Þjóðviljinn - 15.09.1981, Blaðsíða 5

Þri&judagur 15. september 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
FRÉTTASKÝRING
KOSNINGARNAR I NOREGI:
Hvers vegna hægri sveifla?

í gær var kosið í
Noregi: þegar þetta er
skrifað er ekki vitað um
úrslit/ en öllum spám
hafði borið saman um að
kosningarnar mundu
sýna greinilega hægri-
sveif lu. Það er því ekki úr
vegi að segja hér lítillega
frá allmikilli úttekt á
norskri hægrisveif lu, sem
félagsfræðingar þar í
landi hafa nýlega sent f rá
sér i bókarformi.
Þar er efniö tekið fyrir frá
ýmsum hliðum, m.a. bæði gerö
grein fyrir uppgangi Hægra
flokksins sjálfs sem vill gjarna
lýsa sér sem „hófsömum
ihaldsflokki sem safnar til sin
miðjufólki” (ummæli foringja
flokksins Káre Willoch) — og
svo fyrir hægribylgju almennt,
sem nær allar götur út á hinn
nýnasiska væng.
„Allir eru kratar"
Ein helsta niðurstaða bókar-
innar er sú, að sigurför Hægri
flokksins, sem fékk 17,3% at-
kvæða árið 1973 en er nú kominn
yfir 30% atkvæða, sé tengd þvi,
hve likur hann sé i raun Verka-
mannaflokknum. Verkamanna-
flokkurinn, segir þar, er ekki
lengur einn á sinum vettvangi i
samfélagi, þar sem „allir eru
kratar, lika borgararnir”. Þessi
þróun er ekki öll á einn veg — ef
til vill má snúa dæminu viö með
þeim hætti, að segja, að allir
þessir kratar séu með nokkrum
hætti borgarar.
1 fyrrgreindri úttekt er nefni-
Þessi mynd fylgdi áskorun til ungs fóiks um aö neyta atkvæ&isréttar, en nú haföi kosningaréttur veriö
færður ni&ur i átján ár i fyrsta sinn.
lega lögö allsterk áhersla á það,
að enda þótt sósiaídemókratísk
félagsmálastefna hafi tryggt
sér viðurkenningu i öllum flokk-
um, þá sé sú verkamannastétt,
sem flokkur Gro Harlem
Brundtland kennir sig við,
gagnsýrð af boðskapnum um
hámarkseinkaneyslu og þvi
meðtækilegri fyrir boðskap
Hægriflokksins en áður var.
Hliðstæðar úttektir munu hafa
sýnt, að ástæðan fyrir ósigri
sænskra sósialdemókrata hafi
fyrst og fremst verið sú að
verkamennirnir yfirgáfu flokk-
inn.
Tilraun meö atkvæðin
Samt á þetta ekki að þýða, að
dómi félagsfróöra, að verka-
mennirnir séu orðnir ihalds-
samir til langframa — þeir gætu
allt eins snúiö aftur til Verka-
mannaflokksins næst, rétt eins
og þeir eru liklegir til að kjósa
sóslaldemókrata i næstu kosn-
ingum i Sviþjóð. Þarna kemur
aftur að þvi sem fyrr segir, að
fólki finnst ekki mikill munur á
Hægri flokknum og Verka-
mannaflokknum. Þvi finnst aö
það sé allt i lagi að gera smátil-
raun með atkvæðaseðilinn og
láta þá um leið i ljós vissan leiða
með þá sem hafa lengi farið
meö völdin. Fólki finnst að það
sé á vettvangi hagsmunasam-
takanna, verkalýðsfélaga og
samtaka atvinnurekenda, sem
hin pólitisku tiðindi gerist —
miklu fremur en á þingi.
1 bók þeirri sem hér var nefnd
er og getið um fleiri orsakir
fyrir hægribylgju. Meðal annars
frá, að iðnverkamönnum fer
fækkandi og að unga fólkiö
hefur fallið fyrir neysluhugsjón-
um og lætur litt að sér kveða i
stjórnmálum eftir ýmisleg
skakkaföll sem vinstrihreyf-
ingar hafa orðið fyrir. Mikil
skattheimta hefur vakiö upp
aukna „verkamannaihalds-
semi” — og siðan hafa sósial-
demókratiskir valdhafar valdiö
vonbrigöum með þvi að skera
niður ýmsa þá hluti sem
sköpuðu áður samstöðu meðal
almennings.
Skýrslugerðarmenn, benda
einnig á þaö, aö hægribylgjan
geti fljótlega leitt til aukinnar
róttækni i verkalýðshreyfingunni
— róttækni sem gæti velt hægri-
stjórn i kosningum 1985 — eöa
fyrr.
áb tök saman.
I
■
I
■
I
■
I
■
|
■
I
i
■
I
i
i
i
■
I
i
■
I
■
I
■
I
■
I
■
I
■
I
■
i
i
■
i
i
■
Rösklega miljón útlendinga í Svíþjóð
Sambúð innflytjenda
og Svía fer versnandi
Á sjötta og sjöunda ára-
tugnum voru erlendir inn-
flytjendur boðnir vel-
komnir sem verkamenn til
Svíþjóðar. Nú er efnahags-
kreppa í landi og því sæta
þeir nú vaxandi andúðar
heimamanna. Hópar kyn-
þáttahatara hafa látið á
sér kræla og sumir tala um
að i Sviþjóð sé að skapast
ástand sem líkja megi við
tímasprengju er seinna
geti sprungið með svipuð-
um hætti og í innflytjenda-
hverfum breskra borga.
Það er mikil ástæða til þess fyr-
ir Islendinga að fylgjast með
þessum málum þótt islenskir inn-
flytjendur i Sviþjóð eigi vafalaust
við minni „aðlögunarvanda” að
glima en þeir sem komnir eru
lengra að.
Kjell öberg heitir formaður
nefndar sem sænska stjórnin hef-
ur skipað til að fjalla um það,
hvernig hinum erlendu gisti-
verkamönnum er mismunað.
Hann segir að útlendingahatrið
hafi á seinni tið orðið meira áber-
andi sýnilegra en áður. Það hafi
verið fyrir hendi en það sé eins og
vissar hömlur séu af þvi farnar.
Og formaður grisku innflytjenda-
samtakanna i Stokkhólmi, sem
eru giska fjölmenn, tekur undir
það, að andrúmsloftið hafi versn-
að.
Tímasprengja
1 Sviþjóð eru nú 8,3 miljónir
ibúa, þar af er 1,1 miljón innflytj-
endur.
David Schwarz heitir sænskur
rikisborgari, sem fæddur er i Pól-
landi, og gefur út timarit á ensku i
Stokkhólmi um minnihlutamál.
Honum finnst að i Sviþjóð megi
greina vissar hliðstæður við Bret-
land, þar sem komið hefur til
meiriháttar óeirða.
Það sem honum finnst skylt
með þróun mála i Bretlandi og
Sviþjóð er „tilhneiging (innflytj-
endanna) til að safnast saman i
sérstök hverfi, atvinnuleysi og
vaxandi vantrú á lögreglunni”.
Schwarz segir að þetta ástand
geti verið eins og timasprengja.
En aukiö útlendingahatur, segir
hann, er ekki aöeins neikvætt fyr-
irbæri. Nú er málið a.m.k. komið
upp á yfirboröið og viö getum
fengið opna umræðu um það.
I Sviþjóð er 2,2% vinnandi
manna atvinnulausir, en 4% af
innflytjendunum eru atvinnu-
lausir. Sænskir karlar höfðu 71000
krónur i meðaltekjur árið 1978 en
innflytjendur 64000. Innflytjenda-
konur höfðu að meðaltali 48000
krónur i tekjur en sænskar 54000.
Hér er um að ræða mun sem er
sýnu minni en i Bretlandi, en þá
er eftir að skoða það, hvort hann
sé ekki miklu meiri ef aöeins er
hugsað um þá innflytjendur sem
koma frá Suður-Evrópu. Hitt
bera menn sér meira i munni, að
innflytjendur komast oftar á
sakaskrá en Sviar. Árið 1979
fengu þeir 77% dóma fyrir ólög-
legt fjárhættuspil, 34% af nauðg-
unardómum og 27% þeirra dóma
sem felldir voru fyrir hórumang
og þessháttar.
Nokkrar bylgjur
Fyrsta innflytjendabylgjan
kom eftir strið: þar var einkum
um að ræða flóttafólk frá Eystra-
saltslöndum. Á sjötta áratugnum
var komið á fót opinberum
sænskum innflytjendaskrifstof-
um i Aþenu, Belgrad og Ankara i
Tyrklandi og öðrum höfuðborgum
sem freistuðu verkamanna til
starfa við sænsk færibönd, námur
og eldhús veitingahúsa.
Ungverjar komu eftir uppreisn-
ina 1956. Tékkar eftir „vorið”
1968, Ogandamenn flúðu undan
Idi Amin, Suður-Amerikumenn
undan harðstjórum og Pólverjum
fjölgaði á sjöunda áratugnum.
Sænskt velferðarþjóðfélag hef-
ur gert meira fyrir innflytjendur
en flest önnur. Með lögum frá 1975
fengu þeir kosningarétt og kjör-
gengi til bæjar- og sveitarstjórna.
Erlendir verkamenn njóta sömu
þjónustu i heilbrigðis-, skóla- og
félagsmálum og Sviar sjálfir.
Innflytjendur eiga rétt á 250
stundum á ári sem greitt er kaup
fyrir til að þeir geti stundað
ókeypis sænskunám. Börn þeirra
fá kennslu á eigin máli, og i
sænskum skótum er kennt á 70
tungum fyrir utan sænsku. Blöð,
menningarstarfsemi og félög inn-
flytjenda fá styrk frá sænska rik-
inu.
Harðnar í ári
En i lok siðasta áratugar fór að
þrengjast fyrir dyrum. Stjórnin
býst við meiri halla á fjárlögum á
næsta ári en nokkru sinni fyrr. Og
nú i haust á að skera rikisútgjöld
„Þeir safnast saman I sérstök hverfi, atvinnuleysi er meira en meöal
heimamanna og þeir óttast lögregluna......”
niður um 12 miljarði — mest gf
þeim sparnaði verður á kostnað
útgjalda til félagsmála.
Haustið 1979 veröa menn varir
við aukin umsvif kynþáttahaturs-
hópa, og til verða samtök sem
kalla sig BSS („Haldið Sviþjóð
sænskri”). Þau treysta sér samt
ekki fram i sviðsljósið, og starfa
um pósthólf i Malmö. Hinsvegar
er til einskonar nýnasistaflokkur,
NRP, sem er talinn hafa um 10
þúsundir meðlima. Fyrrnefndir
öberg og Schwarz neita þvi, að
samtök af þessu tagi skipti máli
— þau eigi sér ekki „sterka” for-
ystuménn, og fjölmiðlar veita
þeim engan stuðning.
Schwarz telur hinsvegar að sú
mismunun sem innflytjendur sæti
sé að verulegu leyti sjálfum
stjórnvöldum að kenna. Þau hafi
beitt þá velviljaðri velferðar-
stefnu, en ekki fariö með þá sem
jafnréttháa aðila og þar með ekki
tekist að virkja það sem i þeim
býr.
Það var i lok sjöunda áratugar-
ins að Sviar fóru að setja ýmsar
skoröur við innflytjendastraumn-
um. Nú þurfa flestir að hafa at-
vinnuleyfi áður en þeir koma til
landsins. Undanskildir eru verka-
menn frá Finnlandi, Noregi og Is-
landi, sem hafa gert samninga
við Svla um frjálsan vinnumark-
aö.
Langlfestir innflytjendur koma
frá Finnlandi, eða 44%, siðan
kemur Júgóslavia meö 9,4%,
Danmörk með 7,2% og Noregur
meö 6,3%. En fjandsamleg af-
staða til innfytjenda beinist þó
fyrst og fremst að verkafólki frá
öðrum löndum en Norðurlöndum.
David Schwarz telur, aö það sé
önnur kynslóö innflytjenda sem
mæti mestum erfiöleikum —og er
Sviþjóö reyndar ekki einsdæmi i
þeim efnum. Sú kynslóð er ekki
reiðubúin til að taka aö sér þau
erfiðu og illa launuðu störf, sem
foreldrar þeirra gengu inn i og
Sviar vilja sjálfir helst ekki
vinna. Þeir munu krefjast þess
jafnréttis i raun sem þeim hefur
verið gefiö fyrirheit um en samfé-
lagið er ekki reiðubúið til að veita
þeim.
(Endursagt, Information)