Þjóðviljinn - 30.05.1981, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 30. — 31. mai 1981
leyti hafa veriö annaö svipaö hiis
á ValhUsahæö á Seltjarnarnesi
einsog nafniö bendir til. Ariö 1763
var fálkahilsið á Bessastööum
flutt til Reykjavikur og var það
fyrsta timburhUsiö sem þar var
reist á eftir innréttingunum. Fékk
það stað nyrst i Aöalstræti. HUs
þetta var meö einfaldri mUrbind-
ingu og tvöfaldri borðklæðningu
og gat hýst um 200 fálka. Eftir
endilöngu hUsinu voru slár með
heykoddum sem þeir stóöu á og
biðu skips.
Lok
fálkaveiðanna
Þegar liöa fór á 18. öld fór aö
draga Ur fálkaveiöum á fslandi og
1786 voru aöeins 3 fálkafangarar
eftir. Ariö 1794, er franska
stjórnarbyltingin stóö sem hæst
var aöeins ein hirö á meginland-
inu, sem æskti fálka, svo að
óþarft reyndist að senda sérstakt
skip. Næst geröi stjórnin Ut fálka-
skip 1799 og 1803, en siðara áriö
kom fálkabeiðni frá rUssnesku og
portugölsku hirðinni. Fálka-
veiöum á konungsvegum lauk
áriö 1806. Þá voru siðustu 19
fálkarnir fluttir Ut og uröu þeir
hungurmorða i Fálkagaröinum
áriö eftir, 1807, þegar Englend-
ingar sátu um Kaupmannahöfn.
Ekki var þó útflutningur fálka
frá Islandi algjörlega Ur sögunni.
Enskt áhugamannafélag um
fálkaleiki aflaöi sér 30 fálka
héöan árið 1869 og um svipaö leyti
fékk þýska stjórnin fálka héöan
sem hUn lét temja til að granda
bréfdUfum, sem sendar voru frá
Paris, er þá var umsetin af Þjóð-
verjum.
Fálkarnir standa
enn í
Hafnarstrœti
Það er af fálkahúsinu við
norðanvert Aðalstrætiaö segja aö
kaupmaður aö nafni Pætreus tók
það á leigu áriö 1797 og byrjaði aö
versla i þvi. Breytti hann þvi
nokkuð og stækkaði. Um 1820
stefndi danska stjórnin Pætreusi
fyrir að hann stæði ekki i skilum
fppi a gamla timburhúsinu á
horninu á tlafnarstræti og
Veslurgötu eru niyndir af fálk-
uni. Þeir eiga aö minna á að
nákvæmlega á þessum stað var
fálkahus hans hátignar kon-
ungsins á arunum 1763—1868.
Flaggað með lalkalananum a bustað Jons Magnussonar ráðherra
.ið Hverfisgötu snemma a þessari öld.
með leigu og niddi hUsiö niður.
Arið 1828 keypti svo Pétur Pét-
ursson kaupmaður það og
verslaöi þar til 1850 en þá keypti
það N. Chr. Havsteen kaup-
maður.
Havsteen kaupmaður lét rifa
FálkahUsið, árið 1868, og reisti
nýtt verslunarhUs á staðnum.
Arið 1880 keypti J.P.T. Bryde
verslunina og húsin og reisti
nokkru siðar það hUs sem enn
stendur vestast við Hafnarstræti
(Isl. heimilisiðnaður, O. Johnson
& Kaaber o.fl.),Er hUsið tvilyft i
báða enda og á stöfnunum voru
settar myndir af fálkum til minn-
ingar um að á þessum staö heföi
upphafiega staöiö FálkahUs hans
hátignar konungsins.
Þannig er þetta 100 ára gamla
timburhUs i hjarta Reykjavikur
meö fálkum á burstum eina sýni-
lega tákniö um hina fornfrægu
fálkaverslun. En þaö er reyndar
fleira sem minnir á hana. Fálkinn
var um hrið skjaldarmerki
Islands.
Riddarakross
hinnar íslensku
fálkaorðu
Um 1870 teiknaði Sigurður
Guðmundsson málari fálka sem
merki Islands og var fáni með
honum fyrst dreginn aö hUni á
Þingvallafundi 1873. Var hann
mikið notaöur næstu ár, m.a. i
tengslum við þjóðhátiðina 1874.
Þegar svo heimastjórn kom á
1904 var gefinn Ut konungsUr-
skurður um að skjaldamerki
Islands skyldi vera „hvitur,
islenskur fálki á bláum grunni” i
stað flatta þorsksins sem áður
var. Skjaldarmerkið var aflagt
við fullveldi Islands árið 1918.
Eitthöfum við þó ennþá, sem er
i fullu gildi, og minnir á fálkann
og hinar fornu riddaraveiðar með
hauk og hunda. Það er sjálfur
riddarakross hinnar islensku
fálkaorðu.
— GFr.
(Helstu heimildir: Á íslend-
ingaslóðum i Kaupmannahöfn,
Svipur Reykjavikur, eftir Arna
Óla og tslandssaga a—ö eftir
Einar Laxness)
ritstjórnargrein
Skýrsla um sjónvarpsefni
Árni
Bergmann
skrifar
Tæplega þriðjungur.
Nýlega er Ut komin ársskýrsla
RikisUtvarpsins, sem gefur
meðal annars ýtarlega sundur-
liöun á þvi' efni sem birtist i is-
lensku sjónvarpi bæði eftir upp-
runa og efnisflokkum. Þar kemur
meðal annars i ljós að islenskt
framlag til þessa áhrifamesta
fjölmiðils er næsta dauflegt og
ekki batnar ástandið. Ariö 1978
var islenskt efni 36,4% dagskrár-
innar, en i fyrra komst það niður
fyrir þriöjung eöa i 32,8%.
Þar með er þó ekki öll sagan
sögö. Til þess aö fá þó þessa tölu
út þarf að gera allstóra dagskrár-
þætti, sem byggja einungis á er-
lendu myndaefni aö islenskum
þáttum — hér er t.d. átt við þætt-
ina „nýjasta tækni og visindi”.
Kynning á sjónvarpsefni næstu
viku er lika höfðmeð til að stækka
hinn „i'slenska” hlut. Sömuleiðis
mikið af þvi efni sem er i raun
ei hugsað sem sjónvarpsefni en
er i raun myndað hljóðvarpsefni
— samtöl ýmiskonar, umræðu-
þættir og fleira þesslegt.
Tveir risar
1 leiðinni kemur á daginn, að
fjölbreytnin i vali erlends sjón-
varpsefnis er næsta lítil. Þar er
endurtekin og itrekuð sú þróun
sem varð frá og með striðsárun-
um með bresk-bandariskri einok-
un á kvikmyndasölu. Til dæmis
að taka voru i sjónvarpi árið 1978,
sýndar 72 biómyndir — þar af
voru 39 bandariskar, 27 breskar
og afgangurinn af heiminum fékk
að sýna alls sex myndir! Ósköp
svipuð hlutföll voru i fyrra, nema
hvaö þá hafði hlutur Frakklands
stækkað svo nokkru munaði. Alls
kemur um það bil helmingur alls
þess efnis sem islenskt sjónvarp
sýnir frá fjölmiölarisaveldunum
tveim.
Þessar tölur eru allar heldur
dapurlegar, einkum þegar það er
haft i huga, að tslendingar sem
aðrir standa frammi fyrir mikl-
um breytingum á fjölmiðlum.
Flest bendir til þess, að næsta
heimilistækið sem velmegunar-
þjdðir muni kaupa sér verði
mvndsegulbandstæki, og sU
bylgja er þegar farin að teygja
sig hingað. I annan stað er bUist
við að sjónvarpshnettir fari æ
fleiri á loft á næstu árum. Það er
um margt óljóst hvernig Islend-
ingarkoma inniþessa mynd, eins
og kunnugt er. Og það eru
reyndar fleiri en þeir sem eru tvi-
stigandi um þaö, hvernig mæta
skuli nýju ástandi. Sumsstaðar
vita menn ekki hvaða kostir
verða hagkvæmastir fjárhags-
lega, vegna þess hve örar breyt-
ingar verða með hverri nýrri
kynslóð sjónvarpsmiðlunar. Og i
annan staö hafa rikisstjórnir og
aðrir áhrifamiklir aðilar ekki
gert þaö upp viö sig, hvernig sjón-
varpþeirvilja —hvernig menn til
að mynda vilja bregðast við aug-
lýsingasjónvarpi yfir landamæri
þeirra, hvort menn vilja gripa til
hliðarráðstafana með þessari
þróun til að vernda aöra fjölmiðla
— svo sem blöð og timarit. Það er
b'ka vist, að ótal flækjur eru
óleystar að þvi er varðar höf-
undarrétt. greiðslufyrirkomulag
og annað þessháttar: stolnar Ut-
gáfur á ýmiskonar myndaefni er
nU þegar orðinn mikill iðnaður
sem erfitt hefur reynst að kljást
við.
Áhyggjur.
Bæði hér og i nálægum löndum
er meira en nóg al fólki sem hefur
úhyggjur þungar af þessari
þróun: það er til dæmis haft eftir
Helmut Schmidt, kanslara
Vestur-Þýskalands, aö hiö nýja
og „frjálsa” gróöasjónvarp, sem
nærist á auglýsingum, geti haft
háskalegri afleiðingar en kjarn-
orkan og breytt sjálfri gerð lýð-
ræðislegs samfélags! Menn hafa
ekki si'st áhyggjur af þvi, að
margfaldað framboö á myndefni
muni ekki hafa i för með sér þá
fjölbreytni, sem bjartsýnismenn
hafa á lofti, heldur i reynd enn
meiri einokun nokkurra fjöl-
miðlarisa og þar eftir versnandi
stööu li'tilla mál- og menningar-
hei lda.
Okkar svar.
Það er einmitt i ljósi þessarra
áhyggna sem aftur skal minnt á
tölur um þróun islenskrar dag-
skrárgeröar. Hvað sem menn
annars vilja taka til bragðs þá er
það ljóst, að eina skynsamlega
svarið sem til er á miklum breyt-
ingatimum if jölmiðlum er að efla
þessa dagskrárgerð, ráðast i ný
verkefni, flæma burt allskonar
lágkUrusjónarmið. Þvi þegar til
lengdar lætur verður ekkert
hættulegra menningu og sér-
stæðri tilveru islenskrar þjóðar
en að við ráfum ælengra inn i fjöl-
miðlaheim, sem er kannski ekki
mikið ööruvisi en sá sem menn
hafa i Alaska eða á eynni Skye —
meö eða án textunnar. Eyjan
skoska var nU nefnd til að minna
á það, að það er fjölmiðlaþróun
sem á þessum árum er að setja
endapunktinn aftan við langa
hnignum keltneskra tungna i
námunda við okkur — á Bret-
landseyjum.
— AB.