Þjóðviljinn - 15.09.1981, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 15. september 1981
Þriðjudagur 15. september 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Uppdráttur aö virkjunarsvæði Hrauneyjafossvirkjunar
Hornsteinn lagður að Hrauneyjafossvirkjun
Fyrsta vélin verður
gangsett 1. nóvember
3/4 hluti allrar raforku
í landinu frá Þjórsár-
T ungnaársvæðinu
Föstudaginn s.l. var
hornsteinn lagður að
stöðvarhúsi Hrauneyja-
fossvirkjunar við hátiðlega
athöfn að viðstöddu marg-
menniz forseta islands,
forsætisráðherra og iðn-
aðarráðherra fremstum í
flokki.
í jiíni 1970 var verkfræðifyrir-
tækjunum Verkfræðistofu Sig-
uröar Thoroddsen hf. (VST) i
Reykjavik og Harza Engineering
Company International I Banda-
rikjunum faliö sameiginlega að
hanna virkjun Tungnaár við
Hrauneyjafoss og var hönnunar-
skýrsla skilað snemma árs 1971.
Vorið 1974 fól stjórn Lands-
virkjunar ofangreindum ráð-
gjafarverkfræðingum að gera út-
boðsgögn fyrir virkjunina. I ágúst
1977 voru vélar, lokur og fallpipur
virkjunarinnar boðnar út. Vélar
og rafbúnaður er keyptur frá
ASEA, Sviþjóö, lokur og þrýsti-
vatnsplpur frá Magrini Galileo,
ltaliu og spennar frá EFACEC,
Portúgal. Haustiö 1977
var ákveðið aö skipta byggingar-
vinnu í nokkra áfanga, og var
hver þeirra boðinn út sérstak-
lega. Fyrsti áfangi byggingar-
vinnunnar féll I hlut Fossvirkis,
en byggingarvinnan er að mestu
leyti i höndum innlendra verk-
taka.
Tungnaá hefur verið stifluö
hálfum öðrum kilómetra ofan við
Hrauneyjafoss og veitt þar i
skurð. Venjulegt vatnsborð ár-
innar ofan stiflu hækkar þá úr 417
I 425 m y.s., eða I frávatnshæð
Sigölduvirkjunar I farvegi ár-
innar er flóðgátt með þremur
geiralokum, en um 3 km löng lág-
reist jarövegsstifla teygir sig
eftir hraunflákanum á vinstri
bakka árinnar. Heildarmagn
stiflufyllinga er um 700.000 rúm-
metrar. Nálægt suðurenda stífl-
unnar veröur 100 m breitt neyðar-
yfirfall sem sópast burtu I aftaka
flóðum. Er þaö 1 m lægra en stifl-
an.
Lónið ofan stlflu verður um 8.8
ferkm. að fleti. Rýipi 5 efstu
metra i lóninu verður um 33 GI.
Verður þar til dægurmiölunar til-
tækt vatnsmagn.
Til hliöar við flóðgáttir verður
skuröinntak aðrennsliskurðar.
Innrennslisopum, þess veröur
hægt að loka með flekalokum. Að-
rennslisskuröur um 1 km langur
og 19 m breiöur i botninn, liggur
um lægö I Fossöldu að steyptu
inntaksvirki á noröurbrún öld-
unnar. Þaðan liggja 3 stálpipur
niður hliðina að stöövarhúsi. Verg
fallhæð er um 88 m. Hver fallpipa
er 272 m löng, 4.8 m við og flytur
vatn 93 rúmmetra/ s, að aflvél við
fullt álag.
Frá hverflum rennur vatnið I
frárennslisskurö, sem er 1,1 m
km langur og 30 m breiöur I botn-
inn. Hann endar I Flutningskvisl,
sem rennur I Tungnaá um 100 m
ofan við ármót hennar og Köldu-
kvislar. Tii að hindra lækkun frá-
vatns virkjunarinnar og minnka
landspjöll vegna vatnságangs
veröur settur þröskuldur i Flutn-
ingskvlsl. Frávatnshæð við
stöövarhús verður um 337 m.y.s.
ef allar aflvélar orkuversins eru I
gangi (rennsli um 280 m3/s).
Stöðvarhúsiö er byggt fyrir 3
aflvélar sem hver um sig veröur
70MV. Gerð inntaksvirkis veröur
hagað þannig, að unnt veröur að
bæta við fjóröu vél siðar. Vatns-
hverflar verða af Francis gerð á
lóðréttum ási. Snúningshraði
þeirra verður 200 sn/min. Tengi-
virki verður lokaöur SF 6 bún-
aöur. Þaöan verða lagðar tvær
220 kV háspennulinur, önnur að
Sigöldu, en hin að Brennimel i
Hvalfirði.
„Þau ár sem Landsvirkjun hefur staðið fyrir stórvirkjunum við Þjórsá
og Tungnaá hafa reynst dýrmætur skóli fslenskum verkfræðingum og
verktökum”, sagði iðnaðarráðherra m.a. erhann ávarpaöi gesti við at-
höfni sl. föstudag.
Ávarp iðnaðarráðherra við lagningu hornsteins að Hrauneyjafossvirkjun
Dýrmætur skóli
Forseti Islands. Háttvirta
samkoma.
Fyrir Islendinga er það ekki
lengur nýnæmi að hleypt sé vatni
á hverfla og straumur vatnsins
breytist i straum rafeinda frá1
búnaöi virkjunar. Hins vegar er
miklum áfanga náð, þegar horn-
steinn er lagöur að einu stærsta
vatnsorkuveri I landinu til þessa,
virkjunar sem heimild er fyrir að
veröi allt að 280 MW aö afli, er
stundir liða fram. Innan fárra
vikna mun 1. aflvél Hrauneyja-
fossvirkjunar taka að snúast eins
og ráð var fyrir gert i verkáæthin,
sem gerð var eftir að stjórnvöld
veittu heimild til framkvæmda
við virkjunina f árslok 1976, en þá
var verkhönnun og undirbúningi
útboða að mestu lokiö. Síðan eru
liöin tæp 5 ár, og segir þaö sina
sögu um framkvæmdatima við
stórvirki sem þessi á Islenskan
mælikvarða. Við virkjanaundir-
búningþarfforsjálni og hafa ber I
huga aö auðveldara er aö hægja á
en hraöa slikum framkvæmdum,
ef aöstæður bióða. Margir hefðu
kosið aö unnt hefði reynst að láta.
takmarkaðan vatnsforöa Þóris-
vatnsmiðlunar snúa hverflum I
Hrauneyjafossvirkjun á sl. vetri
og draga þannig úr timabundnum
orkuskorti I raforkukerfi lands-
ins, en nú verðum við að láta okk-
ur nægja að vera reynslunni
rikari.
Hér hefur verið unniö af alúð
mikiö og gott starf, fyrst við
fjölþættan undirbúning á vegum
Landsvirkjunar og sföan hörðum
höndum i 4 sumur og að hluta til
að vetrarlagi á virkjunarsvæðinu.
Landsvirkjun hefur enn einu sinni
sýnt, hvers hún er megnug undir
dugandi forystu og með þvi
harðskeytta liöi sem fyrirtækiö
hefur á aö skipa, og þá ekki sist
þeim sem staðiðhafa hér vaktina,
verktakar og liðsmenn þeirra
ásamt yfirstjórn af hálfu Lands-
virkjunar hér á virkjunar-
svæðinu. Það hefur veriö ánægju-
efni að koma hingað i heimsókn
á byggingartima virkjunarinnar
og finna þann mikla áhuga sem
rikt hefur á að þoka verkinu
áfram samkvæmt áætlun og helst
betur. Hér hafa hundruö manna
verið að I bliðu og striöu, margir i
góðri æfingu og vanir f jallaloftinu
frá glimunni við Sigölduvirkjun
og jafnvel frá byggingu Búrfells-
stöðvar fyrir hálfum öörum
áratug. Hér hafa menn fengið að
kynnast fjúki úr noröri og vikur-
regni úr suöri, en slikt er fljótt að
gleymast við öræfadýrðina
bjarta. Hún rikir hér mcrgum
stundum og bætir upp einsem d og
útilegu.
Hér er staður til að þakka þeim
er fyrir verki hafa staðið og að
verki unniö, öllum með tölu án
þess að nafngreindir séu. Þær
þakkirflytég i nafni rikisstjórnar
íslands og iðnaöarráðuneytis.
Þau ár sem Landsvirkjun hefur
staðið fyrir stórvirkjunum viö
Þjórsá og Tungnaá hafa reynst
dýrmætur skóli islenskum verk-
fræðingum og verktökum. Vinnu-
skipulagi og verktilhögun hefur
fleytt fram, stig af stigi og við
Hrauneyjafossvirkjun hefur öll
forysta veriöá innlendri hendi og
fleiri islenskir hugvitsmenn og
islenskar hendur fengiö verk að
vinna en við fyrri stórvirkjanir i
landinu. Engum blandast lengur
hugur um, aö á sviöi verk-
kunnáttu erum við einfærir og
getum i vaxandi mæli einnig náð
tökum á framleiðslu tækja og
búnaðar fyrir virkjanir og
raflinur I landinu. Þessi þróun er
vegvi'sandi fyrir framtiðina,
einnig I stórframkvæmdum af
öðrum toga svo sem í iðjuverum,
sem nýta munu orku islenskra
fallvatna i vaxandi mæli.
1 tengslum viö þessa virkjun er
nú verið að reisa öfluga raflinu
vestur um öræfi til Hvalfjarðar.
Mun hún auka verulega öryggi
notenda, ekki sist á Suövestur-
landi. Ráðgerð er tenging afi-
stöðvanna hér við Tungnaá,
einnig tilausturs sunnan jökla, og
þau tengsl þurfa aö komast á inn-
an tveggja ára, ef vel á að vera.
Siðar verður lagt á Sprengisand
meö öfluga raflinu til Norður- og
Austurlands um fornar þing-
mannaleiðir. Aflstöðvarnar eru
hjörtu raforkukerfisins og raf-
„öll eigum viö rétt til þeirra gæöa
sem landiö hefur aö bjóöa, en um
leiö veröum viö aö sameinast um
viðgang auðlindanna meö eöli-
Iegri hlifö og verndarstefnu,”
sagöi Hjörleifur Guttormsson
m.a. I ávarpi sinu.
linurnar æöar sem strauminn
flytja. Þvi fleiri og þéttriðnari,
þeim mun meira öryggi I afhend-
ingu.
Þetta leiðir hugann aö þeirri
stefnu, aö dreifa virkjunum um
landið, einnig stórvirkjunum.
Slikt má raunar teljast sjálfgefiö
horft til lengri tima vegna dreif-
ingar vatnsaflsins og þar meö
virkjunarkosta. Núverandi
stjórnvöld hafa sett sér það
markmið aö hraða slikri þróun og
um það er vaxandi samstaða
stjórnmálaflokka, þótt keppni
gæti milli landshluta. A meðan
unnið verður að þvi að tryggja
vatnsbúskapinn að baki aflstöðva
á þessum slóðum meö vatna-
veitum og stækkun Þórisvatns-
miðlunar, veröur hafist handa við
stórvirkjanir á nýjum slóðum,
numið nýtt land i orkuöflun til aö
treysta öryggi raforkunotenda
sem viðast á landinu og efla
undirstööu byggöar. Virkjun get-
ur ekki verið markmið i sjálfu
sér, heldur þarf hún að vera til
þjóðhagslegra nota, nær og fjær.
Sunnlendingar hafa margir haft
atvinnu af -stórframkvæmdum
við árnar hér efra, en orkan frá
virkjunum hefur að mestufarið
fyrir ofan garö og aðeins nýst at-
vinnurekstri i fjórðungnum i tak-
mörkuðum mæli. Að þessu er
fundið og það með réttu, þótt
landið sénd aö verðaeitt samfellt
orkuveitusvæði.
Þvi fylgja ný viðhorf i skipulagi
raforkuöflunar og nú er unnið aö
samningum milli rikisins og
Landsvirkjunar um að fyrirtækið
færi út orkuveitusvæði sitt, taki til
hendi á nýjum slóðum við virkj-
anir og rekstur meginstofnh'na.
Ég tel ástæðu til bjartsýni um
lyktir þeirra samninga og með
þeim geta færustu menn I raf-
orkuiðnaði okkar innan sem
utan núverandi Landsvirkjunar
sameinað kraftana við ný og stór-
brotin verkefni, sem Alþingi
hefur að nokkru nú þegar markaö
stefnu um með löggjöf um raf-
orkuver fyrr á þessu ári.
Við Islendingar þurfum að lita
á land okkar sem heild, auölindir
þess og hagnýtingu þeirra. 011
eigum við rétttilþeirra gæða sem
landiö hefur aö bjóða, ai um leið
verðum við að sameinast um við-
gang auðlindanna með eðlilegri
hlifð og verndarstefnu. Kröfu um
sameign verður aö fylgja skýlaus
krafa um samábyrgð og stjómun
um nýtingu, sem tryggir að
náttdrlegar auðlindir skili sér til
þeirra kynslóöa, sem erfa eiga
landið. Viö hagnýtingu orku-
lindanna, hinna stórfelldu gæöa
fallvatna og jarövarma, eigum
við að taka til hendi svo sem hag-
kvæmni, öryggi og hagsmunir
þjóðarheildarinnar bjóða, um leið
og viö tökum eölilegt tillittil ann-
arra gæöa, landnýtingar,
náttúruverðmæta og náttUru-
feguröar. I þessum málum þurf-
um viö að hefja okkur yfir
skammsýnan landshlutarig og
ganga til verka af víðsýni og
sanngirni, sem fámennri þjóð i
stóru landi er mikil nauðsyn aö
rækta meö sér.
Við höfum nU efni á þvi, Is-
lendingar 20. aldar, að taka þátt i
nýju landnámi, landnámi öræf-
anna, með öörum og stórbrotnari
hætti en forfeður okkar sem sóttu
inn til heiða, sumpart i örreytis
kot i von um að verða’bjargálna.
Nú tökum við I gagnið stórvirkj-
anir á hálendinu meö fárra ára
bili, og á þessu sama ári og þjóðin
eignast Hrauneyjafossvirkjun
hefur verið tekin ákvöröun um
friðlýsingu og varanlega verndun
Þjórsárvera undir barmi Hofs-
jökuls hér litlu norðar. Hvort
tveggja tel ég gæfuspor og sam-
eina þau viðhorf, sem hafa ber að
leiðarljósi I hinu nýja landnámi
öræfanna.
Um þessar slóðir var lengst af
fáfarið nema af leitarmönnum,
og viðburður að hér gisti útilegu-
maður nema i þjóðsögu. Það er
ekki nema aldarfjóröungur siðan
fyrstu athuganir hófust vegna
virkjunarframkvæmda með
landmælingu á vatnasvæði
Tungna ár, Köldukvislar og Efri
Þjórsár. Er við brunum hingað I
dag til hátiöarhalda kemur mér I
hug fyrsti landmælingaleiöangur
Raforkumálaskrifstofunnar, er
sniglaðist um troðninga upp með
Tungnaá i jUnl fyrir aldarfjórö-
ungi og braust yfir jökulgorminn
á Hófsvaði á leiö tU Þórisvatns.
Það reyndist þá stif tveggja daga
ferö. Lanáið íeið hægt hjá og timi
var til aö hafa samfylgd af Jóni
Helgasyni og ljóöi hans „Viö
Tungná”:
Við hrjóstrugan sand og viö
hrjúfan klett
heyrði ég Tungná niða.
Geldingahnappurinn glóöi þar
einn
og grá var hin tröllslega skriða.
Loðmundur stóð með sinn loöna
feld
og lyfti tindóttum gnúpum,
en áin hverfðist i hröðum flaum
helköld i sinum djúpum.
Þar heyrði ég óspilltan
hróðrarþátt
á heiðanna fornu tungu,
er straumurinn herti með
sterkan róm
á stefjabálkunum þungu.
Og andvaka fann ég með ógn
og dýrð
um öræfanóttina bjarta,
að loksins ég átti mér legurúm
við iands mins titrandi hjarta.
Slöan þetta var kveðið hefur
mannshöndin breytt flaumi
Tungnaár, sem nú knýr æ fleiri
aflvélar og veitir birtu um byggö
ból. Fossinn við Hrauneyjar
verður vissulega brátt aðeins
svipur hjá sjón. Mestu skiptir þó
aö þau mannvirki sem koma i
hans staö og sem hornsteinn
hefur verið lagöur aö hér i dag
verði til að efla með okkur dáð og
dug til athafna, sem veiti is-
lenskri menningu styrk og okkur
er landið byggjum tóm til aö njóta
hennar og næmi til að leggja
hlustir við hjartaslögum landsins.
Megi gæfa fylgja þessari
virkjun.
Þökk sé þeim er reistu.
Séð yfir fallpipurnar þrjár, stöðvarhús og frárennslisskurð að Hrauneyjafossvirkjun. Þegar allar afl-
vélar virkjunarinnar, þrjár að tölu, verða komnar i gagnið 1982 verður raforkuframleiðslan 210 MkW.
Tangóharmonikkan bandonion.
r
Astarsögur, hnifstungur og tugthúslif:
Tangóinn
enn 1 fuliu f jöri
Á miðvikudaginn næst-
komandi geta íslendingar
orðið einstæðra tónleika
aðnjótandi í Félagsstofnun
stúdenta í Reykjavík. Þrír
mikilhæfir íslenskir tón-
listarmenn, Edda Erlends-
dóttir, píanó, Helga Þórar-
insdóttir, lágfiðla og
Laufey Sigurðardóttir,
fiðla auk Bandaríkja-
mannsins Richard Corn á
contrabassa og Frakkans
Olivier Manoury á bandon-
ion munu flytja tangótón-
list í útsetningu tónskálds-
ins Philip Manoury, sem er
bróðir ofannefnds Olivier.
Tónleikarnir verða svo
endurteknir tvisvar sinn-
um á föstudags- og laugar-
dagskvöld um næstu helgi í
Þjóðleikhúskjallaranum.
Að þessu tilefni þótti
blaðamanni Þjóðviljans
ekki úr vegi að rif ja eilítið
upp um sögu og eðli þess-
arar tónlistarhefðar.
Tangóinn, tónlistin og dansinn,
spratt upp úr jarðvegi alþýöutón-
listar, sem Milonga kallast og enn
er vinsæl meðal ibúa Uruguay og
Argentlnu. Milonga er fyrir sitt
leyti upprunnin úr tveimur átt-
um.
Um miðja siðustu öld var uppi
hópur manna I Argentinu, sem
flökkuðu um landiö, sögðu sögur,
sungu, spiluöu á gitar og miðluðu
alþýðlegum fróöleik. Þeir kölluö-
ust Payadores. Takturinn I tón-
listinni er þeir iðkuöu, habanera,
var upprunninn frá Havana á
Kúbu. Tónlist Payadoranna varð
fyrir miklum áhrifum af tónlist-
arhefð þeldökkra þræla, sem bor-
ist höföu meö þrælaversluninni
frá Afrlku til Uruguay. Sú Afrlku-
tónlist hefur veriö kölluð Can-
dombe. Milonga varð sem sagt til
viö samruna þessara tveggja
þátta.
Undir lok aldarinnar færðist
mikill fjörkippur I landnám Evr-
ópubúa I Argentinu. Stór hluti
þessara landnema fékk vinnu viö
að gæta nautgripahjarða á slétt-
um Argentinu. Þeir uröu einhvers
konar s-ameriskir kábojar. Siðan
geröist það um aldamótin, að
gaddavirinn hélt innreið sina i
landiö og heilu skararnir af þess-
um kúasmölum misstu atvinnu
sina og hópuðust til Buenos Aires
þar sem þeir settust aö I hreysum
i úthverfum borgarinnar. Þess
má geta, Jorge Louis Borges hef-
ur lýst lifi og innræti þessara
gæfulitlu landnema I mörgum
bóka sinna.
Þarna voru samankomnir
menn af ýmis konar Evrópubergi
brotnir: Italir, Spánverjar,
Frakkar, Portúgalir, Þjóöverjar
og Pólverjar svo eitthvaö sé
nefnt. I þessum evrópska suöu-
potti, sem myndast haföi I ann-
arri heimsálfu, varö hin hefö-
bundna Milonga smátt og smátt
kveikjan aö nýsköpun: tangóinn
fæddist.
Svo til strax eftir að tangótón-
listin varð til ásamt dansinum
Tangósöngvarinn heimsfrægi
Carlos Garbel.
sem stiginn var við hana varö hún
hin mesta hneykslunarhella með-
al ráðamanna og kirkjunnar
þjóna. Þvl þannig var málum
háttað, að meöal þessara fátæku
innflytjenda, sem komnir voru
langan veg I leit að fé og frama,
voru karlmenn I miklum meiri-
hluta og þvl voru þaö einkum þeir
sem spiluöu og dönsuðu tangóinn
af mikilli ástriðu. Það þótti ráða-
mönnum einkar ósiölegt. Þannig
var tangóinn bannfærður strax i
fæöingu, en allt kom fyrir ekki,
hann breiddist út meöal þessa
fólks eins og eldur I sinu og teygði
sig út fyrir fátækrahverfin til æ
stærri þjóðfélagshópa.
Oll þróun tangósins minnir
óneitanlega á það, sem gerðist á
sömu árum I N-Amerlku I öðrum
kafla tónlistarsögunnar, þ.e.a.s.
hvernig jassin varð til úr
blús-tónlistinni, sem einnig átti
rætur sinar að rekja til Afriku. I
báöum þessara tilfella verður til
ótrúlega þróttmikil tónlist meðal
öreiga, sem breiðist siöan út með-
al allrar alþýðu og endar sem
„fin” tónlist.
Enda eignaðist tangóinn einnig
sinn „Louis Armstrong”, hann
hét Carlos Gardel og öölaöist
heimsfrægö eins og margir muna.
Carlos þessi, söngvari og hjarta-
knúsari, hélt upp i frægt tónleika-
ferðalag til Evrópu I byrjun
þriðja áratugarins með heila
hljómsveit I farangrinum. Evr-
ópa tók andköf. Hvilikur kraftur,
hvilikar ástriður og tangóinn hóf
sigurför sina um álfuna. Og þá
loksins sáu yfirvöld og kirkjunnar
herrar i Argentlnu sig til knúinn
til að létta tangóbanninu, sem þar
hafði rikt frá fyrstu tiö. Það sem
þótti svo fint i Paris og Lundúnum
gat ekki veriö einfaldur djöfla-
dans.
Evrópubúar tóku slöan tangó-
inn upp á sinar hendur og hófu að
spila hann og dansa á sina vlsu,
en af þvi að þar varö hann að
tiskufyrirbrigði reis hann og féll
eins og gengur. Tónlistin og dans-
inn stöðnuðu i sama farinu og
hafa litið breyst siðan. 1 Argen-
tinu og Uruguay hélt þessi tónlist
hins vegar áfram að þróast og
hafa gert allt til þessa dags.
I upphafi voru gitarinn og flaut-
an aðalhljóðfærin i tangótónlist-
inni, siðar bættist bandonion i
hópinn, en það er hljóðfæri af
harmónikkuætt, sem upprunniö
er úr þýskri kirkjutónlist. Band-
onion varð siðar mikilvægasta
hljóðfærið og tákn tangótónlistar-
innar. A þriðja tug þessarar aldar
samanstóðu stórar tangóhljóm-
sveitir af fjórum bandonionum,
fjórum fiölum, pianói og kontra-
bassa auk söngvara. Þannig voru
og eru „big-band” hljómsveitir á
stórum dansleikjum. Meðal al-
þýðunnar I Uruguay og Argentinu
er sunginn tangó einnig mjög vin-
sæll. Þá er söngvarinn aöalatriöiö
en f jórir gitarar eru honum til aö-
stoðar. Hér skal minnt á einn
þekktasta núlifandi tangósöngv-
ara Argentínubúa, Edmondo Riv-
ero. I söngvum slnum fjalla þess-
ir listamenn um hina áhrifamestu
þætti llfsdramans: ástina, af-
brýðisemina, tryggö og svik,
hnifsstungur og fangelsislif.
Þessir söngvar geta verið eins
blóðugir og Islendingasögurnar.
Sumir söngvanna eru enn þann
dag i dag bannaöir af yfirvöldum
Argentlnu vegna þeirrar þjóðfé-
lagsádeilu sem i þeim felst.
— hst