Þjóðviljinn - 15.09.1981, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 15. september 1981
Foreldrar Péturs voru Sumar-
liöi, sjómaöur i Bolungarvik, son-
ur Guömundar Sumarliöasonar,
bónda i Miöhúsum i Reykjafjarö-
arhreppi i Noröur-lsafjaröar-
sýslu, og kona hans, Björg dóttir
Péturs Péturssonar frá Mold-
brekku i Kolbeinsstaöahreppi.
Pétur missti móöur sina er
hann var á fyrsta aldursári og fór
þá i fóstur tii fööurbróöur sins og
konu hans, en þau létust bæöi úr
spönsku veikinni voriö eftir. Þá
var hann i fóstri á ýmsum stööum
skamman tima i senn fram að
fimm ára aldri. Þá stofnaöi faöir
hans heimili aö nýju meö seinni
konu sinni, Mariu Bjarnadóttur,
en þau eignuöust átta börn. A þvi
heimili var Pétur næstu ár aö
nokkru en fór snemma til snún-
ingastarfa i sveitum um lengri og
skemmri tima. Ariö 1930 réðist
hann til ársvistar aö Kvigyndis-
firöi i Múlahreppi og skyldi kaup-
ið vera fermingarkostnaöurinn.
Hann var fermdur i Flatey á
Breiðafiröi.
Hugur Péturs stóö snemma til
frekara náms þó engin likindi
væru til þess aö slikt mætti
heppnast allslausum unglingi
meö engan bakhjarl. Hann greip
tækifærið þegar hann var 16 ára
og fékk arfshlut eftir móðurbróöur
sinn. Þá lagði hann föggur sinar á
bakiö og fór fótgangandi úr Isa-
fjaröardjúpi, fjögurra daga ferð
um ókunnugt svæöi á haustdögum
alla leið i Reykjaskóia i Hrúta-
firöi. Þetta var haustiö 1932 og þá
gekk hann i fyrsta skipti um hlað
á Ljótunnarstöðum hjá frænda
sinum, Skúia Guöjónssyni, en
þeirra strengir fléttuöust siðar
meira saman. Féö entist ekki
nema til eins vetrar skólasetu.
legiö inn f Kennaraskólann og
nokkru siöar frétti ég aö hann
heföi gengiö aö eiga læknisdóttur
frá Eyrarbakka og fylgdi nafn
konunnar ekki með i þeirri frétt.
Svo var þaö einhvem tima á
striösárunum aö Pétriskýtur upp
heimahjá mér, — biðst gistingar
eins og foröum tiö. Þá er hann á
leið noröur á Drangsnes og er þá
ráöinn kennari viö barnaskólann
þar.
Enn liöu tvö eöaþrjú ár án þess
aö fundum okkar Péturs bæri
saman.
Svo var þaö eitt haust aö ég var
staddur i Reykjavik og lenti þar
meöal annars inni á einhverjum
fundi. Ég var þar einn i hópi
þeirra sem áttu aö láta ljós sitt
skina yfir lýöinn og halda ræðu.
Eftir aö ég haföi komist klakk-
laust upp i ræðustólinn og ofan úr
honum aftur gekk ég hrööum
skrefum milli sætaraöanna og I
átt til sætis mins. Þá veit ég ekki
fyrri tilen þrifiö er til min og all-
óþyrmilega. Leit ég á þann sem
hélt mér föstum og sá aö þá var
kominn Pétur frændi.
Við hliö hans sat kona, og þótt-
ist ég þegar vita aö þar myndi
vera komin læknisdóttirin frá
Eyrarbakka.
Eftir fundinn fór ég heim með
þeim hjónum.
Siöan hefur þeirra heimili veriö
mitt annaö heimili. Hjá þeim átti
ég jafnan vist athvarf, uppörvun
og hvatningu, þegar ég leitaði á
suöurslóöir eftir aö ég missti
sjónina. Hefur svo verið allt til
þessa dags. Veit ég með vissu að
ganga min gegnum myrkrið heföi
oröiö mér enn nöturlegri hefði ég
ekki notiö vináttu þeirra og full-
tingis.
Pétur Sumarliðason kennari
Fæddur 24. júlí 1916 — dáinn 5. september 1981
Vorið 1933 leitaöi Pétur uppi
móðurömmu sina, Andreu
Andrésdóttur, suður i Kolbeins-
staðahreppi. Þar réöi hann sig
ársmann á Heggstööum með
þeim skilyrðum aö inn i kauDinu
feldist nokkurra vikna fri frá
vinnu og næði til náms. Þann tima
notaöi hann til aö lesa þær skóla-
bækur, sem lesnar voru i 2. bekk
Reykjaskóla.
Pétur færöi sig til skólanna i
Reykjavik og sumariö 1935 réöist
hann kaupamaður aö Digranesi I
Kópavogi. Þar bar saman fund-
um hans og Bjarna Bjarnasonar,
klæöskera, sem átti sumarbústaö
vestan undir Vighólunum. Þeir
höföu báöir áhuga á ljóðum og
skáldskap og tókst meö þeim vin-
átta þó aldursmunur væri tölu-
verður. Bjarni studdi hann til
náms og Pétur tók kennarapróf
voriö 1940.
Pétur gekk i hjónaband 30. okt.
1939. Eftirlifandi kona hans er
Guðrún Gisladóttir og börn þeirra
Gisli Ölafur, Bjarni Birgir, Vikar,
Pétur örn og Björg.
Bjarni Bjarnason tengdist Pétri
og seinna fjölskyldu hans nánum
böndum og hann var afi okkar
barnanna. Bjarni andaðist 1971.
Frá 1940 til dauöadags var
kennslustarfið og umhyggja fyrir
börnum meginþáttur i viðfangs-
efnum Péturs. Þar lagöi hann si-
fellt nýjar hugmyndir að mörkum
og laíröi sjálfur af öörum.
Hann var kennari i Fróöárhreppi
á Snæfellsnesi 1940 - 41, á Drangs-
nesi I Strandasýslu 1942 - 43, far-
kennari i Vestur-Eyjafjallahreppi
1943 - 44,kennari viö Austurbæjar-
skólann i Reykjavik 1944 - 47 og
1958 - 80. Þar á milli var hann i
skólastjóri i Fljótshliöarskóla ;
1948 - 50, starfsmaöur Kópavogs-
hrepps og siðar Kópavogsbæjar
1950 - 55 og skólastjóri barna- og
unglingaskólans að Búöum viö
Fáskrúösfjörö 1955 - 57. Siðastliö-
inn vetur kenndi hann viö Selja-
skóla I Breiöholti.
Hann haföi augun opin fyrir
breytingum og þróun i starfinu og
skólamálum yfirleitt. Hann barö-
ist fyrir bættum kjörum kennara
og fyrir bættri umgengni viö
börn. Hann fór á sérstök nám-
skeið I eðlisfræöikennslu þegar
hún var tekin inn i barnaskólana
og annaöist hana aö verulegum
hluta næstu árin viö Austurbæjar-
skólann. Þegar grunnskólalögin
voru sett og kváðu á um bókasöfn
setti hann sig inn I þau mál og
stýröi þróun þeirra á sinum
vinnustað. Hann kenndi einn
vetrarhluta við skóla fatlaöra i
Reykjadal i Mosfellssveit og hafði
þaö á hann mikil áhrif. Þangað
sótti hann efni i mörg skýringar-
dæmi sin þegar hann vildi undir-
strika mikilvægi þess aö börn
nytu góðs félagslegs atlætis i
skólum.
Pétur stundaöi margvisleg
sumarstörf eins og aörir kennar-
ar. Arin 1963 - 70 var hann viö veð-
urathuganir i Jökulheimum,
skála Jöklarannsóknafélagsins
viö Fremri-Tungnaárbotna á
Tungnaáröræfum. Svo fór aö
þetta starf varö honum einkar
hugleikiö og hann haföi miklar
taugar til þessarar gróöurlausu
fjallaauönar allt til dnoöadags.
Þangaö komu margir og sumum
var koman mirinisstæö. Þeir taka
undir meö Haraidi Björnssyni,
þegar hann kveöur i gestabók
Jökulheima I ágúst 1966:
,,Þaö er ekki timatap
aö tefja hér einn stuttan stans
og játast undir jöklaskap
Jökulheimahúsbóndans."
Fjórtán vistaskipti til ferming-
araldurs og Vikin I brennidepli.
Sifellt feröbúinn I nýja sannleiks-
leit i sextiu og fimm ár. Leitandi á
öllum mótum við annaö fólk, i
ræöu þess og i ritum þess, — ætiö
berandi nokkuð úr býtum. Yfir-
smiöur I smiöju tungunnar og
boöskaparins þar sem margur
kom meö leir er brenndur varö I
syngjandi mynd.
Nú nýturöu morgungleöínnar
og heldur sprettiræöu yfir skipu-
leggjendum daganna. Þeir glett-
ast viö þig og segja: „Hvers
vegna frestaðiröu nú ekki hingaö-
komunni og dreifst út handritin
þin, ljóöabækurnar og þýöingarn-
ar?”
En þeir komast auövitaö ekki
upp með moöreyk þegar þú bend-
ir þeim á þitt verkefnablað þar
sem þú haföir sjálfur raöaö
mörgum öörum á undan sjálfum
þér. Þaö var nú einu sinni þinn
still aö leyfa öörum aö vera á
undan ef þér þótti hann þurfa
þess.
Siöan vermiröu þá meö hlýju
binni og væntumþykju. Hressir
þá upp sem halda til dapurlegra
skyldustarfa og hlúir að hógværð
þeirra sem ganga á gleöifund.
Siödegis tekurðu á móti þeim með
nýbökuöum pönnukökum. GóP
Þaö var eitt koidimmt haust-
kvöld fyrir hálfri öld. Ég var í
þann veginn að ganga til náöa og
hugöist slökkva ljósiö, sem logaöi
á olíulampanum og hellti geisla
sinum Ut um gluggann I noröur-
stafni baðstofunnar og eitthvað
noröur í náttmyrkriö fyrir utan.
Þá var drepið á dyr.
Ég gekk til dyra og kallaöi út i
náttmyrkriö og spuröi hver þar
væri.
Unglingsrödd utan úr myrkrinu
svaraöi kalli minu. Sagöi sá, sem
röddin kom frá, aö hann héti Pét-
ur Sumarliðason og væri frændi
minn.
Strax kannaöist ég við að hafa
heyrt þennan frænda minn nefnd-
an og aö hann væri fæddur og
uppalinn i Bolungarvik vestra.
Þegar inn kom sagöi hann mér
að hann hefði komið gangandi
alla leiö vestan frá Djúpi og aö
leiöinni væri heitið aö Reykja-
skóla til náms.
Þetta voru okkar fyrstu kynni.
Oft hefur Pétur minnst á þetta
ljós,sem hann sá úr noröurglugg-
anumá Ljótunnarstööum og hann
haföi aö leiðarstjörnu siöasta
áfangann aö heimili frænda sins.
Veturinn sem Pétur var á
Reykjaskóla heimsótti hann mig
oft um helgar. Þó mynduöust
akirei nein sérstök vináttutengsl
viö hann þennan vetur þótt mér
þætti alltaf gaman aö fá hann í
heimsókn, þvi hann var alltaf
kátur og hressilegur.
Mér hefur vist fundist að ég
væriofgamalltil aö deila geöi viö
sextán ára ungling en hins vegar
of ungur til þess aö leika nokkurt
fóöurhlutverk gagnvart honum.
Um vorið lagöi hann svo enn
land undir fót, hélt vestur yfir
Laxárdalsheiði og Dali og suður á
Snæfellsnes sunnanvert, til fund-
ar við ömmu sina, er þar átti
heimili.
Svo liöu nokkur ár án þess aö
fundum okkar bæri saman.
Þó frétti ég af honum annaö
veifiö.
Frétti aö eftir nokkurra ára
dvöl á Snæfellsnesi haföi leiö hans
Það var fyrir þeirra orð og
áeggjan aö ég lagði I þaö aö læra
á ritvél og skrifa i blindni. Það
voru vfst ekki margir þá sem hafa
trúað þvi, aö sliktfyrirtæki myndi
hafa nokkra þýöingu eða bera
nokkum árangur.
Enn þann dag i dag hittir maö-
ur fólk sem heldur aö ég lesi öör-
um fyrir eöa tali inn á segulband.
Þaö er þessi Pétur frændi minn
sem hefur flutt allt þaö, sem frá
mérhefur komið i útvarpið. Hann
hefur gert þaö af þeirri snilld, að
vakiö hefur landsathygli. Honum
er það aö þakka, eða kenna, aö
margt af þvi sem ég hefi sett á
blað hefur náö lengra inn i eyru
langþreyttraútvarpshlustenda en
orö margra þeirra, sem mér eru
færari i ritlistinni.
Þvi fer viðs fjarri að Pétur
frændi hafi alltaf verið þvi sam-
mála, er ég hefi sett á blað, — til
dæmis í þáttunum um dag og veg.
En þegar hann hefur flutt þá
þætti, þar sem hann hefur verið
mér mikiö ósammála, hefur hann
fyrst veriö i essinu sinu. Þvi
meira sem okkur hefur greint á,
þvibetri var flutningur hans. Ég
minnist þess ekki aö hann hafi
nokkurn tima lagt aöra áherslu á
nokkurt otö en nákvæmlega þá,
er ég vildi gert hafa.
Ég hefi oftgert þvi skóna i dag-
draumum mínumaðPétur frændi
myndi skrifa eitthvaö um' mig
þegar ég væri dauöur.
Nil hefur þetta snúist viö og far-
iö á annan veg.
Nú er ég aö reyna af litilli getu,
en góöum vilja, aö berja eitthvað
saman um Pétur frænda þegar
hannerallur.Enhérskalþó stað-
ar numiö.
Þvi skal aöeins viö bætt að
samskipti okkar Péturs eru oröin
svo löng og náin og margslungin
aö veröa myndi heil bók ef allt
yröi til tint. Stundum hafa þessi
samskipti verið góð, — stundum
minna góð þegar sitt hefur sýnst
hverjum og hvor um sig hefur
viljaö róa á sinum báti.
En þegar svo hefur staöiö i
seglin hjá okkur hefur Guðrún,
eiginkona Péturs og vinkona min
æfinlega sagt, aö þetta stafi af þvi
. aö viö Pétur séum svo likir aö
lundarfari. Ég held að hún hafi
fariö nærri hinu rétta, enda vor-
um viö náskyldir, — aööörum og
þriöja eins og sagt er á máli ætt-
fræöinnar.
En nú, þegar ég er aö berja
þetta saman, verða mér efst i
huga þær óteljandi ánægjustundir
sem ég hefi átt á heimili þeirra
hjóna.
Svo vil ég enda þessi fátæklegu
orö meö þvi aö senda eftirlifandi
eiginkonu Péturs frænda og börn-
um þeirrar hugheilar samUöar-
kveðjur ásamt innilegri þökk
fyrir liöna tiö.
SkúliGuöjónsson,
Ljótunnarstööum.
Mig langar til aö minnast vinar
mins, Péturs Sumarliöasonar,
þegar hann er aö kveöja á haust-
nóttum.
Stundum er talað um ást viö
fyrstu sýn,en hjá okkur Pétri var
j«ö vinátta frá f yrstu kynnum og
hefur hún haldistsiöan, einlæg og
fólskvalaus.
Fundum okkar bar fyrstsaman
24. júli 1967 I Jökulheimum. Pétur
var starfsmaður Veöurstofu ís-
lands frá 1963 til 1970. Hann hóf
störf sem veðurathugunarmaður
i Jökulheimum siðsumars 1963 og
dvaldi þar næstu 7 sumur. Hann
fór i Jökulheima er skólastarfinu
lauk á vorin og skilaði sér til
byggða er kennsla hófst i skólum
á haustin, þvi aö aöalstarf hans
var barnakennsla.
Jökulheimar þykja úr alfara-
leið ennþann dag i dag, en á þess-
um árum og þar til brú var byggö
á Tungná viö Sigöldu 1969 má
segja, að Jökulheimar hafi verið
með einangraðri stööum á land-
inu. Þar eru tveir skálar i eigu
Jöklarannsóknafélags íslands og
eru þeir skammt undan suövest-
urjaðri Vatnajökuls viö svonefnd-
an Tungnárjökul, sem er aöal-
upptök Tungnár. Pétur undi hag
sinum mætavel I Jökulheimum.
Hann var þar einsamall langtim-
um saman, en oft voru ástvinir
hans hjá honum og þegar mig bar
þar að garði ásamt skylduliði
minu var Björg dóttir hans þar
hjá honum, 6 ára gömul. Við ók-
um I hlað siðdegis á heiörikum
júlidegi og Pétur og Björg fögn-
uöu okkur. Eitthvaö voru þau
feögin ibyggin á svipinn og brátt
komumst viö aö, hvaö olli þvi.
Þaö var afmælisdagurinn hans
Péturs og það varð aö þegjandi
samkomulagi allra viðstaddra að
haldin skyldi eftirminnileg af-
mælisveisla. Við tókum fram þau
matföng sem best voru i búi
beggja og eftir dálitiö mall var
veislumatur á boröum og kaffi og
heitar pönnukökur i ábæti. Gamli
skálinn i Jökulheimum býr yfir
hlýju og innileik sem fáum hiísum
er betur gefiö og var verðug um-
gjörö þess sérstæöa persónuleika
sem laukst upp fyrir okkur i
kvöldhúminu. Hann tók fram bók
og fór aö lesa fyrir okkur Jökul-
heima ljóöin sin. Smávaxin,
grannholda, skarpleitur maður,
sem sýndi okkur i hug sinn. Það
var eins og hann stækkaði og
frikkaði, þegar stóra sálin hans,
sem rúmaði svo mikla væntum-
þykju varö nær áþreifanleg i hug-
blæ ljóðanna. Svartur sandurinn,
suö flugunnar, ilmur lamba-
gj-assins, Tungná — áin min eins
og hann nefnir hana i ljóöi sinu
öræfaminning. Ljóöiö er ort i
april 1976, þegar sumurin i Jökul-
heimum eru fyrir löngu orðin
saknaðarfull endurminning. Ég
birti það hér, vegna þess að þaö
lýsir betur ljóðagerö Péturs en
mérværi unntog sýnir, hvern hug
hann bar til landsins og lifsins.
I.
Nú líöa ljósir
þokulopar
yfirflóann.
Noröangúlpur Esjunnar
gufaöurupp —
— ekki þurrkvon
á Blikastööum.
Næturltn vetrarins
áLönguhliðum
hefurdökknaöi jaörana.
A voginum okkar
hafa blikinn og kollan
þrættfallrákina
og strokiö fjaörirnar.
1 loftinu
þessi undarlegi
útmánaöablámi
ogumbrjóstvor
þreifa grannir fingur
endurminninganna —
hin bláu vor bernskunnar.
í orðlausriundrun
finnum við vetrarhrimiö