Þjóðviljinn - 30.05.1981, Blaðsíða 14

J
14 SÍÐA — MOÐVlLJINIVHelgin 30. — 31. mal 1981

r »•«! JKíT| » f . (><*
Hélgiii 30: — 31. iriáP 1981 WÓÐVILJINN — SÍÐA 15
MEXÍKÓ
PISTILL — 3
Frá Jónu Sigurðardóttur og Sigurði Hjartarsyni
TVÖ SMÁÞORP:
PUERTO ANGEL
OG OAXACA
fengi hann sjúkdómseinkenni og
dæi siðan óskaplega kvalafullum
dauða. Ekkert höfum við heyrt
frá lækninum góða og kemur ekki
að sök þar sem eigandi tanna-
faranna er enn ofan moldar.
Menn breyta háttum með
breyttu loftslagi. A nýársdags-
morgun kl. 6 risum við úr rekkju
og héldum siöan af stað suður á
land. Ökum við sem leið lá um
Morelos og Puebla en þar gat viða
að lita sykurreyrsplantekrur og
fallnar sykurverksmiðjur frá
liönum öldum. Komu þá upp i
hugann hroðalegar lýsingar af
kjörum ánauðarbænda og verk-
smiðjuþræla sykuriðnaðarins á
nýlendutimanum, 19. öld og jafn-
vel fram á þá 20. Vöknuðu þá
margar spurningar frá börnunum
sem alin eru upp við hvers kyns
dekur, Valash og Lindusúkkulaði.
Er eymdarlif alþýðunnar vissu-
lega nær okkur i timanum hér i
landi en heima á Fróni, og teljum
við börnunum hollt að sjá fleira
en norðlenskar iönaðarvörur.
En áfram var för haldið,
staldrað við i þorpum og keyptur
snæðingur við götuna af sætum,
1 gömlum, skitugum konum. (Þess
má geta i sviga, að 50 þús. manns
deyr árlega af matareitrun,
samkvæmt upplýsingum stjórn-
valda.)
| Var seppi lítt
| hrifmnaf
l fölfésum þeim
Undir kvöld vorum við komin i
Oaxacafylki norðanvert og áttum
eftir að finna okkur næturstað.
Brátt blasti við á ein litil sem
liðaðist um dalverpi milli hárra
fjalla, þar sem náttúran var sem i
ævintýri. A hæð skammt frá
kúrðu hús nokkur og þar sem allir
þekkja háttvisi íslendinga,
töldum við nauðsynlegt að afla
leyfis til að tjalda. Hélt karlpen-
P ingurinn I fjölskyldunni á fund
bónda. A hlaöinu mættu okkur
óteljandi smábörn og hundur einn
grimmúðlegur. Var seppi litt
hrifinn af fölfésum þeim er þar
birtust og réðst að okkur með
offorsi miklu. Lagði hann kjafti
sinum fimlega i kálfa húsbóndans
og urðu af sjö tannagöt ófögur.
Varð oss eigi um sel, þvi hunda-
æði er landlægt i Mexikó. Brátt
birtist bóndi og bauð alkóhól á
sárin. Tjöldun var heimil og
áttum við þar gott kvöld við
varöeld, gitarspil, islenska
söngva, árnið og þyt i laufi.
Morguninn eftir var lagt af stað
til Oaxacaborgar og við komu
okkar þangað var leitað læknis-
fundar vegna óstöðvandi nöldurs
frúarinnar. Læknirinn fannst eft-
ir nokkra leit. Var húsbóndinn
sprautaður gegn stifkrampa.
Sagðist doksi vilja kanna hundinn
og skrifa okkur siöan innan tiu
daga. Tjáði hann okkur aö ef
hundurinn væri sýktur og bithafi
eigi sprautaöur innan 40 daga,
Jose hinn
skyrtusnauði
A leiðinni til Oaxaca tókum við
upp gamlan mann sem átti leið til
borgarinnar. Sagðist hann heita
José Cruz, en mælti annars
takmarkaða spænsku. Ekki vissi
hann gjörla hvursu gamall hann
var, kannski svona 50 ára eða
aðeins meir. Leit hann út fyrir aö
vera a.m.k. sjötugur. José át
bolsiur barnanna með afar góðri
lyst, og reykti ákaflega tóbak
hinna fullorðnu. Þegar yngsta
manneskjan i fjölskyldunni bauð
José af bolsiupoka sinum, tók sá
gamli pokann, stakk honum á sig
og þakkaði mikillega. Urðu
sumra augu frekar stór.
Sá gamli hafði meðferðis
nokkrar tágmottur sem hann
hugðist selja i borginni. Að
skilnaði keyptum við tvær mottur
af José og varð hann glaður við.
Spurði okkur siðan hvort viö ætt-
um ekki skyrtur tii að gefa hon-
um!!! Urðu mörlandar hinir hiss-
ustu en eigi voru skyrtu-
birgðirnar miklar og hvarf hann
af okkar fundi jafn skyrtusnauður
og fyrr.
Um nóttina gistum við á tjald-
stæði borgarinnar við gil eitt litiö,
en hinum megin gilsins er
fátækrahverfi og nota ibúarnir
gilið sem sorphaug. Vindur blés
af vestri og sváfu mörlandar við
ljúfan fnyk af haugunum og
hávaðann i hundum hverfisbúa,
sem slógust um krasirnar i gilinu.
íbúarnir gœtu
verið frá 13. öld
A þriðja degi var haldið árla til
bæjarins Mitla, 40 km sunnan við
Oaxacaborg. Mitla er ákaflega
merkilegur staður. Þar lifa i
bland stórkostlegar rústir
Zapoteka frá 12. og 13. öld og af-
komendur sömu Zapoteka á
siðasta fimmtungi þessarar
aldar. Gætu núlifandi Zapotekar
allt eins verið frá 13. öld, sam-
timafólk Snorra, Gissurar og
fleiri höfðingja islenskra. Helsti
munurinn á Mitla þá og nú er
kannski sá að islenskir túristar
eru fleiri i Mitla á þessari öld.
Við keyptum fáeina listmuni i
þorpinu, en vefnaöur ibúanna, út-
saumur og leirmunir eru afar
heillandi. Sjálfsagt var og að
reyna þann neysluvarning er
einna drýgstur er tekjulind þess-
um heillandi Zapotekum en það er
Mezcalið. Tveir litrar af Mezcal,
annar 40% sterkur á leirbrúsa
með pokaskjöttung af chile og
salti og hinn 48% með tveim
möökum (Gusanos, namm!) til
bragöbætis. Kostuðu þessir tveir
litrar 100 pesosa eða 2500 gamlar
krónur. Þarf vart að taka fram að
Mezcaliö reyndist viðlika vinsælt
og listmunir þeir er þorpsbúar
framleiða. Kvöddum við Mitla
um hádegi með söknuði og hétum
þvi aö heimsækja Zapotekana i
Mitla öðru sinni i góðu tómi.
Stórkostlegar
fornminjar
Héldum við nú til baka til
Oaxacaborgar og áfram til Monte
Alban, en þar er að finna ein-
hverjar stórkostlegustu forn-
minjar i Mexikó Uppi á háu fjalli
sem gnæfir yfir Oaxacadalinn i
riflega 2000 metra hæð, reistu
Zapotekar og siöar Mixtekar
trúarmiðstöð sem vart á sinn lika
i viðri veröld. Monte Alban er
talin eiga 2000 ára byggingarsögu
fyrir daga Spánverja, sem þýðir
að framkvæmdir hófust þar um
500árum fyrir Krist. Þarna blasa
við sláandi menjar, firnastórt af-
langt torg, með piramidum og
öðrum hofum allt um kring,
stjörnuskoöunarturni, grafhvelf-
ingum og boltaleikvangi. Og und-
ir allt um kring blasa viö byggðir
afkomendanna i erli dagsins. Er
útsýnið frá Monte Alban yfir
Oaxacadalinn blátt áfram
ólýsanlegt.
Siðla dags héldum við niður af
Monte Alban og siðan til suðurs i
átt til Kyrrahafsstrandar.
Myrkur skall á og við höfðum
ekkert náttból. Loks eygðum viö
vatn eitt eöa uppistööulón og ók-
um þangað. Náðum við fundi
bónda sem kvað okkur sjálfsagt
að tjalda við vatnið. Heyndum við
þar að berja niður tjaldhæla i
grjótharðan leirborinn
jarðveginn við ljósin frá bilnum,
hundgá og org krakka af næstu
bæjum sem völdu „Gringóunum”
hraklegar kveðjur, en allir út-
lendingar eru „Gringóar” eða
„kanar” i augum innfæddra.
Sólarupprásin að morgni fjórða
dagsins var undurfögur. Allir
voru i góðu skapi og hlökkuðu til
ferðarinnar niður aö strönd, en
samkvæmt kortum átti sú för að
taka um 3 tima. Ókum við suður i
fjöllin, þar sem landiö er hrika-
fagurt, jarðvegurinn viöa eld-
rauður, akrar ótrúlega brattir
ellegar á stöllum.
Glæfravegur
Milli kl. 8 og 9 námum viö
staðar og fengum okkur morgun-
verð i litilli veitingastofu i fjalla-
Myndir: Sigríður Elfa Sigurðardóttir
mmmmmmMmmmmMmmmmmmmfflmmmmmmmmmmmmmmmmmmMMfflmmmmimmmmíimMm

Séð yfir hluta hinna glæstu bygginga IMonte Alban
Anatitlan I Puebla. Tortillas er lostæti ef þií lokar augunum fyrir sóðaskapnum
skarði. Gerðum við þá ráð fyrir
tveggja tima akstri til viðbótar
niður á strönd. Hinum megin i
skarðinu, nokkur hundruð
metrum frá veitingastofunni
hvarf malbikið skyndilega og við
tók örmjór og grýttur vegur, viða
skorinn um þvert eftir rign-
ingarnar frá siðasta sumri.
Islendingar þekkja þjóða best
ófæra vegi, en vegurinn niður
fjöllin i Oaxaca skaut þeim öllum
ref fyrir rass. Höfum viö eigi áður
upplifaö aðra eins ferð. Stundum
lá slóðin um fjallsbrúnir með
mörg hundruð metra hyldýpi
dalanna á báðar hendur. Billinn
hossaðist i rykmekki og miðaði
hægt för. 1 myrku dalverpi rann
dálitill lækur, en það var ekki á
hverri stundu að við sáum renn-
andi vatn, þvi flestar ár eru
þurrar á þessum tima árs. Fannst
þvi öllum kjörið að skola þar af
sér rykiö. Vatniö reyndist hins
vegar aðeins 6gráöu heitt og varð
þvi ekki af meiri háttar böðum,
en hressandi var að þvo sér ögn.
Afram skrönglaðist billinn, hoss-
aðist og hristist, og vorum við
sannfærð um að heill kæmist
fararskjótinn ekki til strandar.
En hann stóö sig með prýöi sem
jafnan áður.
A leiðinni niður dalinn gerðust
mikil tiðindi. A hálftima ferö
gjörbreyttust gróður og loftslag.
Rakinn jókst i loftinu og
gróðurinn breyttist úr gisnum
fjallagróðri i gróskumikinn hita-
beltisgróður. Allt varð iðjagrænt,
hljóð náttúrunnar breyttust,
fuglar og allskyns villt dýr hófu
sinn þúsund radda söng. Var meö
miklum ólikindum hversu
skyndilega þessi umskipti urðu.
Eftir sex tima ferð frá
morgunverðarstaðnum náöum
við loks til bæjarins Pochutla og
þar tók við malbikaður vegur.
Voru allir fegnir skiptunum, fólk
og farartæki. Héldum viö nú
áfram ferðinni niður endalausar
bugður og beygjur, og svo allt i
einu vorum við komin niður i
þorpið Puerto Angel og Kyrra-
hafið blasti við okkur.
Tjaldið reistum við i flæðar-
málinu og svitnuðum vel þvi hit-
inn var óskaplegur, sólin lóðrétt
yfir og ekki skýhnoðri á himni.
Siðan var hlaupið i sjóinn, sem
var „aðeins” 28 gráður og skolað
af sér fjallarykið. Allir voru harla
glaðir og hugðu gott til nokkurra
daga dvalar i sól og sjó.
Puerto Angel
Puerto Angel er litið þorp, ibú-
arnir taldir vera 1489,heimili eru
skráð 258. Flestir ibúanna eru
taldir af Zapoteka-kyni með
áberandi einkennum Olmeka,
breiðleitir varaþykkir, nef-
breiðir lágvaxnir þéttir á velli og
fótbreiðir með ólikindum. Fleiri
indiaánaþjóöir eiga sina fulltrúa
meðal þorpsbúa, Mixtakar,
Chatinos, Chontales og Huabes.
Fimmtungur ibúanna talar ein-
göngu indiánatungur, um helm-
ingur indiánatungur og spænsku
og afgangurinn eingöngu
spænsku.
Riflega 70% ibúanna lifa af
frumframleiðslu, nálega allir af
fiskveiðum, en um 570 manns
vinna við veiðar. Aðrir þorpsbúar
hafa framfærslu af smáiðnaði,
verslun og þjónustu.
Svo sem fyrr segir eru
fjölskyldur taldar 258. 91% þeirra
búa i eigin húsnæði. Einungis
17,8% hafa vatn innan dyra, 3,1%
vatn utan dyra. Flestir sækja
vatn i almenningsbrunna, en
vatnsveita i okkar skilningi er
engin og allt vatn er óneysluhæft,
ósoðið. Frárennsli er viö 14,3%
húsanna, aðeins 15,9% hafa raf-
magn en 90,7% útvarp. Aðeins 6%
húsa hafa annað gólf en bera
jörðina. 1 plássinu eru tvö hótel,
allgóð að þvi er virðist, en litið
hafa þau að gera utan stórhátiða.
Að hótelunum frátöldum er
aðeins einn simi i þorpinu.
Smábúðir eru nokkrar en vöruúr-
val afar takmarkað. Þar fyr-
irfinnst ein tortillu-gerð, ekkert
pósthús, engin bensinsala.
Riflega 60% ibúanna eru taldir
ólæsir, en tveir barnaskólar eru i
þorpinu með rúmlega 500
nemendum. Verknámsskóli fyrir
12—15 ára unglinga er skammt
fyrir sunnan þorpiö, og getur
rúmað 184 nemendur. Börn eru
greinilega mörg i hverri fjöl-
skyldu, en unga fólkið flytur
Pepe kóralkafari.
Þorpið Zapotalito viö Chaglahualóniö
Marshal brýtur gómsætar ostrur úr skel,
gjarnan á brott. Fólk á aldrinum
40—90 ára er hinsvegar aðeins 154
eða riflega 10% ibúa.
Seigla
mexíkanskra
herstöðva-
andstæðinga
Puerto Angel stendur við litla,
hringlaga vik; mynnið er þröngt
og háir klettar á báða vegu
mynnisins. Upp frá vikinni er
landið hæðótt, gróið grasi, runn-
um og kjarri. Gulur sandur i
fjöru. Byggðin liggur upp frá fjör-
unni og býsna þétt. Jarönæði
virðast þorpsbúar ekki hafa neitt
að marki, enda lifa flestir af fiski.
Fyrir fjórum árum reisti mexi-
kanski flotinn radióstöð i þorpinu
og er nærvera dátanna i stöðinni
býsna sérkennileg i þessu
friðsæla þorpi. Syngja þeir
þjóðsönginn og skjóta af byssu
klukkan 8 á morgnana og æfa sig
einstöku sinnum að ganga i takt
um aöalgötuna i þorpinu. Vakti
það hrifningu þegar kvendátarnir
rembdust við taktinn, enda vart
aö búast við árangri þvi
gárungarnir striddu þeim óspart.
buðu þeim bjór i hitanum, geröu
athugasemdir við útlit þeirra og
klæðaburð. Skemmtu sér allir og
liðsforinginn ekki sist. Var
alvörúsvipur æfinganna heldur
takmarkaður. Væri betur að allur
mexikanski herinn væri ámóta
góðlátlegur og meinlaus að sjá.
Herstöðin eignar sér dáiitla rönd
af fjörunni og er túristum ekki
heimilt að tjalda i herfjörunni.
Einstöku sinnum hrintu dátar
fram báti og æfðu áratogin. Var
takturinn iitlu betri en hjá
kvendátunum á götunni.
Við tjölduðum rétt viö her-
fjöruna en létum mexíkanska
flotann i friði, enda ekki i okkar
verkahring að abbast upp á hlut-
lausa heri. Hins vegar átti stöðin
sina andstæðinga sem voru asnar
tveir er á hverri nóttu reyndu að
laumast inn fyrir giröingar
stöðvarinnar og bita þar grósku-
mikið gras mexikanska rikisins.
Var næsta broslegt að sjá
alvopnaða dáta hlaupa á eftir
ösnunum nótt eftir nótt og hrekja
þá aftur út á aðalgötuna eða niður
i fjöru. Sýndu þessir mexikönsku
herstöðvaandstæöingar ótrúlegan
þráa og seiglu og létu sér ekki
segjast. Dáum við mexikanska
asna meir eftir en áður. Mættu
herstöðvaandstæðingar vitt um
veröld læra af ösnum þessum.
A hina hlið við tjald okkar i
fjörunni voru þrir litlir veitinga-
staðir i röð, steingólf aö hluta,
annars bara sandur, þak af
pálmablöðum yfir. Þarna var
gott að sitja i skugganum, lepja öl
og skrifa fyrsta pistilinn i Þjóð-
viljann. Allir eru staöir þessir i
eigu sömu fjölskyldunnar og einn
að auki hinum megin við götuna.
Nægjusamir
fiskimenn
Svo sem fyrr segir lifa flestir af
fiskveiðum. Stutt er á miðin, sjór
oftast sléttur. Róa menn saman
tveir og fjórir i báti, gjarnan með
utanborðsmótor. Fiskimennirnir
halda árla á miðin, oftast milli 4
og 6. Veiðarfærin eru netstubbar
og einhvers konar lina, auk þess
sem þeir skutla fisk og kafa eftir
ostrum á grunnu vatni. Veiði
dagsins þætti smá á Vestfjöröum,
en veiðimennirnir hér eru nægju-
samir. Stundum koma þeir að
landi með fáeina fiska, stundum
marga tugi. Helstu fiskarnir voru
barrilete, sem minnir á makrll,
huachinango, sem er rauður og
þykkur, áþekkur karfa, robalo,
sem gæti verið ýsa og lora, sem er
stór og þykk, blá og græn aö lit
með stóran.hnúð á hnakka. Allur
er fiskur þessi bragðgóður en
loran þó best.
Fiskimennirnir sel|ÉMt>orps-
búum hluta aflans i fjorunni og
nutum við þess að éta glænýjan
fiskinn i hádeginu. Þegar sæmi-
lega aflast selja þeir afganginn i
samlag, þar sem fiskurinn er
slægður, isaður og slðan seldur á
markað til Oaxaca, Acapulco eða
jafnvel alla leið upp til Mexikó.
En fiskurinn er vissulega ekki sá
Frh. á næstu síðu