Þjóðviljinn - 18.12.1982, Blaðsíða 11

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 18. - 19. desemher 1982
Helgin 18. - 19. desember 1982 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11
Að kvöldi sunnudagsins 7.
nóvembersýndi pólska
sjónvarpið myndirfrá
hátíðahöldunum á Rauða
torginu í Moskvu. Á þessum
degi voru 65 ár liðin frá byltingu
rússneskra bolsévika.
Hermenn marséruðu í
fylkingum, og stórirskarar
almennra borgara þrömmuðu
eftir Rauða torginu með
sælubros á vör og veifandi
rauðumfánum. í þessari
útsendingu kristallaðist
vandamálið, - kvikmyndin sem
sagnfræðileg heimild. Engar
stríðsvélarsáust, en þæreru
jafnan aðalatriðið er vestrænir
sjónvarpsgláþarar fá að virða
fyrirsérhvernig Kreml stendur
vörð um hina „sögulegu
arfleifð“. Útsendingin náði
hápunkti sínum er Brésnjev
veifaði til fólksins af grafhýsi
Leníns. Hinarvélrænu
hreyfingar hans hafa orðið efni í
pólitískan brandara: - Þegar
Reagan hugðist refsa Rússum
fyrir herlög pólsku
boðið páfa í opinbera heimsókn til
Póllands. Hann kvaðst gjarnan
koraa, en þó því aðeins að herlögin
yrðu áður numin úr gildi. Nú hefur
hann tilkynnt komu sína 18. júní
1983. Þannig fengu Pólverjar
fyrstu fregnir um afnám herlag-
anna frá páfagarði.
Hver Pólverji fær tvo skömmt-
unarseðla mánaðarlega. Annar er
fyrir kjöt og smjör, og sá seðill
verður að notast út mánuðinn í
einni og sömu verslun. Hver pólsk-
ur þegn hefur rétt til að kaupa 'h kg
af smjöri og 2'h kg af kjöti, en þar
af eru 700 gr sem Pólverjar kalla
annarsflokks kjöt; það kallast
sennilega súpukjöt á Fróni. Þó fá
börn, óléttar konur og fólk sem
vinnur erfiðisvinnu 4 kg. Hinn
skömmtunarseðillinn gefur rétt til
að kaupa 1 kg af hveiti, 250 gr sælg-
æti (sérdeilis er átti við súkkulaði),
1 'h kg af sykri, 240 sígarettur
(þeim má skipta fyrir lítra af inn-
fluttu léttvíni, Pólverjar framleiða
vissulega sitt eigið léttvín sem hægt
er að fá án skömmtunarseðils, en
það drekka helst engir nema þyrstir
alkóhólistar.) Með framvísun
þessa seðils geta Pólverjar einnig
Þorleifur
Friðriksson
skrifar
um
Pólland
starf, og jafnvel portkonur hafnar-
bæjanna við Eystrasaltið hafa feng-
ið nýjan starfa: þær sópa götur.
Biðraðir og
svartur
markaður
Biðraðirnar hafa styst frá því
sem var í maí, bæði vegna aukins
vöruframboðs, sem og skömmtun-
arseðlanna, en síðast en ekki síst
vegna mikilla verðhækkana. En
þrátt fyrir feikilegar hækkanir, allt
uppí 300-400%, þá er samt ennþá
óeðlilega mikið peningamagn í um-
ferð. Þetta sannast m.a. á hinum
líflega svartamarkaði, þar sem
verðlag er himinhátt.
Á hinum „opinbera svartamark-
aði“ í Rembertów, sem er úthverfi í
Varsjá, eru allar vörur seldar á
margföldu því verði sem sömu
vörur myndu kosta í opinberum
verslunum. Til dæmis kosta galla-
buxur þar 7000 zlotis, leðurjakki
40000 zl. og leðurstígvél 12-18000
- ekki síst fyrir þá sök, að hægt var
að kaupa þar annars ófáanlegar
pólskar nauðsynjavörur, - en að
sjálfsögðu fyrir þrumuverð. Það
var ein af kröfum Samstöðu að
þessum markaði yrði lokað. Það
náði þó vissulega ekki fram að
ganga. Hins vegar varð að mála-
miðlun, að markaðurinn yrði flutt-
ur frá miðbænum til Rembertów
(frá Lækjartorgi upp í Mosfells-
sveit). Þar að auki var hætt að selja
þar pólskframleiddar nauðsynja-
vörur sem annars voru ófáanlegar.
Því er hvíslað, að hluti þeirra hjálp-
arsendinga sem til Póllands berast
hafni á markaðinum í Rembertów.
Svartamarkaðsbraskið grassér-
ar, skiptaverslun með skömmtun-
arvörur grassérar og hömstrun
grassérar. Það læðist jafnvel að sá
grunur, að hvunndagsmaðurinn
eigi ofurlitla sök á hvernig komið
er, því með því að fólk hefur haft
svo miklar fjárhæðir milli hand-
anna miðað við verð á nauðsynjum
og almennt vöruframboð, þá þurfti
ekki annað en að verslun fengi
stóra sendingu af sápu, - biðraðir
mynduðust og á augabragði var
sápan búin. Sumir fóru heim með
margra ára birgðir af sápu. Slíkt
Fólk þyrpist að blómakrossinum
KÖTTURINN ER EINS OG ZOMO
stjórnarinnar, m.a. með
útflutningsbanni á varahluti í
vélmenni þá óttuðust Rússar
um líf Brésnjef. Þetta þykir
eftilvill Ijóturgálgahúmqr,
sérdeilis í Ijósi þess að
Brésnjev lést aðeins þrem
dögumsíðar. Þrátt fyrir allt
siðrænt gildismat þá er þessi
litli brandari Ijós vottur hinnar
vanmáttku kaldhæðni sem nú
ereinavopniðgegn
erfðafjandanum í austri.
Þrátt fyrir það að Rússar séu,
langt aftur í bláa firrð, erfðafjend-
ur Pólverja, þá kallar sú staðreynd
þó oftar fram kaldhæðni en blint
hatur. Höfuðandstæðingurinn er
nefnilega innan pólskra landa-
mæra, í gervi herforingjastjórnar
og varðhunda hennar, - hinnar
hötuðu ZOMO-herlögreglu.
Hinn 31. ágúst gengu verka-
menn Ursus-verksmiðjunnar, í
matarhléi sínu, að skrifstofubygg-
ingunni og hrópuðu: „Við viljum
Gierek aftur, því betri er þjófur en
morðingi“. En þrátt fyrir almennt
hatur gegn stjórninni og herlögun-
um, þá virðast ríkjandi aðstæður
ekki bjóða uppá mikla möguleika
til stórvægilegra mótmæla eða alls-
herjarverkfalls. Hatrið er mátt-
vana gegn vopnuðum her og
ZOMO-liði sem standa dyggan
vörð um hagsmuni drottnanna.
Stjórnvöld hafa reynt að lægja hat-
ursöldurnar m.a. með því að
minnka skortinn á nauðsynjum.
En um götur fara orðsveipir sem
segja að skorturinn hafi verið tilbú-
inn til að hægt væri að koma lagi á
efnahagsástandið með hjálp her-
laga. Hvers vegna skyldi þá sama
stjórn og skóp skort ekki allt eins
geta útrýmt þessum heimagerða
hluta hinnar pólsku kreppu?
Nú er látið að því liggja, að vísu
mjög óbeint, að herlögin verði
numin úr gildi fyrir 18. júní 1983.
Jaruselski-stjórnin hafði nefnilega
«om
awsroii

Frá sýningu um uppreisnina í Varsjá 1944. Þá var merkið „Pólland sigrar“
notað sem tákn pólskrar samstöðu gegn nasistum. Nú er það notað sem
tákn pólskrar andstöðu gegn herlögum.
keypt 3U lítra af sterkvíni (má skipta
fyrir 100 gr kaffi), 375 gr feiti (aðal-
lega margarín), 300 gr þvottaefni
og 1 kg af kornmat. Þar að auki fær
hver þegn leyfi að kaupa eina sápu
á tveggja mánaða fresti og eina’skó
einu sinni á ári. Skömmtunar-
seðlunum er deilt út á vinnustöðum
en það er greinileg vísbending um
þá baráttuaðferð sem stjórn-
in telur heillavænlegasta, þ.e. að
framleiða þó það sé gert með byssu
hlaup í bakið. Allir fullorðnir
verða að hafa eitthvert opinbert
Blómakrossinn.
Ljóð úr blómakrossinum.
ZOMO - fyrir framan aðalstöðvar Kommúnistaflokksins í Varsjá.
zl. (góð leðurstígvél í opinberri
skóbúð kosta u.þ.b. 2000 zl.). Til
að geta gert sér einhverja raunhæfa
mynd af þessu verðlagi, þá ber að
hafa í huga að meðalmánaðarlaun
eru í dag u.þ.b. 10000 zl. Þessi
markaður var hataður af mörgum,
ýtir að sjálfsögðu undir svarta-
markaðsbrask.
Undir yfirborði hins opinbera
samfélags sem er stjórnað með her-
lögum og vaktað af her og hinni
hötuðu ZOMO-herlögreglu,
blómstrar kerfi skipaverslunar og
sjálfsþurftarbúskapar.
Neyslan hefur, á mörgum svið-
um, dregist saman, en hvergi þó
eins mikið og þar sem tekur til
menningarinnar. Allt menningarlíf
gengur á hægaganginum. Þetta á
sér skýringu bæði í hækkuðu miða-
verði, en ekki síst í því, að það er
algeng skoðun í Póllandi að með
því að draga úr opinberri menning-
arneyslu þá sé um leið herlögunum
mótmælt.
Þegar rökkva tekur leitar fólk
skjóls innan dyra, en á sömu
stundu leitar ZOMO út á göturnar.
Á daginn eru þeir vissulega spíg-
sporandi um stræti og torg, - tveir
eða þrír saman með vélbyssur á
bakinu. Á kvöldin verða ZOMO-
hóparnir bæði stærri og fleiri
Það bar til eitt kvöld að við hitt-
um ástfangin gömul hjón sem voru
á miðnæturrölti með köttinn sinn í
körfu. Er við spurðum hví köttur-
inn væri úti svo seint svöruðu þau
með kaldhæðnislegu bliki í augum:
- Kötturinn er eins og ZOMO,
hann elskar nóttina.
Tákn sigurs
og Ijóss
Pólverjar hafa fyrir sið að votta
liðnum virðingu með logandi kert-
um og blómaskrauti. Á hverjum
stað sem geyrnir minningu um eitt
eða fleiri fórnarlömb úr róstur-
samri sögu þessarar þjóðar, þar má
finna blóm og ljós. Það hvílir ein-
hver dulræn trúarslæða yfir þessum
sið að minnast dauðans með lífi.
Bæði blómið og ljósið eiga sér sögu
sem trúartákn aftur í gráa forn-
eskju. Með þessum sið undirstrikar
samtíðin hin órofa tengsl sín við
fortíðina á hljóðan en óvefengjan-
legan hátt. Þannig hefur blóma-
skrautið og logandi kertaspírur
ekki aðeins þýðingu sem trúar-
tákn, heldur jafnvel enn frekar pó-
litíska. Þegar fólk leggur blóm og
ljös við brennsluofnana í
Áuschwitz, þá er það hljóður vott-
ur samúðar með þeim miljónum
fórnarlamba er urðu að ösku. Þeg-
ar fólk í Gdansk leggur blóm við
minnisvarða um þá verkamenn
sem varðhundar kerfisins drápu
1970, þá er það vottur samúðar og
hluttekningar. Þegar fólk í Cracow
leggur blóm á götuna þar sem ung-
ur maður var drepinn af ZOMO
31. ágúst 1982, þá er það vottur
samúðar og samstöðu. En samúðin
nær ekki til hinna dauðu, eða þó
svo væri, breytti það víst litlu um
örlög þeirra. Hins vegar er þetta
lifandi tákn um vilja, - einhvers
konar kosning með blómum og
kertaljósi.
Eftir fyrra tilræðið við páfa hófu
Varsjárbúar þegar að gera einn
mikinn kross úr blómurn á Sigur-
torginu. Vegna ótta við að þar
myndu hefjast mótmæli 31. ágúst
gegn herlögunum, létstjórnin reisa
bjálkaverk mikið umhverfis torgið.
Þær skýringar fylgdu, að torgið
þyrfti lagfæringar við. Krossinn var
fjarlægður, en enn hefur ekki örlað
á neinum viðgerðartilþrifum. Hins
vegar gerði fólkið sér lítið fyrir og
hóf gerð nýs blómakross við hlið
kirkju Heilagrar Önnu, sem er
skammt frá Sigurtorgi.
Krossinn, - þetta hryllilega
pyntingar- og drápstól horfinna
kúgara - þetta höfuðtákn trúar-
bragða sem hafa fundið nautn í að
velta sér uppúr blóði, - það er nú
tákn pólskrar andstöðu og pólskrar
samstöðu. Krossinn einn er ögrun
við pólsku herstjórnina. En við kir-
kju Heilagrar Onnu er það ekki
látið nægja. Við enda krossins hef-
ur verið gert sigurmerki úr blómum
í sama stærðarhlutfalli og krossinn
og til beggja hliðap-Pólland sigrar.
Sama sigurmerki var notað 1944
sem tákn samstöðu gegn nasísku
kúguninni. Þett er lifandi dæmi um
hvernig sagan er stundum notuð til
að undirstrika samsömun þess sem
var og þess sem er. í dag kallar fólk
„GESTAPO" að ZOMO-liðum.
Á lognkyrrum sunnudagseftir-
miðdegi er hópur fólks hjá krossin-
um stóra. Við enda krossins er lítil
mynd af Lech Walesa og Josef
Glemp erkibiskup. Allt umhverfis
eru margir smærri krossar, sigur-
tákn og ljós. Fólk treðst að til að
geta lesið á pappírssnepla sem
stungið hafði verið víðs vegar í
blómaskrautið, sumir skrifa niður.
Gömul kona biðst fyrir.
Áður höfðu stjórnvöld látið
sprauta efnum á krossinn sem or-
sakaði vanlíðan, en það hindraði
ekki fólk í að koma. Á hverjum
degi er þar múgur, og stjórnvöld
láta sér nú nægja að láta fjarlægja á
hverri nóttu myndir og ritað mál úr
skreytingunni. Daginn eftir eru
samt nýjar myndir og ný ljóð kom-
in á sinn stað milli blómanna í
krossinum, og fólk heldur áfram að
streyma að. Fyrir tilverknað
stjórnvalda er alltaf eitthvað nýtt
að lesa.
(Kbh. 11/11 19182)