Þjóðviljinn - 20.07.1982, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 20. júli 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Þriðjudagsþáttur um efnahagsmál
Lýðræðisskipulag — launþegasjóðir
Efnahagsvandi og
álögur á almenning
Um þessar mundir berast al-
menningi daglega tiðindi af
efnahagserfiðleikunum sem
kunna að birtast I rekstrar-
stöðvunum fyrirtækja um allt
land. Þetta eru launþegum eng-
in ný tiðindi. Þetta vofir yfir
með jöfnu millibili árlega eða
tvisvar á ári. Það merkilega við
þetta ástand er það, að vinnu-
aflið fær yfirleitt slðast að frétta
um kröggur fyrirtækja og
mögulegt atvinnuleysi, jafnvel
þótt launþegarnir i sérhverju
fyrirtæki séu eini aðili fram-
leiðslunnar, sem byggir alla af-
komu sina á beinum fram-
leiðslustörfum og séu einn höf-
undur að arðsemi rekstrarins
áður en til erfiðleikanna kemur.
Ef litið er til lengra tlmabils,
sést að almenningur i landinu
hefur stöðugt verið að taka á sig
nýjar álögur — einkum með
notkun aukins skattfjár — til að
greiða rekstrarhalla fyrirtækja.
Þetta má að sjálfsögðu lita á
sem framlög almennings til höf-
uðstóls viðkomandi fyrirtækja.
Það eru þvi miður tveir höfuð-
gallar á slikum framlögum:
1. Slik framlög, sem yfirleitt eru
lögð fram að kostnaðarlausu
eða án annarra skuldbindinga
fyrir fyrirtæki, færa þeim
óeðlilega ódýran framleiðslu-
þátt, sem leiðir til þess aö þau
hætta að reyna að halda
kostnaði i skefjum (til að
græða á opinberum skatt-
framlögum eða sambærileg-
um aðgerðum). Þetta við-
heldur að sjálfsögðu úr sér
gengnum framleiðsluháttum.
2. Slik framlög, sem að lang-
mestu leyti eru fjármögnuð
með neyslusköttum og bein-
um sköttum á launþega 1
landinu, færa þeim sem fórna
engin áhrif, hvorki yfir þess-
um fjármunatilfærslum eða
fyrirtækjunum sem hljóta
„fyrirgreiðsluna”. Það brýt-
ur i bága við alla skynsemi og
sérhvert form lýðræðisregl-
unnar.
Rekstrarhagfræði
opinberra
f yrirtæk j astyrk j a
Samkvæmt rekstrarhagfræð-
inni er hugmyndin sú i hlutafé-
lögum að hlutafjáreigendur
skipti arði eftir stærðarhlutföll-
um hlutafjárframlaga. Sama
hugsun gildir um önnur rekstr-
arform. Ef um taprekstur er að
ræða skulu borin saman von-
gildi framtiðartekna og fram-
tiöarútgjalda á sama verð-
grunni að meðtöldum vaxta-
kostnaði af lánsfjármögnun
timabundins taprekstrar.
Eiginfjárstaða islenskra fyr-
irtækja er yfirleitt i molum,
hlutafé litið miöað við skulda-
stöðu, og arðsemi neikvæð og
sveiflukennd. Yfirleitt er ekki
talað um arðsemi i krónum eða
sem hlutfall af hlutafé eða höf-
uðstól, heldur um ágóða eða tap
sem hlutfall af veltu. Ef hluta-
fjárframlög eigenda og þar með
vilji til að leggja fram fjármuni
i fyrirtækið væri i samræmi viö
umfang rekstrar, þá gæfi hlut-
fall arðsemi og hlutafjár vis-
bendingu um afrakstrargetu
fyrirtækisins. En eftir að fyrir-
tækjaeigendur uppgötvuðu, að
það er ódýrara að láta rlkið og
almenning leggja fram „hluta-
féð” i formi tapstyrkja, til að
„tryggja atvinnuna i landinu”
þá gefur hlutfall arðsemi og
hlutafjár enga hugmynd um
rekstrarafkomu. Þess I stað er
þá oft talað um arðsemi sem
hlutfall tekna i opinberum
plöggum sem auðvitað merkir
allt annað.
Slðasta dæmið um beiðni fyr-
irtækja um nýtt hlutafé án rétt-
inda rikis eða skattborgara i
framtiðararði eða áhrifum i fyr-
irtækinu er beiðni útgerðarinn-
ar um 130 miljónir I tapstyrki
vegna hallarekstrar fyrri hluta
þessa árs. Og styrkbeiðnin
hljóðar upp á nær 300 miljónir
fyrir allt þetta ár. Ef aflabrögö
verða svipuð og i fyrra og með-
alfiskverð á árinu eins og i mai
s.l., þá þýddi styrkbeiðnin 13.6%
hagnað af vergum tekjum eða
fjórföldun hans, en margfalt
hagnaðarhlutfall miðað við
hlutafé (sem er á að giska þriðj-
ungur veltu). Fyrir slika aðstoð
fær rikið aðeins skömm i hattinn
frá fyrirtækjaeigendum, sem
tala fjálglega um skattpiningu,
en a'lmennir launþegar prisa sig
sæla fyrir að halda atvinnu
sinni.
Annað algengt form styrk-
veitinga er gengisfelling til að
auka tekjur útflutningsgreina
og minnka innlendan kostnað —
ekki sist raungildi vinnulauna.
Sama aðgerð eykur hins vegar
erlendan kostnað framleiðsl-
unnar. Þvi hefur verið slegið
fram að rúmlega 10% fiskverðs-
hækkun gæti gefið útgerðinni
viðunandi rekstrargrunn á ár-
inu og bætt tapið á fyrri hluta
árs. Nauðsynleg „gengisaðlög-
un” fyrir útflutningsgreinar
sjávarútvegs, umfram allt
vinnsluna, yrði þá 6 - 7% i nú-
verandi skiptakerfi veiða og
vinnslu. Kaupmáttarrýrnunin
yrði þá varla minni en 2 - 2.5%
af þessari aðgerð að öllu öðru
óbreyttu. Það er brúttóverðið
sem launþegar eiga að greiða
fyrir timabundið atvinnuöryggi,
sem skapar fjölmörgum fjár-
magnseigendum ofsagróða.
Lýðræðisleg
lausn á vandanum
Launþegar vilja að sjálfsögðu
tryggja atvinnu sina sem best.
Bráðabirgðaefnahagsúrræði
sem aðeins flytja vandann fyrir
horn og koma i veg fyrir bestu
hagnýtingu auðlinda, stefna
langtlmamarkmiöum um fulla
atvinnu i hættu. En það kostar
mikið fé — miklu meira heldur
en bráðabirgðaúrræði „storm-
sveitarinnar” kosta — að færa
hagkerfið úr stöðnunarviðjum i
sóknarstöðu. Jafnmikið eða
meira fé verður með timanum
sótt i vasa almennings til að
greiða sérstaka erfiðleika at-
vinnuveganna likt og verið hef-
ur ef ekkert verður að gert. Til
að taka þróun mála i eigin hend-
ur i stað þess að biða eftir rétt-
um ákvörðunum ráðþrota fyrir-
tækja, geta launþegasamtökin
fallist á myndun umtalsveröra
sjóða sem annars vegar er falið
að veita „fyrstu hjálp” og hins
vegar að leggja grundvöllinn að
hagnýtara framleiðsluskipu-
lagi.
Með þessu gætu launþegar i
fyrsta lagi tryggt sér bein áhrif
um notkun styrktarsjóða til at-
vinnufyrirtækjanna og hagnýtt
þá til að tryggja til langs tima
eigin atvinnu. 1 öðru lagi gætu
launþegar tryggt sér sivaxandi
völd yfir framleiðslutækjunum,
ef formlegum eigendum fyrir-
tækjanna heldur áfram að mis-
takast að koma á hagkvæmum
rekstri. Þetta gæti aukið lýð-
ræðið i stjórn fyrirtækjanna. í
þriðja lagi gætu launþegar kom-
ið i veg fyrir aö sameiginlegum
fjármunum sé varið i styrki til
fyrirtækja sem hvorki eru þjóð-
hagslega hagkvæm né stjórnað
lýðræðislega.
Slikan launþegasjóð má
mynda með mörgum aðferðum.
1 Sviþjóð leggja alþýðuflokks-
menn (sósialdemókratar) til að
launþegar fjármagni sjóðina
með hlutdeild i arði stærstu fyr-
irtækjanna. Slikt væri óraun-
hæft á Islandi með þvi að arð-
semi stærstu fyrirtækjanna
kemur ekki fram i bókhaldi
þeirra.
27% af rlkisútgjöldum fyrstu j
fjóra mánuði ársins eða 668
milj. króna var varið til at-
vinnumála og voru niður-
greiðslur tæpur þriðjungur af
þeirrri fjárhæð. Nú biður út-
gerðin um 300 miljónir I viðbót,
þannig að á ársgrundvelli er um
að ræða 1.5 - 2.9 miljarða til at-
vinnumála að frátöldum niður-
greiðslum. Þaö gæti verið gott
byrjunarframlag I Islenskan
launþegasjóð.
Helstu verkefni sliks sjóðs
væru 1) að knýja Islensk fyrir-
tæki til aukinnar hagkvæmni i
rekstri, 2) auka hlutdeild laun-
þega I tekjusköpuninni, 3)
stuðla að jafnari tekju- og
eignadreifingu, 4) færa laun-
þegum beint vald yfir notkun al-
mannafjár til styrktar atvinnu-
fyrirtækjum.
Það er grundvallaratriöi I
þessu sambandi að allir laun-
þegar eiga aðgang að launþega-
samtökunum og geta þannig
haft virk áhrif á framleiðslu-
ákvarðanir i stað þess skipulags
sem nú rikir. Þaö hefur sýnt sig
að lýðræðið I pólitlskum kosn-
ingum þýðir ekki að þjóðir ráði
framleiðsluháttum i landinu.
Með þeirri aðferð sem að
framan hefur verið lýst mætti
leggja góðan grunn aö frambúð-
arlausn á kreppu fyrirtækjanna
og innleiða um leið lýðræði i at-
vinnulifinu.
Birgir Björn
Sigurjónsson
skrifar:
Stríðið í Mið-Austurlöndum
Sókn írana stöðvuð?
Bandaríkin óttast
Það strið sem nú er háð i Mið -
austurlöndum er að öllum likind-
um einhver mesta landorusta
scm háð hefur verið siðan i seinna
heimsstriði. Alis er talið að u.þ.b.
225.000 hermenn taki þátt i bar-
dögunum við landamæri irak og
irans þessa dagana. iranir munu
hafa ráðist með 100.000 manna
her inni írak þar sem til varnar
eru 125.000 irakar. Báðir aðiiar
beita fyrir sig skriðdrekum og
stórskotaliði.
Ekki er gott að gera sér grein
fyrir gangi ófriðarins. Þær upp-
lýsingar sem berast skiptast i tvö
horn eftir þvi hvort þær berast frá
Bagdad eða Teheran. öllum
heimildum virðist þó bera saman
um að fyrst i stað hafi íranir átt
góðu gengi að fagna. Virðist sem
innrás þeirra hafi komið irökum á
óvart þrátt fyrir að vitað hafi ver-
ið um liðsafnaö irana við landa-
mærin um nokkurn tima. Strax á
fyrsta degi innrásarinnar náðu ir-
anir nokkra tugi kilómetra inni
Irak. Um tima var jafnvel talið að
þeir næðu bænum Basra I Suö-
ur-Irak. Basra er næststærsta
borg i Irak og hernaðarlega mjög
mikilvæg. Ef Basra hefði falliö er
útbreiðslu stríðsins
talið liklegt að borgin hefði tekið
stjórn Saddam Husseins i Bagdad
með sér i fallinu. Þá hefði þvi
verið náð sem flestir álita að sé
höfuðmarkmið Khomeinis með
innrásinni.
Nú virðist hinsvegar sem ekki
sé lengur sami kraftur i innrás ir-
ana og var fyrstu dagana. Sókn
þeirra virðist I aðalatriðum hafa
verið stöðvuð. Vissar heimiidir
tala jafnvel um árangursríkar
gagnsóknir iraka. Yfirleitt ber
heimildum saman um að íranir
séu „andlega” betur undir striðið
búnir en andstæðingar þeirra.
Vopnaðir rétttrúhaði Khomeinis
ganga iranskir hermenn vigreifir
til móts við dauðann. Þeirra biður
sæluvist ef þeir falla fyrir mál-
stað Allah. Hernaðarlega standa
irakar irönum framar, sérstak-
lega varðar þetta lofthernað. Er
talið að á meðan Iran ræður að-
eins yfir milli 15 og 20 orustuflug-
vélum ráði Irak yfir a.m.k. 80
sllkum vélum. Þess ber þó að
geta þegar rætt er um þann vig-
búnað sem að íran ræður yfir að
siðan striðið milli Iran og Irak
hófst fyrir tæpum tveimur árum
hafa israelar af öllum þjóðum
orðið til þess að senda leynilega
vopn til trans. Er jafnvel talað
um skriðdreka og orrustuflug-
vélar i þvi sambandi.
Sá nýi þáttur i styrjöldinni milli
Iran og Irak sem hófst siðastlið-
inn þriðjudag virðist um margt
vera svipaður upphafsþætti þessa
striös. Þá réðust irakar inni Iran
og fögnuðu sigri fyrst i stað. Vörn
irana varð hinsvegar harðari en
reiknað hafði veriö með. Þrátt
fyrir að her trans væri á margan
hátt vanbúinn tókst Irönum að
snúa taflinu við sér i hag og reka
Iraka af höndum sér. Andinn sigr-
aði efnið, — a .m .k. I þeirri orustu.
Nú hefur dæmið snúist við. tranir
eru komnir inni írak. Fyrst i stað
hafa iranir verið sigursælir og
sótt langt inni Irak en nú er margt
sem bendir til að þetta geti snúist
við enn einn ganginn. Sókn irana
hefur verið stöðvuð og fréttir
berast um gagnsókn Iraka. Það
eru hér einsog annarsstaðar
margar lotur I baráttunni milli
anda og efnis.
Viöbrögö
Bandarík janna
og Sovét
Viðbrögð erlendis við striðinu
sem nú geisar I Mið-Austurlönd-
Framhald á 14. slðu.