Þjóðviljinn - 16.01.1982, Blaðsíða 6

fi SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 16,— 17. janúar 1982.
DJÚÐVIUINN
Málgagn sósfalisma, verkalýðs-
hreyfingar og þjóðfrelsis
Ctgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Einar Karl Haraidsson, Kjartan
Olafsson.
Fréttastjóri: Álfheiöur Ingadóttir.
Umsjónarmaöur sunnudagsblaös: Guöjón Friöriksson.
Auglýsingastjóri: Svanhildur Bjarnadóttir.
Afgreiöslustjóri: Valþór Hlööversson.
Blaðamenn: Auöur Styrkársdóttir, Magntis H. Gislason, Öskar
Guömundsson, Sigurdór Sigurdórsson, Sveinn Kristinsson.
iþrótta- og skákfréttamaður: Helgi Ólafsson.
útlit og hönnun: Andrea Jónsdóttir Guöjón Sveinbjörnsson.
Ljósmyndir:Einar Karlsson, Gunnar Elisson.
Ilandrita- og prófarkaiestur: Elias Mar, Trausti Einarsson.
Auglýsingar: Hildur Ragnars, Sigriöur Hanna Sigurbjörns-
dóttir.
Skrifstofa: Guörún Guövarðardóttir, Jóhannes Haröarson.
Afgreiösla: Bára Siguröardóttir, Kristin Pétursdóttir.
Símavarsla: ölöf Halldórsdóttir, Sigriður Kristjánsdóttir.
Húsmóöir: Bergljót Guðjónsdóttir.
Bílstjóri: Sigrún Bárðardóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, Gunnar Sigurmunds-
son.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jóns-
dóttir.
Útkcyrsla, afgreiðsla og auglýsingar: Siöumúla 6,
Reykjavik, simi 81333
Prentun: Blaöaprent hf.
ritstjórnargrein
Samkomulag
• Á f immtudagsmorguninn í þessari viku ríkti víð-
ast bjartsýni um það, að kjaradeila sjómanna og út-
gerðarmanna væri að leysast og var þá almennt með
því reiknaðað ákvörðun um f iskverð fylgdi skjótlega í
kjölfarið.
• l hádegisf réttum ríkisútvarpsins þann dag var til-
kynnt að samningar hefðu tekist í kjaradeilu sjó-
manna og útgerðarmanna, og yrðu þeir væntanlega
undirritaðir þá um kvöldið.
• En þegar nánar var að gáð kom í Ijós að böggull
fylgdi skammrifi, og hann býsna stór. Þess vegna
voru engir samningar undirritaðir á fimmtudags-
kvöld og höfðu enn ekki verið undirritaðir kl. sex síð-
degis á föstudag þegar þessi orð eru skrifuð.
• Af hálfu fulltrúa sjómanna voru sett fram þrjú
skilyrði fyrir undirritun samniriganna. Þau voru
þessi: — í fyrsta lagi, að almennt fiskverð til sjó-
manna og útgerðarmanna hækki nú um a.m.k. 19%, í
öðru lagi að auk þess hækki fiskverð til sjómanna
þann 1. mars n.k. um sömu hlutfallstölu og næmi
verðbótahækkun á kaup launafólks í landi og í þriðja
lagi að það 7,5% olíugjald til útgerðarinnar, sem á sið-
asta ári var tekið af óskiptum afla yrði með öllu úr
sögunni fyrir lok þessa árs.
• Skilyrðin sem fulltrúar útgerðarmanna settu
fram voru einnig um 19% almenna fiskverðshækkun
nú þegar og síðan nýja f iskverðshækkun þann 1. mars,
en útgerðarmenn kröfðust einnig þess, að þeir nytu
áfram 7,5% olíugjalds, eða fengju það að fullu bætt,
og gerðu þá kröfu einnig að skilyrði fyrir undirritun
nýrra kjarasamninga af sinni hálfu.
• Ef stjórnvöld hefðu átt að uppfylla öll þessi skil-
yrði bæði útgerðarmanna og sjómanna, hefði það ekki
aðeins þýtt 19% fiskverðshækkun nú þegar, heldur
einnig ákvörðun um nýjar fiskverðshækkanir eða
ígildi þeirra síðar á árinu í því skyni að bæta útgerð-
inni tapið af missi olíugjaldsins, og er þá ekki talin
með fiskverðshækkun 1. mars n.k. til jafns við hækk-
un launa.
• Auðvitað var útilokað fyrir stjórnvöld að fallast á
öll þessi skilyrði.
• Fulltrúum sjómanna var boðið upp á 14% al-
menna f iskverðshækkun núþegar (krafan var 19%). í
öðru lagi var af stjórnvalda hálfu fallist á kröfu sjó-
manna um nýja f iskverðshækkun 1. mars n.k. til jafns
við hækkun verðbóta á laun, og sfðast en ekki síst var
fulltrúum sjómanna boðið upp á 2% lækkun olíu-
gjaldsins nú þegar og að olíugjaldið ýrði að fullu horf-
ið úr sögunni um næstu áramót.
• Þessu boði höfnuðu fulltrúar sjómanna, og neit-
uðu at hvika frá skilyrðinu um 19% almenna fisk-
verðshækkun bæði til sjómanna og utgerðarmanna.
• Hér f Þjóðviljanum hafa áður verið færð gild rök
að því að almenn fiskverðshækkun til útgerðarinnar
upp á 19% sé fram úr hófi.
• Þótt talað sé um 13,5% halla hjá útgerðinni fyrir
fiskverðshækkun í niðurstöðutölum Þjóðhagsstofnun-
ar, þá kemur berlega fram í forsendum Þjóðhags-
stof nunar, að sú tala er í hæsta máta umdeilanleg. Um
helmingur af þessum svokallaða halla hjá útgerðinni
er fenginn með því að telja f ram meiriháttar kostnað-
arhækkanir „umfram verðlagshækkanir" eins og
Þjóðhagsstofnun tekur skýrt fram.
• Það veldur því óneitanlega vonbrigðum að full-
trúar sjómanna skuli leggja slíkt ofurkapp á að út-
gerðin fái nú þegar alla þessa hækkun, en þá kröfu
hafa samningamenn þeirra augljóslega lagt mun
meira kapp á að knýja fram heldur en afnám olíu-
gjaldsins, sem tekið er af óskiptum afla.
• Þetta sýnist okkur vægast sagt dálítið sérkennileg
stéttabarátta.
• Við vitum ekki nú hvort fiskverðsákvörðun hefur
verið tekin þegar þetta blað kemur f yrir augu lesenda.
Okkar skoðun er sú, að stjórnvöld eigi að reyna til
þrautar að semja við samtök sjómanna og úr því sem
komið er væri skynsamlegast að mætast á miðri leið
með samkomulagi allra aðila. Orð manna á sjó-
mannaf undinum síðdegis í gær bentu til þess að það sé
ekki vonlaust. — k.
úr aimanakínu
Umræðan um stóriðju á ts-
landi hefur nú staðið látlaust um
tveggja áratuga skeið. 1 önd-
verðu skiptust menn mjög i tvo
hópa, annars vegar voru hinir
-dyggu fylgjendur hennar og
hins vegar andstæðingar. A við-
reisnartimanum voru það eink-
um Sjálfstæðismenn, sem
héldu fram áróðrinum um
nauðsyn stóriðju, reyndar
studdir af mætti af vikapiltum
sinum i Alþýöuflokknum. í her-
búðum Sjálfstæðismanna voru á
þeim tima uppi stórkostleg
áform um stóriðnað i landinu en
þau mættu þá mikilli og ein-
dreginni andstöðu Alþýðu-
Um blessun
bandalags og Framsóknar.
Stóriðjusinnarnir héldu fram
þeim hugmyndum að nauðsyn
bæri til að virkja fallvörn lands-
ins sem hraðast og selja orkuna
erlendum kaupendum, enda
væri raforka framleidd með
vatnsafli á undanhaldi i heim-
inum vegna tilkomu kjarnorku-
vera. Rafmagn framleitt i
kjarnorkuverum yrði svo ódýrt
að íslendingar ættu þess engan
kost er fram liðu stundir að
keppa við þau um orkuverðið.
Þessa umræðu frá áratugnum
1960—70 er ekki ætlunin að rifja
upp hér, en minnt á að á grund-
velli þessara viðhorfa þáver-
andi rikisstjórnar var álsamn-
ingurinn gerður.
Og enn er stóriðja n á da gskrá.
Frá þvi að farið var að fram-
kvæma stóriöjuhugmyndimar
og til þessa dags hefur íslend-
ingum gefist kostur á að sann-
reyna ágæti stóriðjunnar á
sjálfum sér, þvi nú eru rekin i
landinu þrjú iðjuver af þeirri
stærö. Láta mun nærri að um
1000 manns vinni i þessum
þremur fyrirtækjum, Alverinu i
Straumsvik, Grundartanga-
verksmiðjunni og Kisiliðjunni
við Mývatn.
Ein höfuöröksemd stóriöju-
manna hefur verið frá upphafi
sú, að hún sé nauðsynlegur
þáttur i að byggja upp og
styrkja atvinnullfiö I landinu,
ótryggt sé að byggja afkomu
allrar þjóðarinnar á hinum
hefðbundnu atvinnuvegum
okkar, sjávarútvegi, landbúnaði
og iðnaöi. Hafa menn einkum
bent á það i gegnum árin, aö
sveiflur á verði fiskafurða geti
stórskaðað efnahagslifið og
valdið alls kyns erfiöleikum,
sem stjórnvöld eigi erfitt meö
að yfirstiga. Einhæft atvinnulif
sé lítilli þjóö hættulegt, fjöl-
breytnin muni styrkja sjálf-
stæðiö og bæta lifskjörin.
Inn i umræðuna um stóriöjuna
hefur einnig komið sú staðreynd
aö á vinnumarkaðinn hér á
landi muni koma aö minnsta
kosti 25.000 manns til aldamóta
og þvi fólki þurfi aö skapa at-
vinnu. Segja stóriöjumenn, aö
ein þýðingarmesta leiðin til þess
sé að koma á aukinni stóriðju.
Ef litið er til þeirrar reynslu,
sem við Islendingar höfum af
þessum atvinnurekstri, þá er
ekki hægt að segja að hún sé
uppörvandi. Álverið i Straums-
vik hefur verið rekið með halla
oftar en hitt; veit þó reyndar
enginn hvað hæft er i þeim
rekstrartölum, sem gefnar eru
upp. Alverið er að öllu leyti i er-
lendri eigu, rekiö af útlending-
um og stjórnað af útlendingum,
þegar á reynir. Samningurinn,
sem viðreisnarstjórnin gerði
um sölu á orku til fyrirtækisins
var i upphafi fráleitur, og hafa
ekki náðst fram verulegar
breytingar á honum til bóta, þó
orkuverðið sem i gildi er nú, sé
ekki jafn hlægilega lágt og þaö
var I upphafi. Þennan samning
treystir sér reyndar enginn til
aö verja lengur,svo hrapallegur
sem hann var.
Sveinn
Kristinsso
skrifar
Ef þau tvö fyrirtæki, sem eftir
eru, þe. Járnblendiverksmiðjan
á Grundartanga og Kisiliöjan
viö Mývatn eru tekin til umfjöll-
unar, þá hefur rekstur þeirra
gengið illa. A siöasta ári var
hallinn á rekstri Járnblendi-
verksmiðjunnar um 60 miljónir
króna, en á Kisiliðjunni um 7
miljónir. Islenska rikið þarf að
greiöa samkvæmt sinni eignar-
aöild að Járnblendiverksmiöj-
unni 55% eða um 33 miljónir
króna vegna hallans á siðasta
ári, og eru þá ekki öll kurl
komin til grafar. Fjármagns-
staða fyrirtækisins mun vera
meö þeim hætti aö allt hlutafé
þess er uppétiö i rekstrinum og
þarf þvi væntanlega aö setja i
það 30—50 miljónir króna til
þess að halda áfram þetta ár.
Enginn getur giskað á hversu
mikill hallinn kann að reynast
þá, svo að ekki er óliklegt að enn
þurfi að sækja fé 1 rikissjóð
handa fyrirtækinu i lok ársins.
Þegar þessar staöreyndir um
rekstur Járnblendiverksmiðj-
unnar eru bornar undir menn þá
er oft sagt aö við þessu hafa allt-
af verið búist. Verðlag hafi ekki
farið eftir þeim vonum, sem
uppi voru og þvi séu hallatöl-
urnar svo háar sem raun ber
vitni. Þvi var spáð að verð á af-
uröum verksmiðjunnar myndi
hækka á siðasta ári og þvi væri
nauðsynlegt að auka afköstin
með stækkun hennar. Stækkun-
inni var náö fram þrátt fyrir
verulegar efasemdir manna,
m.a. núverandi iðnaðarráð-
herra. Svo þegar búið var aö
setja upp ofn númer tvö, kom á
daginn að hans var ekki þörf,
tapið myndi reynast meira, ef
hann væri haföur i gangi. Þetta
er nú stjórnviska i lagi.
Erfiðleikar i rekstri Kisiliðj-
unnar viö Mývatn eru ekki eins
stórir og viö Járnblendiverk-
smiðjuna. Stafa þeir einkum af
slæmri stöðu islensku krónunn-
ar gagnvart Evrópumynt og
einnig þvi að verð hefur ekki
farið hækkandi i raun, heldur
fylgt verðbólgu i þeim löndum,
sem kisilgúrinn er seldur til.
Nú kann margur að spyrja
sem svo: Ef tslendingar afneita
stóriðju af þeirri gerð sem fyrir
er i landinu hvaða möguleika
hafa þeir til að styrkja sitt efna-
hagslif og skaffa atvinnu fyrir
þær þúsundir, sem munu koma
á vinnumarkaðinn á næstu ár-
um? — Ef spurningin er um að
styrkja efnahagslifið þá er það
staðreynd, að sveiflur i verði
málmafurða hafa verið afar
miklar undanfarna áratugi og
það verölag, sem nú er rikjandi
viröist ætla aö vara áfram. I
óskhyggju sinni eru stóriöju-
menn að spá fram i timann,
enda mega þeir til. Þeir hafa
hins vegar ekki reynst svo spá-
mannlega vaxnir hingaö til að
sérstök ástæða sé til aö taka
boöskap þeirra alvarlega. Um
allan heim eru nú gifurlegir erf-
iöleikar i iðju af þeirri gerö er
viö höfum og mörgum iðjuver-
um lokaö. Það er þvi ekki beint
lokkandi að auka slikan rekstur.
Varðandi það að finna þeim
höndum verk að vinna, sem i
framtiðinni munu taka við^þá er
stóriðjan ekki beint vel til þess
fallin. Alkunna er að i engri at-
vinnugrein hér á landi er annað
eins fjármagn á bak viö hvert
mannár, og jafnvel þó komið
yrði i framkvæmd hugmyndum
Birgis Isl. Gunnarssonar um
byggingu þriggja iöjuvera i
nánustu framtið mun þaö ekki
leysa atvinnumálin. Þrjú stór-
iðjuver gefa ekki fleiri en 2000
mönnum atvinnu ef miðað er við
svipaöa stærð og álverið i
Straumsvik. Og jafnvel þó við
byggðum tiu stóriðjuver til
aldamóta myndi það ekki
nægja. Það er alveg Ijóst, aö ís-
lendingar munu aldrei geta
sjálfirreist slikan iönað, jafnvel
þó gefiö væri að allir væru þvi
sammála að svo skyldi gert. út-
lendingar yröu þvi aö koma inn i
dæmiö og er hætt viö aö ýmsum
yröi þröngt fyrir dyrum, þegar
álverksmiðja væri komin i
hvern fjörð.
Islendingar eiga ekki aö hafna
stóriðju af einhverjum óskil-
greindum ótta viö hana. Við eig-
um hins vegar aö taka mið af
þvi sem er að gerast i kringum
okkur, og skera okkur stakk eft-
ir vexti. Við þurfum þvi i enn
frekari mæli en hingað til að
einbeita okkur aö þvi að byggja
upp okkar heföbundnu atvinnu-
vegi, skapa þeim betri rekstrar-
skilyrði með stjórnvaldsaögerö-
um og finna markaði fyrir
framleiösluvörurokkar. Enginn
vafi er á þvi aö vinnslu sjávar-
afla má stórbæta og auka þann-
ig verðmæti hans. Ýmsan létt-
iðnaö þarf að styrkja til þess að
hann standist samkeppni við
innflutning stórþjóðanna. Land-
búnaöinn þarf aö endurskipu-
leggja.
Eins og áður kom fram kost-
aöi tapið á Grundartangaverk-
smiðjunni þjóðina ærna upp-
hæð. Fyrir þetta fé heföi verið
hægt að vinna af viti aö ýmsum
aðkallandi verkefnum i þremur
undirstöðuatvinnugreinum okk-
ar. En eflaust verður áfram
haldið að reka stóriðju með
bullandi tapi, og áfram haldið
að lofsama blessun hennar.
— Svkr