Þjóðviljinn - 16.01.1982, Blaðsíða 18

18 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 16 — 17. janúar 1982.
Þorleifur Friðriksson skrifar frá Kaupmannahöfn:
Við komum okkur fyrir i klefa
þar sem stólarnir voru mjúkir og
djúpir með bláu lináklæði. Er við
vorum að troða pjönkum okkar
uppá hillu var klefahurðin opnuð
og inn stigu tveir menn. Sá eldri
var litill, grannur og kátur. Hann
talaði mikið og hló oft. Hinn var
risavaxinn sagði fátt og hló
sjaldan. Sá eldri, sem var bóndi,
talaði góða þýsku. Vinurhans ris-
inn var járnbrautarverkamaður,
hann sagði fátt á pólsku og ekkert
á útlensku nema „Deutschland
ilber alles.”. Báðir drukknir. — A
ha! Blaðamenn? Spurði sá
gamli. Nei-nei, en neiið var kæft i
orðaflaum um „Græna Sam-
stöðu” (sem einmitt um þetta
leyti var helsta hitamál i Pól-
landi) og örlög pólsku þjóðar-
innar sem nú er i þann mund að
hrista af sér rússneska okið — Við
heyrum til vestursins, bæði land-
fræðilega og sögulega; nú verður
það lika póliti'skt. Skrifiði það
drengirnir minir, — Deutschland
ilber alles — rumdi risinn.
„Heyrðu geturðu ekki spurt
hvort þeir eigi brennivín? Eg er
nefnilega að drepast úr þynnku,”
sagði Ómar. Þegar ég bar upp
Pólskir kaþólikkar
Kolanámumaður i Katowice
Til Katowice og Crakow
spurninguna hvarf brosið af þeim
gamla. Ég héltsem snöggvast að
hann ætlaði að beygja af. — Elsku
drengirnir minir. Mikið ægilegt
ólán. Ég hef bara eina flösku af
vodka sem á að vera gjöf til sonar
mins i Katowice. Það ersiður hér
að gestir komi færandi hendi.
Skiljiði þetta drengirnir minir? —
Vitaskuld var það auðskilið. — Já
en skiljiði þetta i sinu innsta eðli?
— Jú, jú þetta var ekkert vanda-
mál, nema félaga óma var dálitið
illt í höfðinu. Þegar bóndinn var
sannfærður um að við skildum
málið i sinu innsta eðli færðist
bros yfir hrukkðtt andlitið. Hann
spratt upp, þreif litla tösku niður
af hillu og tók uppúr henni flösku
sem vafin var inni brúnan pappir.
Hann handf jatlaði þetta dýrmæti
af ýtrustu varfærni. Hver hreyf-
ing var „útpæld”. Hann tók
teygjuna og setti hana i brjóst-
vasann. Siðan braut hann bréfið
saman og setti það aftur i tösk-
una. Þvinæst setti hann upp
hátiðlegan svip og skrúfaði
tappann af. — Að þið skiljið siði
okkar i' sinu innsta eðli, það
verðum við aðhalda uppá. Að þið
skrifið sannleikann um Samstöðu
og pólsku þjóðina, — þvi' verðum
við að skála fyrir. Auk þess er
þetta bara hálfflaska og það er nú
bölvuð nálús að færa að gjöf. Skál
drengir!-Og hann mynntist við
flöskuna. Mig flökraði. f munnvik
risans komu viprur og með
krumlunum gerði hann finlegar
hreyfingar sem höfnuðu svo al-
múgalegu athæfi sem að drekka
af stút. Hann snéri sér Ut i horn,
dró blöð innan úr brjóstvasa
sinum og fór að skoða. „Killar
som gillar killar” hét eitt Það
hafði ekkert lesmál, aðeins
myndir af berum strákum. Hann
andaði ört og sat ókyrr.
Ómar og bóndinn sátu að teiti
og létu kátlega. Ég horfði út i
nóttina og risinn i blöðin sin. Mitt
i stemmningunni var hurðinni
hrundið upp og inn réðst kona i
bláum einkennisbúningi og með
kaskeiti áhöfðinu. Hún lét ófrið-
iega og vildi sjá miðana. 1 ein-
feldni okkar höfðum við haldið að
riki sem skreytir sig með sósial-
iskri glori'u hefði afnumið stétta-
skiptingu i járnbrautum. Auð-
vitað var það della. Okkar miðar
giltu ekki i þennan fina klefa, —
nema aukagjald kæmi til. Við
fylgdumst að i klefa á öðru far-
rými.
t klefanum voru tveir þriggja-
manna bekkir, klæddir ryðrauðu
vinil, ljósog garðinur við glugga,
— bæði þeim er snéri Ut i nóttina
sem og þeim er snéru inn i gang-
inn. Ómi og sá gamli hurfu á
braut.
Risinn sat við dyrnar og fór að
skoða blöðin sin. Ég sat a hinum
bekknum við gluggann. Lestin
skrölti gegnum nóttina i átt til
morgunsins. „Si', si?”Rumdi ris-
inn i' spurnartón. ,,Ich Verstehe
nicht”svaraði ég. (Hefði allt eins
getað talað islensku) ,,Si,si?”
Sveitafólk
endurtók risinn. „Ich verstehe
nicht”. Svaraði ég aftur. Hann
talaði pólsku. Ég skildi hann ekki.
„Ich verstdie nicht”, — og hann
skildi mig ekki.
Fyrir utan var kolsvört nótt á
áðra hlið, en mannlaus gangur á
hina. Hann stóð upp og fór að fást
við lufsurnar sem héngu við
ganggluggann. Hann vildi draga
fyrir. Ég var i huga þakklátur
pólsku hirðuleysi.Tjöldin héngu á
aðeinseinu hengsli. Hann rétti að
mér ntyndablað. „Si', sí?” Ég
hristi hausinn. Þá slökkti hann
ljósið og kom yfir til min. Hann
strauk annarri krumlunni upp
hægra læri mitt innanvert og
andaði þungt. Ég spratt upp i sæt-
inu og dró fæturna inn undir mig.
Hann hrökk lika við, en aftur á
bak isitteigið sæti. „Deutschland
tiberalles” tuldraði hann um leið
og hann breiddi jakkann fyrir
andlitið. Nóttin var svört, en ljós-
glæta barst inn i klefann frá
ganginum. Glætan féll beint i
augu risans þar sem hann gægðist
undan flikinni sinni. Mig hryllti
við þessum nistandi augum,
þessum glampa.„Ætti ég aðreyna
að hlaupa framhjá honum og út?”
Þessar krumlur. Einn selbiti
hefði nægt til að... t huganum
kom mynd af litilli klessu á
flugnaspaða, og ég fór hvergi. Ég
var hræddur. Samt hafði maður-
inn ekkert gert nema vilja lána
mér blöðin sin, strjúka um lærið
og anda þungt í eyra mitt. Þessi
stingandi augu lágu á mér þar til
þeir vinirnir fóru út i Katowice.
Mér létti.
Katowice
1 Katowice er verið að byggja
stærstu stáliðjuEvrópu. Iðjuverið
er ekki nema að hluta tilbúið og
auk þess hefur verið, vegna hinna
efnahagslegu þrenginga lands-
ins, dregið úr framleiðslunni
samkvæmt skipun stjórnarinnar.
Nú vinna i Huta KatoWice stál-
verinu um 25 þUsund verkamenn
og framleiðslan er um 5 miljónir
tonna á ári, en þvi er spáð að það
magn tvöfaidist er verkinu er
lokið og allt komið i fullan gang.
Aferð okkar hittum við, Sören,
danskan blaðamann frá blaði
trotskiista i Danmörku,
Klassekampen.Hann sagðiokkur
frá heimsókn sinni til Katowice
og stálversins. Samkvæmt hans
heimildum voru 82% verka-
manna Huta Katowice félagar i
Samstööu, en aðeins örfáir f þvi
verkalýðsfélagi sem stjórnað er
af flokknum. Þó eru margir bæði
félagar i kommúnistaflokknum
og Samstöðu.
Katowice hefur lengi verið eitt
höfuðvigi kommúnistaflokksins,
en nú hefur brugðið svo við að
Samstaða stendur hvergi sterkari
eneinmitt þar.Þessu hafa flokks-
broddarnir i bænum svarað á
tvennan hátt: annars vegar með
þvi að reyna að múta forystu
Samstöðu og þannig gera hana
vafasama i augum fólksins (Sjá
grein i Der Spiegel nr. 15. 1981).
Hinsvegarhefurflokkurinn reynt
að beita fyrir sig beinum refsiað-
gerðum t.d. með þvi' að draga enn
már úr þvi litla vöruframboði
sem fyrir var. — Verst beit mig
sigrarettuleysið, — ég held ég
hafi þrætt allar búðarholur
borgarinnar áður en ég fann eitt-
hvað að reykja. — Sagði Sören.
Hin forna höfuð-
horg Crakow
Guð almáttugur sigraði dauð-
ann á páskum, — ég og Ómar
vinur héldum uppá það einstæða
afrek með þvi að heimsækja
Cracow, hina rammkaþólsku
borg i suð-austur hluta Póllands.
Klukkan var 8 á páskadagsmorg-
un, sólin skein ekki og það var
kalt.
Sétekið mið af memiingarsögu-
legu gildi má liklega kalla
Cracow höfuðborg Póllands. Þó
eru liðin tæp 400 ár siðan Sig-
mundur konungur III Vasa lét
flytja höfuðborgina, og þá stjórn-
sýslu sem henni fylgdi, frá
Cracow til litils óþekkts bæjar
inni landi. — Varsjár.
Þessi töfrandi borg með sina
rúmlega 700.000 ibúa, mikla iðnað
aldalanga sögu mennta og vis-
inda, er ein af þeim borgum er
hæst ber á iista UNESCO yfir
byggingasöguleg verðmæti. Ekki
færri en 760 byggingar eru
friðaðar vega stillegs og sögulegs
gildis.
I fyrndinni stóð þar sem nú er
Cracow aðeins einn mikill kastali
á hæð og bar hátt yfir þyrpingu
smáhúsa er stóðu á sléttunni við
ána. Samgöngur á ánni sköpuðu
vaxtarmöguleika þorpsins litla.
Kaupmenn settust þar að, hand-
verk og þjónusta jukust og húsa
mergðin með, sem brátt náði yfir
á hinn bakka árinnar. Á sömu
hæð, Wawel-hæðinni, við Vislu
stendur enn i dag mikill kastali,
með stórri aðalbyggingu, kirkju
og nokkrum minni byggingum.
Hinar mörgu hörmungar er
gengið hafa yfir pólsku þjóðina
um aldir hafa ekki farið framhjá
höllinni á Wawel-hæð. Brunar og
kúlnahrið, bæði af völdum Póí-
verja sjálfra sem og erlendra
óvinaherja, hafa oft leikið hana
grátt. Eftir nótt kemur dagur og
eftirað höllin var lögð i rúst kom
jafnan uppbygging. Uppbygging i
nýjum stíl á gömlum grunni.
Hallarsamstæðan er þvi engin
einn still, heldur ægir þar saman
mörgum misgömlum og ólikum
stiltegundum: rómverskum, got-
neskum, renesans og barrok.
Aðalhöllin, sjálf gamla konungs-
setrið, endurbyggð i lok 16. aldar
og að sjálfsögðu'i þeim stfl er þá
var rikjandi, — renesans-stilnum.
t höllinni á Wawel-hæð bjuggu
pólskir konungar frá fyrri hluta
14. aldar fram til 1595 er Sig-
mundur III Vasa lét flytja hina
konunglegu st jórnsýslumiðstöö til
Varsjár. Það hafa Cracowbúar
aldrei fyrirgefið honum. Cracow-
hélt samt sem áður all-nokkru
konunglegu mikilvægi um langt
skeið. Fram til 1764 var borgin
krýningarstaður pólskra kónga
og viðslik tækifæri var hún heim-
sótt af mörgum stórmennum sem
flest eru gleymd. En hin óboðnu
mikilmenni lifa i minningunni, —
þeirra á meðal Karl X Gustav og
Karl XII, slikir jöfrar skildu eftir
sig blóðugar rústir og lifa i sög-
unni sem ódauðleg stórmenni.
Cracow féll f hendur Austurrikis-
manna 1795, en varð siðan sjálf-
stætt lýðveldi frá 1815 til 1846
þegar hún féll aftur i hendur
Austurríkis sem rikti yfir borg-
inni fram til 1918. I öllu þessu
aldalanga drama stóð höllin á
Wawel-hæð á sama stað og hún
stendur enn, — en þá var hún
sviðið, nú er hún safn.
Sem geta má sér til af hinum
fjölmörgu byggingum sem eru