Þjóðviljinn - 15.09.1981, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 15. september 1981 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
þána ihjörtum vorum
og hvarflast 1 ljósbrot
lindar und steini.
n.
Núer áin min þurr igrjóti.
Skarirnar frá i haust
hafa stormarvetrarins
fægt i burt.
Hvit auön
undir svörtum væng
einbúans —
— hrafnsins i Rata.
Gnýr fljótsins
frá í fyrra
geymist iþögn
loftsins,
greiptur fstirnaö bergmál
Gnapa —
—einnig kall sólskrikjunnar —
— flug ishafskjóans —
— suö fiugunnar —
og langdrægtgagg
lágfótu —
ilmur lambagrassins
— litur m osans viö lindina
og logandi tibráin
yfirsvörtum sandi —
— all t —
allt
allt
geymir hin hvita
hljómskifa þagnarinnar.
Ekkert tækniundur mannsins
fær náö þeim hljómi
— aöeins hinn sári broddur
einmanans i byggð —
hin nistandi nál tregans
— hún ein fellúr i gróp
þagnarinnar
og fyllirbrjóst vor
ljóöi, litum og söng.
Ljóö Péturs hafa litið komið
fyrir almenningssjónir. Þó hafa
nokkur birst i blöðum og timarit-
um og veriö lesin I Utvarp. Fyrir
tveimur árum flutti Pétur þátt i
( útvarpinu og nefndi Jökulheima-
ljóö. Voru þau ort i Jökulheimum
eöa tengd staðnum meö ööru móti
og fléttaö inn skýringum og lýs-
ingu á staöháttum.
En Pétur geröi fleira kvöldiö
góöa en leiöa okkur um ljóðheima
sina. Hann sagöi okkur frá ýmsu
sem hann haföi oröið áskynja um
háttemi árinnar og jökulsins
sumurin sfn i JMculheimum. Af
eiginrammleikhaföihannlært að
skilja mál jökulsins og árinnar og
af ótnilegum skarpleika og næmi
tekist aö skilgreina og rannsaka
eðli þeirra og samspil. Hann lagöi
frá sér ljóöabókina og tók fram
pappirsstranga og fletti honum
sundur. Þar voru skráö i linurit-
um niöurstööur mælinga hans á
lofthita, skýjahulu, vindhraöa,
úrkomu og vatnsmagni Tungnár
viö Jökulkrók. Hann sagöi okkur
aö Tungnárjökull væri ekki einn
af meginjöklum Vatnajökuls
heldur væri hann jökulgeiri I
fjallshlið. I framhaldi af
Tungnárfjöllum, milli Langasjó-
ar og Tungnár lægi fjallshryggur
meö stefnu á Jöklasystur, eins og
Pétur vildi kalla Kerlingar i
Vatnajökli. Hann sagöi okkur aö
Tungná sækti ekkert djúpvatn til
meginjökulsins. Þaö vatn sem
kæmi i ána svaraöi til þess sem
bráönaöi yfir daginn i Tungnár-
, jökli.Linuritin studdu þessar full-
yröingar svo aö ekki varö móti
mælt. Athuganir Péturs uröu
uppistaöa f grein sem birtist áriö
1972 í einu þekktasta jöklafræöi-
timariti sem gefiö er út — Journal
of Glaciology. Greinina skrifuðu
Guömundur Guömundsson og
Guttormur Sigbjarnarson. Þar
voru birt m .a. linuritin, sem hann
Pétur breiddi á boröiö fyrir fram-
an okkur í Jökulheimum umrætt
kvöld.SIðar, eöa áriö 1976birtust
linuritin hans aftur á prenti og i
þetta sinn i virtri kennslubók i
jökla- og landmótunarfræöi —
Glaciers and Landscape. A Geo-
morphological Approach eftir
David E. Sugden og Brian S.
John. Þetta er ótviræö viöurkenn-
ing á framlagi Péturs til jökl-
arannsókna. Þvi hefur litt verið
haldiö á lofti af honum eöa öðr-
um, en veitir honum samt sem
áöur þegnrétt i hópi þeirra tiltölu-
lega mörgu og ágætu náttúru-
fræðinga, sem ekki hafa háskóla-
próf upp á vasann.
Hin siöari árin hafa fengist á
þvistaðfestingaraðPéturvar sv,o
sannarlega á réttri leiö iathugun-
um sinum I Jökulheimum á sjö-
unda áratugnum. Gerfihnattar-
myndir teknar áriö 1973, sýna
ljóslega, hvernig markar fyrir
fjallshrygg i jöklinum milli
Tungnárfjalla og Jöklasystra.
Helgi Björasson kannaöi þetta
svæöi meö Issjá á sJ. ári og kort-
lagöi jökulgrunninn, sem kemur
greinilega fram sem fjallshrygg-
ur.
Pétur endurvakti sögnina um
Stórasjó. Einhvern tima er hon-
um varö gengiö á Heimabungu,
noröan viö Jökulheimaskálana og
leit yfir farveg Tungnár til suö-
vesturs i miklum vatnavöxtum
var áin eins og stórt stööuvatn yf-
ir aö lita. Kom honum þá I hug
þjóösöguvatniö týnda. Þessi hug-
mynd varö lifsseig og hefur
tengst farvegi Tungnár og
hugsanlegu miöiunarlóni þar hef-
ur verið gefiö nafnið Stórisjór.
Rannsóknir viö Tungná hafa leitt
iljósaö þar hefur veriö stööuvatn
fyrr áöldum. Trúlega fæst aldrei
úr þvi skoriö, hvort stööuvatnið I
Tungnárlægöinni og Stórisjór
voru eitt og hiö sama, en naf niö er
nú tengt henni eigi aö siöur.
Af framansögðu mætti ætla aö
aöalstarf Péturs I Jökulheimum
hafi veriö sjálfstæöar visinda-
rannsóknir og sföan hafi hann
notað frístundirnar til yrkinga, en
þvi má ekki gleyma aö hann var
þar fyrstog fremst sem veöurat-
hugunarmaöur, sem skráöi veö-
urathuganir á þriggja klukku-
stunda fresti allan sólarhringinn
nema hánóttina. Vannþaö verk af
vandvirkni og nákvæmni eins og
allt sem hann fékkst viö. Hann
var lengst af billaus i Jökulheim-
um og notaöi tækifæriö er gesti
bar aö garöi, þvi aö þá gafst hon-
um kostur á aö komast i Jökul-
krók, sem var aöalathugunar-
staöur hans viö rannsóknirnar á
jökulbráönuninni. Stillti hann
feröimar eftir aflestrunum á veö-
urmælunum og gætti þess vand-
lega aö vera kominn aftur i tæka
tiö fyrir næsta aflestur. Auk alls
þessa vann Pétur aö þýðingum og
umgengni öll var til fyrirmyndar
bæöi utanhúss og innan.
A undanförnum árum hef ég
notiö margra góöra stunda I ná-
vist Péturs og Guörúnar og barna
þeirra, fyrst i Jökulheimum, en
siöari árin hér i þéttbýlinu, nú
seinast 3. sept. s .1. Var allt viömót
hiö sama og fyrr þrátt fyrir að
Pétur væri merktur af þeim sjvlk-
dómi, sem dró hann til dauöa
tveimur dögum siöar. Hann dró
fram minnisbók og rifjaöi upp
ljóö og atburöi frá Jökulheimum
og brá Ktskyggnum á vegg og viö
horfðum á ána hans eins og hún
byltist fram undan jökulsporöin-
um i Jökulkróki á afmælisdaginn
eftirminnilega. Ég kvaddi Pétur
vin minn, þennan skapmikla
væntumþykjumann. Þegar ég
frétti látiö hans var mér ljóst, aö
nú fyrst var afmælisveislunni
góöu lokiö, en minning hennar er
varanlegt feröanesti.
Ég hef hér aöeins reynt aö lýsa
fátæklegum oröum tveimur hliö-
um á fjölflata gimsteini, þeim
sem ég kynnist best. Aörir veröa
aö gera hinum skil.
GuðrUnu og börnunum og fjöl-
skyldum þeirra votta ég dýpstu
samúö mina.
Elsa G. Vilmundardóttir
PéturSumarliöason var fæddur
I Bolungarvik og ólst þar upp,
fram á unglingsár. Þetta sjávar-
pláss fannst mér hann bera með
sér allt sitt lif. Þótt ég hafi aldrei
stigið þar fæti, né séö annaö en
Vikurljósin — og þaö utan af sjó,
þá finnst mér ég þekkja þaö betur
en mörg önnur þorp, sem ég hefi
komiö i og jafnvel stundaö vertiö
frá.
Sjdrinn fjöllin, veörabrigöin og
lifsbarátta fólksins i þessarri út-
róörarstöð norðurundir heims-
kautsbaug stóö manni lifandi
fyrir sjónum f frásögn Péturs.
Mér finnst aö þaö hljóti aö hafa
mótaö lifssýn hans og aðUr þessu
mannlifi hafi sprottiö ýmsar
grundvallarskoöanir hans.
Pétur var góöur sagnamaður.
Hann kunni heilu rfmnaflokkana
og mörg stórkvæöi þjóöskálda,
sem hann fluttioftá vinafundum.
Auk þess sand af visum og þjób-
kvæöum oft tengdum frásögnum,
eöa beint Ur lifinu fyrir vestan.
Sjálfur var hann skáld gott.
Hann var góöur ,upplesari og
málsnjall, enda þekktur meöal
útvarpshlustenda, einkum Uti á
landsbyggðinni, fyrir flutning
sinn á erindum og þáttum SkUla
frá Ljótunnarstööum, sem hann
annaöist i fjöldamörg ár.
Ég tók eftir þvi, þegar viö
vorum saman á feröalögum, aö
hann hefði oft ekki þurft aö segja
tilnafns.þóttviðhittum ókunnugt
bændafólk. Það þekkti hann á
röddinni.
Sumariö 1963 bauöst honum
óskastarf. Hann réöist sem
veöurathugunarmaöur og eftir-
litsmaöur viö skála Jöklarann-
sóknarfélagsins, sem gefiö haföi
verið nafniö Jökulheimar. Þvi
starfi gegndi hann öll þau sjö
sumur, sem veðurskeyti voru
send þaöan. Ég heimsótti hann
þangaö og sá aö þar var réttur
maöur á réttum staö. Fásinna
einverunnar þama i auöninni viö
jökuiræturnar og algeru gróöur-
leysi sýndist mér ekki eins þrúg-
andi og ætla mætti. Það var
nokkuð um allskyns feröalanga,
sem komu við til aö fá gagnlegar
upplýsingar um stefnu og leiðir. 1
talstööinni haföi hann oft fréttir
af feröamönnum og ýmsum rann-
sóknarmönnum viöa inni á há-
lendinu og var oft milli-
göngumaöur i margvislegum
vanda og gat komið skilaboöum i
ýmsar áttir.
Aö lokinni Jökulheimaveru
Péturs gafst okkur og heimilis-
fólki okkar betra næöi til sam-
funda en oft áöur. Oft höfum viö,
Sigriður kona min og Guðrún,
kona Péturs eytt saman nokkrum
fridögum viö spil og spjall i Olfus-
borgum, á Gjábakka og I Laugar-
dal, bæöi að sumri og vetri. Þau
hjónin haf a lika tekið okkur meö i
fjölmargar ferðir, stuttar og
langar. Þá kynntumst viö til fulls
hve frábær feröamaöur Péturs
var. Hann var góöur og gætinn
ökumaður og réöi yfir ökumáta
sem skilaöi okkur drjúgt áleibis,
en bauö aldrei af sér neinn
skyndilegan vanda. Hann var
mjög vandlátur á þaö hvemig
búiö var um farangur og annaö,
sem haft var meðferöis og aldrei
kom neitt þaö fyrir, aö hann væri
ekki undirbúinn aö mæta þvi.
Ég hefi ekki farið oröum um
ævistarf Péturs, kennsluna, til
þess treysti ég mér ekki, enda
gæti þaö orbiö langt mál. Hann
hefir stundum gert opinberiega
grein fyrir ýmsum viöhorfum
sinum til þeirra mála og þó
áreiöanlega oftar I hópi starfs-
bræöra sinna.
Viö hjónin vottum Guörúnu,
börnum þeirra hjóna og barna-
börnum einlæga samúö okkar og
svo gera böm okkar og barna-
börn, þvi öll eiga þau dýrmætar
minningar um Pétur Sumarliöa-
son.
Haraldur Björnsson.
Mér hnykkti viö, þegar ég
heyröi tilkynnt andlát Péturs góö-
kunningja mins Sumarliöasonar,
vissi raunar aö hann var ekki
sterkur á svelli likamlegrar
hreysti, þótt ekki væri hann fyrir
aö kvarta. Þvi aö hann var
hraustmenni i andanum og lét
ekki bilbug á sér finna. Mér þykir
sennilegt aö hann hafi i lengstu
lög veriö aö sinna huglægum mál-
um, t.d. yrkingum eöa þýöingum
— og ég var aö vona að hann færi
aö ganga frá fyrsta ljóðabókar-
handriti sinu til prentunar.
Kannski hefur hann náö þvi. Vist
er að margur maðurinn i vinahóp
Péturs heitins kýs að eiga bók
meö ljóöum hans. Hann orti rim-
að og órimað jöfnum höndum,
a.m.k. hin siöari ár. tslenzk nátt-
úra var hvaö mest áberandi I vali
Péturs á yrkisefnum, enda var
hann henni afar handgenginn,
dvaldi m.a. allmörg sumur viö
veöurathuganir i fjallaskála I
nánd Vatnajökuls, Jökulheimum.
Þar varö til heill ljóöaflokkur.
Kynni okkar Péturs byrjuöu á
matstofunni hjá Katrinu Björns-
dóttur i Ingólfsstræti 9, þeirri
mætu konu. Siöan er liöib nokkuö
á fimmta áratug, og eftir alllangt
hlé fyrst I stað uröu samskipti
okkar einkum I tengslum viö út-
varpið. Pétur kom nokkuö oft
fram i útvarpi sem lesari á eigið
efni, þýtt og frumsamiö, en lang-
oftast þó sem flytjandi þess máls,
er Skúli Guöjónsson á Ljótunnar-
stööum haföi fram aö færa viö
hlustendur Skúli sendi Pétri
pistla sina og gat treyst þvi aö
hann kæmi þeim til skila meö
ákjósanlegasta hætti alla leið inn
i hlustir og heilabú landsmanna.
Pétur var skýrmæltur og stund-
um fastmæltur, svo aö þar fór
ekkert á milli mála. Minnti hann
mig stundum aö þvi leyti þó nokk-
uö á mesta útvarpsmann okkar til
þessa, Helga Hjörvar.
Meöal mestu áhugaefna Péturs
var islenzkt mál, og mat hann
mikils hina mestu orösnilldar-
menn okkar, ekki sizt ef saman
ófst fagurt mál og rikulegur
skáldskapur. Einn slíkan snilling
Kveðja frá
Austurbæjarskólanum
1 dag verður til moldar borinn
Pétur Sumarliöason, kennari. Viö
vissum þaö, samstarfsmennimir,
aö hann átti viö mikla vanheilsu
aö striöa siöustu starfsárin og
undruöumst þaöhve honum tókst
aö láta litinn bilbug á sér finna.
Ugglaust hefur haröræði upp-
vaxtaráranna skiliö eftir spor i
skapgerðina, aö álitlegast væri aö
láta ekki deigan siga fyrren fokiö
væri i öll skjól.
Pétur heitinn var fæddur 24. júli
1916 f Bolungarvik. Foreldrar
hans voru hjónin Björg Péturs-
dóttir og Sumarliöi Guömunds-
son, sjómaöur. Pétur heiúnn var
tæplega ársgamall þegar hann
missti móður sina og ólst hann
upp á fjölmörgum stööum á Vest-
fjöröum og viö Breiðafjörð.
Þegar hann var 15 ára gamall
voru dvalarstaöirnir orönir jafn-
margir og árin sem hann átti aö
baki. Þrátt fyrir mikla fátækt
tókst honum meö tilstyrk góöra
manna aö brjótast til mennta og
lauk hann kennaraprófi voriö
1940. Lengst af starfsævi sinnar
kenndi hann viö Austurbæjar-
skólann i Reykjavik, fyrst
1944—’47 og aftur 1957—’80.
Siöustu árin starfaöi hann viö
bókasafn skólans og vann hann
þargottstarfviö aö byggja safniö
upp sem námsmiöstöö nemend-
anna. Hann kappkostaði aö afla
handbóka og annarra kennslu-
gagna til nota fyrir nemendur og
kennara skólans. Hann var
gæddur góðri skipulagsgáfu sem
nýttist jafnt i kennslustörfum
hans sem i' safnvinnunni. Þaö
duldist engum sem i safniö kom
aö þar fór natinn og snyrtilegur
starfsmaöur höndum um hlutina.
Pétur heitinn átti sæti i stjórn
Félags skólabokavaröa og hann
lét ávallt til sin taka i' félags-
málum kennara.
Pétur heitinn var þekktur og
vinsæll útvarpsmaöur en hann
ýmistþýddiog las sögur eöa flutti
efni eftir sjálfan sig eöa pistla
frænda sí'ns Skúla á Ljótunnar-
stööum.
Viö samstarfsmenn Péturs
Sumarliöasonar söknum hans úr
hópnum og þykir skarö fyrir
skildi. Þó er mestur harmur
kveðinn aö eiginkonu hans
Guörúnu Gisladóttur ogbörnum.
Þeim og öörum vandamönnum
hans sendir skólinnsinar innileg-
ustu samúöarkveðjur.
Alfreö Ey jólfsson.
Pétur Sumarliöason var
góðvinur minn. Hann var Vest-
firðingur, eins og ég, fæddur i
Bolungarvik. En fundum okkar
bar ekki saman fyrr en hér syöra.
Hann tók kennaraprtf ungur aö
árum og var kennari og skóla-
stjóri úti á landsbyggöiimi, siöar
kennari viö Austurbæjarskólann I
Reykjavfk. Siöustu árin var hann
bókavörður þar.
Pétur haföi fjölþætta hæfileika.
Hann var feröamaöur mikill og
fróður um sögu lands og þjóöar.
1 mörg sumur aö skóla loknum
fór hann til fjalla og dvaldi þar
sumarlangt. Þaö var inni i Jökul-
heimum, þar sem hann var viö
mælingarog veöurathuganir.Þar
orti hann ljóö undir áhrifum frá
islenskri náttúru og minningum
bernsku sinnar. Hann birti litiö
sem ekkert af ljóöum sinum, en
er hann var kominn yfir miöjan
aldur safnaöi hann ljóöastefjum
sinum saman. Þau eru enn I
handriti, en verðugt er aö þau
komi út i' bók honum til viröingar
og öörum til umhugsunar, því aö
hann vandaöi stef sin.
Erlendis koma fram upplesar-
ar, sem tileinka sér skáld og rit-
höfunda og lesa upp verk þeirra. 1
dáöi hann öörum fremur, Einar
Benediktsson, og kunni fjölda
kvæba eftir hann utanbókar. Þvl
er bezt aö Einar eigi hér lokaorft-
in (þýöing hans):
Danmörku var framan af þessari
öld H.C. Andersens upplesari,
sem feröaöist um og las upp verk
ævintýraskáldsins. Hann varö
listamaöur á þessu sviöi og gerfti
þaö aö ævistarfi sinu aö lesa upp
verk Andersens.
Pétur Sumarliöason og blindi
ritsnillingurinn Skúli Guöjónsson
á Ljótunnarstööum voru vinir.
Pétur varö einka flutnings-
maöur aö verkum Skúla á opin-
berum vettvangi. Skúli sendi hon-
um handrit sin t.d. aö erindum og
frásögnum, sem áttu aö koma i
útvarpinu. Pétur las í útvarpinu
tugi erinda og greina eftir Skúla.
Heföu þar fáir gert betur. Pétur
haföi rólega og hreina rödd og las
svo veleftir efninu, ab alltkom til
skila, sem höfundurinn setti á
blaö. Þessir menn voru svo and-
lega skyldir aö hvorugur máttián
annars vera á þessu sviði.
En Pétur las einnig og flutti i
útvarpinu eigin verk og þýðingar.
Þaö var auöfundiö aö honum var
unun aö flyt ja orðiö. Hann er lik-
lega eini Islendingurinn, sem hef-
ur þjónaö rithöfundi á þennan
hátt.
Pétur naut sin á fjöllunum og
heiölöndunum. Hann var
náttúrunnar barn. Og þegar hann
var meö litlu dóttur sinni i fjalla-
kofa þarna ofar byggðum i vor-
leysingum og litfögur blóm voru
aö springa út viö jökulröndina,
mun hann hafa lifaö dýrlegar
stundir.
Pétur var ekki mikill aö vallar-
sýn, en hann var vasklegur I
framgöngu og vann heilshugar aö
hverju verki, sem hann lagöi hug
og hönd aö. Hann kvæntist ungur
aö aldri Guörúnu Gisladóttur,
læknisdóttur frá Eyrarbakka, en
hún er i þriöja lið frá Jakobi Hálf-
dánarsyni, upphafsmanni sam-
vinnufélaga á Islandi, góð kona
og mikilhæf i störfum. Ég hygg,
aö þau hafi átt saman skap og
skylda hæfileika. Þau eignuöust
fimm börn, sem komin eru á
manndómsaldurinn.
Ég sendi þérGuörún og börnum
ykkar, hlý jar kveöjur i minningu
þessa ástvinar ykkar.
Gunnar M.Magnúss.
Nú er látinn Pétur Sumarlfta-
son kennari og félagi okkar úr
Kópavogi, 65 ára aft aldri. Pétur
þekkti ég af starfi i Alþýðubanda-
laginu. Kynni okkar hófust er ég
var hafftur til liösinnis viö undir-
búning á sumarferðlagi Alþýöu-
bandalagsins i Reykjavik ein-
hvern tima á siöasta áratug.
Pétur var þá meöal þeirra sem
lögöu á ráöin um allt fyrirkomu-
lag feröarinnar. Siöan áttum viö
eftir aö kynnast betur i Alþýðu-
^andalaninn f Kónavoei.
Þá sjaldan ég þurfti til Péturs aft
leita, á þeim skamma tima sem
viö þekktumst, þá var þaö allt á
sömu bókina lært, aft heilshugar
og skýr voru öll hans orö. Fyrir
þab kann ég honum innilegar
þakkir fyrir.
Svo eldheitur sem hann gat
verið og baráttuglaöur, þá fannst
mér alltaf aö hann heföi langa
þjálfun i aö taka afstöðu sem
sósialisti, enda virtist hann mér
alls óþreytandi i pólitik. Hann var
meira en kjósandi og stuftnings-
maöur. Hann tók afstööu til þess
sósialisma sem aörir töldu sig
vera aö boða. Enda sýnir þaö sig
á afkomendum Péturs og konu
hans Guðrúnar Gisladóttur, aö
þau hafa öll meötekiö pólitiskar
hugsjónir þeirra hjóna og lagt
mikiö af mörkum í starfi fyrir Al-
þýöubandalagiö.
Ég færi fjölskyldu Péturs heit-
ins samúðarkveftjur um leift og ég
þakka henni og honum ágætt
samstarf.
Asmundur Asmundsson.
Ó fjalladýrð, ó strönd, sem viðisvidd i fjarlægö baðar,
með vötn og fossa og hjörtun trygg, sem elur gamla Frón,
mig flytur hagstætt leiöi burt frá ykkur hraftar, hraftar,
en hug minn, hug minn geymir þetta land, sem hvarf mér sjón.
Baldur Pálmason