Þjóðviljinn - 08.04.1982, Síða 22

22 SIDA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 8. april 1982
Svavar Sigmundsson
skrifar málþátt
íþróttir 0 íþróttir
Úr „Púls-
mannspælunni
Að þessu sinni verður vikið að orðum sem snerta vinnu og
verkafólk.en þessi orðmá auk þess tengja yfirstandandi ári sér-
staklega, þar sem lýst hefur verið yfir vinnuverndarári ASI.
Ýmsar skilgreiningareru tilá vinnunni.en ekki skal farið út i þá
sálma hér.
Um vinnueru samheiti ekki ýkja mörg, er litið er hlutlaust á
orðiöen þó þessi: iðja, starf, starfi, sýslaog verk. Annað er uppi
á teningnum, þegar talaðer um „erfiðisvinnu” og hefur þá tung-
an um ýmislegt að velja. Talsverð blæbrigði eru á þvi sviði, sem
erfitt er aö segja skýrt til um. Þessi orð eru helst: aml, dráp,
hnauk, puð, púl, rostuverk (róstuverk), slit, strit, þræiavinna og
þrældómur.Hægt er að bæta orðinu -vinnavið sum þessara orða
ogsegja:: erfiðisvinna, púlsvinna, siitvinnaog stritvinna. Aml
getur bæði þýtt „dund”, „basl” og „bardús” og svo „þrælkun”
þ.e. „erfiða vinnu”. önnur orð eru á mörkum þess að merkja
„erfiða vinnu” og „e-ð fyrirhafnarsamt” t.d. rog (sbr. rogast
meðe-ð) og streðfsbr. streða við e-ð). Verk sem þolinmæði þarf
til.erut.d. juð og nudd og sjálfsagt fleiri tilá þvisviði.
Sagnirnar um þetta athæfi, að vinna og erfiða.eiga sér lika
samheiti. Hlutlausar eru sagnirnar að iðja, starfa og sýsla.
Sögnin að verka er lika til, en i sérhæfðari merkingu, s.s. aö
verka e-ð upp,þ.e. „hreinsa” e-ð. En lika er til að búverka.að
„vinna að heimilisstörfum”.
Fjölbreytnin er mun meiri um að crfiöa.Þá er sagt aö
amla, amstra, arga, hnauka, puða, púla, stjana, strabba,
stramma, strita, stritast, sveitast, þaufa, þræia og þrælka.Eins
og er um nafnorðin, eru svo aftur sagnir sem liggja á mörkum
þessaðlýsa „erfiði”og„fyrirhöfn” t.d. amra.basa, basla, baxa,
bisa, nudda, streða og úðra.og eru sumar þeirra heldur sjald-
gæfar.
Orðin crfiðiog erfiðavoru notuð a.m.k. á einhverju timabili
um daglaunavinnu i kaupstað. Það kemur m.a. frami dagbókum
Sigmundar Long (1814—1924) af Austfjörðum. Hann segir m.a. á
einum stað: „Erfiða viö kol og salt fyrir Tostrup”, og annars-
staðar: „Ég fór á Seyðisfjörð og ætlaöi til erfiðis hjá Thomsen.”
(OH) Þar er liklegt að danska orðiö arbejde eða norska ar-
beid(e)hafi haft áhrif á merkinguna.
Sé orðinu -maðurbætt við hin hlutlausu orð um „vinnu” (þó
ekki þaðorð) þ.e. iðju.starfog verk.er látin i ljós hæfni manns
til verka: mikill eða litill iðjumaður, starfsmaður, verkmað-
ur. (Sýslumaðurhefur sem kunnugt er fengið aðra merkingu).
1 fornu máli var orðið verkmaðurannars notað svipað og verka-
maðurnú, en verkamaðurkemur fyrir i Eyrbyggju. önnur orð i
fornu máli voru verkkaupamaður, vinnumaðurog starfsmaður.
En i siðari tima máli eru erfiðismaður, stritvinnumaður og
verknaðarmaður. Erfiðismaður kemur fyrir hjá Oddi Gott-
skáikssyni i Nýja testamentinu 1540 og erfiðiskona hjá Jóni
Arnasyni I Kleyfsa hans (orðasafni frá 1738). Púlsmaðurkemur
fyririheimildfrá 18.öldskv.OrðabókHáskólans,en púlskonaer
ekki til i seðlasafninu. Um erfiðisfólk og púlsfólkeru dæmi frá
ýmsum timum.
1 framhaldi af þessum orðum hef ég athugað litillega hvenær
fariðer að tala um samtök þessa fólks sem kennt er við erfiði og
púl.Elsta dæmi i seðlasöfnun Orðabókar Háskólans um erfiðis-
félager frá 10. júni 1867. Benedikt Gröndal er að skrifa Bjarna
Jónssyni og segir þar: „Þetta eru allt saman handiðnamenn úr
„púlsmannapælunni”, svo köllum vér þetta demógógiska erfið-
isfélag.sem Rimi er faðir að.” (Rit V,184). (Hér er átt við Chr.
V. Rimestad ritstjóra Dagstelegrafen i Danmörku). I Þjóðlifi
1879ertalað um erfiðismannafélagRimestads, sem hann stofn-
setti 1860 (Þjóðólfur, 31. ár,91) og það orð notar Halldór Laxness
i Heimsljósi (11,33)
t fornu máli var til orðið verkalýður.en elsta dæmi Orðabókar
Háskólans um verkalýðsfélag er ekki eldra en frá Brynjólfi
Bjarnasyni úr grein frá 1958 (Með storminn i fangið 1,15).
Augljóst er að orðið er mun eldra en þetta i málinu, og væri gott
'að fá ábendingu um eldri dæmi á prenti frá lesendum. Verka-
mannafélag er i oröabók Blöndals, en verkakvennafélag ekki
fyrr en i Viðbæti 1963.
Nokkur orðeru notuð niðrandi um verkamenn. Þar má nefna
orðin eyrar( vinnu )karl, kolapilturog verkalassi.og hafa þau að-
allega átt við þá sem unnu erfiðisvinnu við höfnina i Reykjavik.
Orðið kolapiltur var notað i Arnessýslu sem skammaryrði um
þann sem var „ofstækismaður, fantur og fylliraftur”: „Hann er
allra mesti kolapiltur” (Talmálssafn Orðabókar Háskólans).
Verkalassi varnotað af Morgunblaðinu 1918, 252, bls. 3. sp.l; og
þarf ekki að taka fram að það er notað niðrandi
Ég gat þess i upphafi, að árið 1982 væri vinnuverndarár, en 1.
jan. sl. gengu i gildi ný lög um aðbúnað, hollustuhætti, og öryggi
á vinnustööum. Vinnuvernd(un)er þó mun eldri i málinu, þvi að
talað er um vinnuverndunarlög i Andvara 1912, 36, og vinnu-
verndarlöggjöf f Rétti 1932, 215. Fróðlegt væri einnig hér að
frétta af þvi hjá lesendum, hve langt aftur menn þekkja orðið
vinnuverndi islensku. En ekki er ósennilegt að það komi upp i
kjölfar togaraútgerðar i byrjun aldarinnar. Sem kunnugt er var
aðbúð slæm og vinnuharka mikil á togurunum, en vökulögin 1926
settu skorður við þeim þrældómi sem þar viðgekkst.
Þrátt fyrir þá miklu vinnu sem hér hefur verið fjallað um, get
ég tekið undir með þvi sem segir i Lærdómslistafélagsritunum,
að oss sé „ekki gefin tóm vaka, heldur og svefn... ekki tómt púl
heldur og hvildardagar og hátiðir.” (XII,68)
Gleðilega páska.
Þeir sem vilja ieggja orð I belg skrifi Málþætti
Þjóðviljans, Siðumúla 6, R. Einnig geta þeir haft
samband við Svavar Sigmundsson I sima 22570.
Sigurður Sveinsson yljaði mönnum um hjartarætur með nokkrum stórglæsilegum mörkum; 7 urðu þau
alls.
Ljósm.: Ari.
Þróttur — Dukla Prag 17:21
Úthaldlð brast
seinni hálfleik
/
1
Draumur Þróttar um að leika
úrslitaieikinn i Evrópukeppni
bikarhafa i handknattieik varð i
meira lagi fjarlægur i gærkvöidi
er liöið tapaöi fyrir Dukla Prag i
skemmtilegum leik.
Það setti aö visu Ijótan blett á
þcnnan leik, er einn gesta i
Laugardalshöllinni henti tómri
glerflösku i átt til tékkneska
markvarðarins. Slik atvik eru
sem betur fer ekki algeng i
Laugardalshöllinni. Leikmenn
sem aðra i höllinni rak I roga-
stans og ekki er gott að segja
hvernig farið hefði ef flaskan
hefði hitt tékkneska markvörðinn
en slikt virtist eini tilgangurinn
með þessu fáheyrða óþokka-
bragði.
Þróttur átti afbragðsgóðan leik
i fyrri hálfleik sennilega einn sinn
besta i vetur. Sigurður Sveinsson
og Páil Ólafsson sem að visu
gerði sig sekan um ljót mistök i
upphafi leiks, sýndu allt hið besta
sem i þeim býr og þegar undan
eru skildar nokkrar upphafs-
minútur leiksins þá hafði Þróttur
ávallt undirtökin. 1 hléi var
staðan 11:10. Allan þennan tima
var frábær barátta i vörninni hjá
Þrótti, keppnisskap og leikgleði
geislaði af leikmönnum.
Síðar; hálfleikur var algert
svartnætti. Vörn hætti að sjást,
komið var betur út á móti' Sigurði
i sókninni og enginn til að taka
við. 1 ofanálag fór tékkneski
markvörðurinn að verja eins og
berserkur og eftir að Dúkla Prag
náði tveggja marka forskoti um
miðjan siðari hálfleik, 16:14 var
útséö um úrslit. Otslit leiksins
urðu 21:17 Dukla Prag i vil og
erfiður róður framundan hjá
Þrótti i seinni leiknum.
Mörk Þróttar gerðu: Sigurður
7, Páll 4, Jens 3, Gunnar 2,
Magnús 1.
Hjá Dukla Prag var Stika at-
kvæðamestui;skoraði alls 7 mörk.
Annars virtust Tékkarnir flestir
hverjir vera jafnir að getu.
Tæknileg vinnubrögð afbragðs
góð þegar vel lá á þeim i seinni
hálfleik; markvarsla og vörn góð.
Ekta A-Evrópulið.
Villa park i gærkvöldi. Orslit i leikjum Evrópukeppn- innar i knattspyrnu i gærkvöldi urðu annars þessi: EM bikarhafa: Tottenham-Barcelona ... Dynamo Tiblisi-Standard ... ..1:1 . .0:1
EM meistaraliða: UEFA-keppnin:
CSKA-Bayern Aston Villa-Anderlecht ... ....4:3 ....1:0 Keiserslauten-Gautaborg Nis-Hamburg ...1:1 ...2:1
Evrópukeppnin í knattspyrnu:
Bayern á alla möguleíka
á að komast í úrslitin
Pétur Pétursson og Asgeir Sig-
urvinsson voru heldur betur i
sviðsljósinu i gærkvöldi, er leikir
i undanúrslitum Evrópukeppn-
innar I knattspyrnu fóru fram.
Asgeir ferðaöist með liði sínu
Bayern MVinchen til Búlgariu og
náði þeim áfanga að komast i
byrjunarlið Bayern.
Bayern tapaði 3:4 i æsispenn-
andi leik og munaði litlu að illa
færi þvi CSKA frá Sofia komst i
3:0 eftir aðeins 18 minútna leik.
Taugaóstyrkur leikmanna Bay-
ern setti mjög svip sinn á leik
liðsmanna. Asgeiri var skipt út af
eftir öll ósköpin, þrátt fyrir að hið
mikla forskot CSKA væri engan
veginn hans sök. Þegar Diirnberg-
er skoraði fyrsta mark Bayern á
27. minútu leiksins komst loks
jafnvægi á i leik Bayern. Dieter
Höness, sem kom inná fyrir As-
geir skoraði 3:3, en CSKA komst i
4:2snemma i siðari hálfleik. Paul
Breitner átti siðasta orðið i leikn-
um ogúrslitinurðu4:3CSKAi vil.
Bayern þarf þvi vart meira en
eins marks sigur á heimavelli
sinum i Mflnchen,-1:0 — 2:1 — 3:2
sigur nægir þeim til að komast i
úrslitaleikinn.
Pétur Pétursson er allur að
koma til með meistaraliði Ander-
lecht. Hann var i byrjunarliðinu
og átti góðan leik, þegar Ander-
lecht tapaði fyrir Aston Villa 0:1 á
UTBOÐ
Tilboð óskast i smiði og samsetningu á
lausum búnaði fyrir Grundaskóla á Akra-
nesi.
Verkið skiptist i eftirfarandi þrjá þætti og
er heimilt að bjóða i hvern einstakan
þeirra
A Borð
B Stólar
C Hillur, skápar, skilveggir
Tilboðsgagna má vitja á Verkfræði- og
teiknistofuna s.f. Akranesi (simi 93-1785),
en þar verða tilboð opnuð föstudaginn 30.
april n.k. kl. 14.30 að viðstöddum
bjóðendum sem þess óska.
Bygginganefnd Grundaskóla