasögunnar. Silja
sleppur oft vel frá þeim sögulegu
einföldunum sem óhjákvæmileg-
ar eru i svona bók, en stundum
miður. Ég get t.d. ekki séð að
þessi lýsing á fyrirbæri sem hún
nefnir „kaþólskuna” varpi neinu
ljósi á það sem verið er að fjalla
um, heldur hljóti þvert á móti að
rugla lesanda i þvi hvar hann er
staddur i sögunni:
Fyrir kaþólskum er valdapýra-
miðinn einfaldur: efstur er að-
all og kirkja, andlegir og ver-
aldlegir fulltrúar guðlegs valds
I mannheimi, svo koma borgar-
ar og neðst er alþýöa manna.
Yfir og allt um kring er guð
sjálfur. Þessi heimsmynd er
stöðug, til dæmis getur auður
rótað við stéttarstöðu i kapi-
talisma en i kaþólsku má slikt
ekki gerast. (bls. 114—15).
Hér er verið að reyna að skýra
hugmyndir og viðhorf i bókum
Nonna og verður ekki annaö sagt
en sú skýring sé nokkuð fordóma-
full, hvað sem ágæti bókanna lið-
ur.
Islenskar barnabókmenntir
1780—1979 er mikið rit um mikið
efni. Það er ekki litið áræði og
dugnaður sem þarf til að ráðast i
að vinna slikt verk og ljúka þvi á
örfáum árum. Þegar þannig er
unnið verður ekki komist hjá
minni háttar hnökrum, eða þvi að
ýmislegt hrjóti úr pennanum sem
erfitt getur verið að standa við.
En hitt skiptir miklu meira máli
að bókin er orðin til og komin út.
Silja Aðalsteinsdóttir hefur með
henni skrifaö skemmtilega og
gagnlega bók sem hlýtur að verða
til mikils framdráttar islenskum
barnabókmenntum og islenskri
bókm enntafræði.
1 greinarlok er rétt að láta þess
getið aö ég las handrit þessarar
bókar fyrir Mál og menningu og
mælti með útgáfunni. Lesendur
greinarinnar verða þvi aö vera
tortryggnir og viö þvi búnir að um
forlagsáróður sé aö ræða. (Til
þess að geta sannað þaö verða
þeir auðvitaö að pæla i bókinni
sjálfri, og er þá vel.) Vegna
tengsla við útgáfuna hef ég sneitt
hjá þvi að ræöa atriði sem varða
útlit og frágang bókarinnar, en
get þó ekki stillt mig um aö geta
þess að lokum að hún er prýdd
miklum fjölda ágætra mynda úr
islenskum barnabókum.
Helgin 16. — 17. mai, 1981 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐÁ 9
MINNING
Þorbjörg Bergþórsdóttir
Fœdd 17. maí 1921 — Dáinn 1. maí 1981
Ég skal vaka I nótt meðan svanírnir sofa,
meöan sólgeislar fela sig bláfjöilin viö.
Yfir dalnum er hljótt og nú dimmir I kofa.
Inn I draumheima svif þú hinn ljúfasta friö.
Létt um vorgróna hliö sveipast þokubönd þýö.
Yfir þögulum skógi er næturró bliö.
Ég skal vaka I nótt, meöan húmiöer hljótt.
Ég skalhalda um þig vörö, meöan sefur þú rótt.
Þorbjörg Bergþórsdóttir er
látin. Hún andaðist aðfararnótt 7.
mai á sjúkrahúsinu á Biönduósi.
Veikindi hennar bar að með
skjótum og óvæntum hætti fyrir
tæpum þremur mánuðum. Þor-
björg var fædd i Fljótstungu i
Hvitársiðu 17. mai 1921 og vantaði
þvi 10 daga i sextugt þegar lausn-
in kom. Foreldrar hennar voru
hjónin Kristin Pálsdóttir og Berg-
þór Jónsson bóndi þar. Systkinin
voru sjö, 5 systur og tveir bræður.
Orðlögð fyrir námshæfileika og
gáfur. Þorbjörg stundaði nám i
Reykholti og Kennaraskólanum,
þar sem hún lauk kennaraprófi.
Var siðan eitt ár við nám i
kennaraháskóla i Kaupmanna-
höfn. Heimkomin stundaði hún
kennslustörf. Sex ár við Hús-
mæöraskólann á Hallormsstað.
Þar af eitt sem forstöðukona. Til
Blönduóss flutti hún 1956 og hóf
kennslu þar við barnaskólann um
haustiö. Hún gekk i hjónaband 3.
mai 1956, með Jónasi Tryggva-
syni húsgagnasmið frá Finns-
tungu I Blöndudal.
A örlagastundum sem þessum,
þegar kona á góðum aldri fellur
til jaröar, brestur margan hug til
að horfast i augu viö veruleikann
og trúin á óskeikulleika alvisk-
unnar lamast um sinn. Konan ris
ekki upp framar og á ekki aftur-
kvæmt til manns sins sem hún
hefur veitt skjól og öryggi. Maður
hennar blindur stendur eftir (þó
ekki án vina með útréttar
hendur). samvistum þeirra lokið
hérna megin við fljótið hvita.
Ekkert hægt aö segja eða gera
nema bera sitt barr með hug-
prýði. Mæta hverjum degi eins og
hásumar væri og sjón til allra
átta. En dauðinn og himinninn sér
um sina. Með sliku jafnaðargeöi
hefur Jónas, sjáandinn blindi,
orðiðvið missisinum. Það er eins
og konan hafi brugðið sér i næsta
hús og komi á hverri stund, með
ljós, liti og orð.
Hvitársiðan hefur lengi verið
mitt fjarlæga draumaland. Þar
spruttu skáldin i öðru hverju túni.
Kjarr vex i hliðum og hrauni.
Jökullinn hvitur næstum i
seilingu við bæina og heyskapar-
fólkið á milli þess sem það var að
yrkja. Bláar og hvitar árnar
brugðu sér ýmist á leik, ellegar
runnu fram með ihygli og þungri
ró. Og næstum alltaf sumar.
Þannig hugsa ég mér æsku-
stöðvar Þorbjargar Bergþórs-
dóttur og systkina hennar, leik-
völl þeirra og starfsvettvang. Það
var ekki vonum framar þótt
hljóðfæri og stórt bókasafn rikti
yfir öðrum hlutum á velbúnu
heimili þeirra Þorbjargar og
Jónasará Blönduósi. Húsbóndinn
bæöi ljóðskáld og lagasmiður og
húsmóðirin listhneigð og vand-
Viðskipta-
jöfnuðurinn
óhagstæður
Samkvæmt fréttatilkynningu
frá Hagstofu tslands reyndist
vöruskiptajöfnuöur tslendinga
óhagstæður á timabiiinu
jan~mars 1981 um kr. 252.513, en
var á sama tima i fyrra kr.
-177.728. Þar af fluttum við út ál
og álmelmi fyrir kr. 117.374, en á
sama tfma i fyrra fluttum við
þennan málm út fyrir kr. 115.281.
Hafa veröur I huga, að meðal-
gengi erlends gjaldeyris, I janú-
ar^mars 1981 er taliö vera 52,2%
hærra en það var i sömu mánuð-
um i fyrra.
Jónas Tryggvason.
fýsin á mati sinu á hugverk
hverrar tegundar sem var. Þar
réðu engu sveitarmörk og landa-
mæri. Henni var ljúft að veita
persónum sniliinganna athygli,
stórum og smáum og vernda þá ef
þess þurfti með, eins og hún veitti
mér og öðrum sem komu oftast á
heimili hennar af rausn og
nægtum. Mig grunar að heimili
þeirra hafi með árunum orðið
einskonar Unuhús staðarins og
þeirra sem komu að staðaldri úr
sveit Jónasar i efra. Eftir að
leiðir Þorbjargar og Jónasar lágu
saman, fækkaði hugverkum hans
að mun. Það varð viðburður að
maður fengiað heyra nýort kvæði
eða nýgert lag. Mér fannst ein-
hvernveginn, að hans góða kona,
sem nú er verið að kveðja, hafi
verið honum I senn skáldskapur
og veruleiki svo mikill að það sem
hann fengi orkað i þeim efnum,
yrðihjóm eitt hjá henni. Stundum
fannst mér hún leggja sig um of
fram að vera honum sá föru-
nautur og hjálparhella að betur
mætti ekki gera. Hún virti það
aldrei sem fórn. Henni var
hjálpin eðlislæg og hún bar
virðingarkennda elsku til manns
sins og þau hvort til annars.
Þorbjörgu skorti sist af öllu
verkefni. Auk kennslunnar átti
hún annrikt i félags- og
menningarmálum á Blönduósi og
i héraðinu. Það mun þó einkum
hafa verið i félagsstarfi kvenna.
Sá trúnaður veittist henni fljót-
lega eftir komu hennar i staðinn
og segir sina sögu. Hún varð
einnig að fylgja manni sinum á
veg, sem lika hafði mikinn eril i
opinberum störfum. Hún
aðstoðaði mann sinn við hús-
gagnabólstrun og verslun sem
þau ráku i tengslum við iön hans.
Þrátt fyrir draumkennda töfra
Hvitársiðunnar, æskuheimkynna
hennar, festi hún rætur á Blöndu-
ósi. Þar mættust þau Jónas fyrst.
Þar stóð heimili þeirra. Vinir og
samstarfsfólk gengu þar um hús
og gera vonandi enn. Þorbjörg
Bergþórsdóttir gat verið fálát en
hún var ekki hverflynd. Hún var
viðkvæm og vinföst.
Mér finnst hún vildi taka undir
með Snorra Hjartarsyni þar sem
hann segir i kvæði sinu:
Minning
sólskin og kyrrð
yfir öllu sem ég ann
grænu túni
bliknaðri mýri
fjöliunum I kring
klettum og húsum
Og mætti þá ekki ætla að Jónas
vildi halda samfylgdinni áfram
með Snorra og fara með siðasta
erindi þess sama ljóðs:
ég einn i þessu Ijósi
og friði og dýrö
einn
og samur þvi öllu.
Við hjónin þökkum Þorbjörgu
kynnin. Ég þakka henni einnig
fyrir hönd foreldra minna og
Onnu Stinu, sem hún kenndi. Ég
votta Jónasi og öðrum ástvinum
samúð mina. Svo fer vel á þvi, að
Jónas eigi hér hinstu orðin.
,,Ég skal vaka i nótt,
meöan húmið er hljótt.
Ég skal halda um þig vörð,
meðan sefur þú rótt”.
Guðm. Halldórsson
frá Bergsstöðum
Þorbjörg vinkona okkar er lát-
in. Hún fæddist i Fljótstungu i
Borgarfirði og ólst þar upp i glöö-
um systkinahópi á menningar-
heimili.
Hún stundaði nám i Reykholti
og siðar i Kennaraskóla Islands.
Þaðan útskrifaðist hún árið 1944.
Framhaldsnám stundaði hún við
Kennaraháskólann i Kaup-
mannahöfn. Kennslu stundaði
hún m.a. á Hallormsstað i nokkur
ár og siðan i Sandgerði. Þaðan
fluttist hún til Blönduóss og
dvaldi þar æ siðan. Hún rifjaði
stundum upp hvað henni þótti gott
að koma hingað úr fiskinum i
Sandgerði. Þar voru allir bundnir
við mikla vinnu og börnin fóru
ekki varhluta af ysi og þys um-
hverfisins. Hér þótti henni öllu ró-
legra og ánægjulegt að fást viö
kennsluna. Enda fann hún gæfuna
i þorpinu litla við Húnaflóa.
Haustið 1956 réðist hún sem
kennari við Barnaskólann á
Blönduósi, sem nú heitir Grunn-
skóiinn á Blönduósi. Mikil og góð
kynni tókust þegar á milli hennar
og þáverandi skólastjórahjóna
Steingrims Daviðssonar og Helgu
Jónsdóttur. Helga var ein af
stofnendum Kvenfélagsins Vöku.
Ekkileið á löngu þar til Helga tók
Þorbjörgu með á félagsfund i
Vöku. Var það upphaf að miklu og
giftudrjúgu starfi hennar að fé-
lagsmálum á Blönduósi. Þá gerð-
ist hún einnig virkur félagi i Ung-
mennafélaginu. Aður hafði Þor-
björg starfað i kvenfélagi i Sand-
gerði. Fljótlega hlóðust ýmis
trúnaðarstörf á hana i Vöku.
Vararitari var hún kjörin 1961,
siðar gegndi hún störfum sem rit-
ari, gjaldkeri og formaður var
hún um 6 ára skeið, til ársins 1980.
Þann 03.05 1962 giftist Þorbjörg
eftirlifandi manni sinum, Jónasi
Tryggvasyni frá Finnstungu. Var
það til mikillar gæfu fyrir bæöi.
Heimili þeirra varð brátt miðstöð
menningarlifs á staönum. Þar
voru iðulega haldnir fundir um
menningarmál. Tóniistin var i
hávegum höfð og oft haldnar
söngæfingar. Ótaldir eru þeir
hópar sem komu til Jónasar æfðu
söng um lengri eöa skemmri
tima. A heimili þeirra var undir-
búningsfundur haldinn um stofn-
un Tónlistarfélags A-Hún. Fleira
mætti nefna. Húsfreyjan veitti af
rausn og lagði gott til málanna.
Ekki mun ofmælt að á þeim
tima er Þorbjörg var formaður
Vöku rikti mikið blómaskeið i
starfi félagsins. Drýgstan þátt i
þvi átti formaðurinn. Þorbjörg
vildiveg félagsins sem mestan og
leitaði stöðugt nýrra leiða og hug-
mynda. Hún hvatti konurnar
óspart til starfa. Alltaf var hún
reiðubúin að leggja fram sina
krafta og ótrúlega lagin að fá
okkur konurnar til liðs við sig.
Aður en viö vissum af vorum við
búnar að samþykkja það sem hún
bað um, jafnvel þótt við héldum
að við hefðum ekki tök á þvi. Eitt
af þvi skemmtilegasta sem við
minnumst frá þessum tima er
ferð sem Vökukonur fóru til Fær-
eyja. Þorbjörg kom á kynnum
milli Vöku og Kvenfélagsins i
Þórshöfn, sem leiddu til þess aö
okkur var boðið þangað. Siðar var
þaö boð endurgoldið.
Dvölin i Færeyjum var
ógleymanlegt ævintýri fyrir þær
konur og eiginmenn sem þátt tóku
i ferðinni. Þar var formaöurinn
okkar leiðtogi og mælti af snilld i
gestaboðum, hvort heldur var á
islensku eða dönsku eftir þvi sem
við átti hverju sinni.
Feröalög og skemmtun voru þó
aðeins smá útúrdúrar i félags-
starfinu. Oftast var unnið að mál-
efnum sem vöröuðu almennings-
heill. Markmið félagsins var að
vinna öðrum til gagns. Fleiri fé-
lög nutu krafta Þorbjargar. Hún
var dyggur stuðningsmaður Tón-
listarfélagsins og Tónskólans.
Starfaði einnig i bindindishópi.
Málefni aldraðs fólks lét hún sig
miklu varða. óhætt er að segja aö
þau störf i Vöku sem hún hafði
hvað mesta ánægju af voru að
halda skemmtanir fyrir eldri
borgara staöarins. Þvi undraöi
engan er hreppsnefnd Blönduóss-
hrepps valdi hana ásamt fleirum i
nefnd til að vinna að máiefnum
aldraðs fóiks. Þar vann hún mikið
og gott starf. Þorbjörg var um
árabil einn aðal aflgjafinn i Sam-
bandi Austur-Húnvetnskra
kvenna. Ariö 1963 var hún kjörin
gjaidkeri sambandsins og sinnti
þvi starfi til leiöarloka. Samstarf-
ið i stjórninni var framúrskar-
andi gott og mörgum góðum mál-
um komiö til leiðar. Eitt af
áhugamálunum var að efna til
lystkynninga, helst, ár hver og
vann Þorbjörg ötuliega að þvi af
miklum áhuga.
Hún átti um tima sæti i skóla-
nefnd Kvennaskólans á Blöndu-
ósi, sem fulltrúi S.A.H.K.
Þorbjörg lét af störfum við
Grunnskólann á Blönduósi vorið
1980. Hafði hún þá stundað
kennslui 36 ár samtals. Hæfileika
til kennslunnar hafði hún hlotið i
vöggugjöf. Islensku- og sögu-
kennsla var henni sérstaklega
hugstæð. Hún hafði mjög gott
vald á islensku máii og sætti sig
ekki við að illa væri með það far-
ið. Frásagnargáfu hafði hún i rik-
um mæli og náöi vel eyrum ungra
barna. Hún hafði lika þann eig-
inleika að geta miðlað öðrum
hávaðalaust á nærfærinn hátt.
Hugmyndarik var hún og kom
það jafnt fram i kennslunni og
störfum hennar að félagsmálum.
Börnum okkar kenndi hún á við-
kvæmu mótunarskeiði og þótti
þeim mjög vænt um hana.
Þessum fátæklegu kveðjuorð-
um ásamt upprifjun nokkurra
þátta I lifi merkrar heiðurskonu
fylgja fyrst og fremst þakkir og
hlýhugur Vökukvenna og þeirra
kvenna sem störfuðu með henni i
stjórn S.A.H.K. fyrir drengilega
samvinnu og mikið starf.
Jónasi sendum viö hlýjar
samúðarkveðjur og vitum að ætið
stóðu þau saman og studdu hvort
annað. 011 áhugamálin áttu þau
sameiginlega. Það er sannfæring
okkar að i landi eilifðarinnar, þar
sem aldrei ber skugga á, sé lika
vettvangur fyrir þá sem ánægju
hafa af fræðslu og félagsmálum.
Þökk fyrir órjúfanlega vináttu.
Aðalbjörg Ingvarsdóttir
Elisabet Sigurgeirsdóttir
SUÐURNES
Lóðaskoðun hjá fyrirtækjum á svæðinu er
hafin, og er þess vænst að eigendur og
umsjónarmenn fyrirtækja taki virkan þátt
i fegrun byggðalaganna með snyrtilegri
umgengni við fyrirtæki sin.
Heilbrigðisfulltrúi
Suðurnesja