Þjóðviljinn - 17.09.1983, Blaðsíða 16

16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 17.-18. september 1983
st jórnmál á sunnudegi —
i1 Ríkisstj órnin í £
snöru Alusuisse
Gerthefurverið
bráðabirgðasamkomulag
íslenskra stjórnvalda við
Alusuisse. Sverrir
Hermannsson
iðnaðarráðherra telur það
„ÓTRÚLEGT AFREK“ og
GuðmundurG. Þórarinsson
segir það „AFAR MIKILVÆGT
SKREF" og að hægt hefði verið
að ná þessum samningum fyrr.
Það er rétt, að menn festi sér
þessareinkunnir
iðnaðarráðherrans og
gjaldkera Framsóknarflokksins
í minni og láti reynsluna af þeim
samningaviðræðum sem á eftir
munu fylgja við Alusuisse
skera úr um réttmæti þeirra.
Tímabundið
„viðbótaráiag“
En lítum nú á þau efnisatriði sem
mestu skipta í samkomulaginu sem
ríkisstjórnin staðfesti hiklaust á
fundi sínum sl. þriðjudag.
Alusuisse féllst á „að taka nú
þegar upp samningaviðræður um-
endurskoðun á ýmsum þáttum og
skilmálum samningstengsla sinna“
við íslensk stjórnvöld, svo sem raf-
magnsverð og ákvörðun á fram-
leiðslugjaldi og að greiða tíma-
bundið „viðbótarálag" í eitt ár á
núverandi orkuverð.
Þetta eru þau ákvæði samkomu-
lagsins sem ríkisstjórnin telur rétt-
læta gerð þess og vill telja sér til
tekna. Fyrra atriðið, þ.e. endur-
skoðun úreltra samninga, hlýtur
almennt séð að teljast skynsamlegt
og hefur verið krafa íslenskra
stjórnvalda í nær þrjú ár. Hið
síðara, viðbótarálagið á raforku-
verðið í nokkra mánuði, gæti hins
vegar reynst mikil hefndargjöf og
vopn í hendi Alusuisse, þótt tals-
menn ríkisstjórnarinnar gumi nú
mjög af því og telji það koma í veg
fyrir stórfellda rafmagnshækkun til
almennings á næstunni.
Æ sér gjöf til gjalda, segir gamalt
máltæki og það hefur sannarlega
átt við í samskiptunum við Alu-
suisse til þessa, þótt nú taki
steininn úr. Hvað er það sem Alu-
suisse hefur þegar tryggt sér eða
telur sig hafa á hendi eftir
samkomulagið í Zúrich? Hvaða
verði kaupa íslendingar samninga-
viðræður og viðbót á orkuverð í 12
mánuði sem skilað gæti 130 miljón-
um króna upp í taprekstur Lands-
virkjunar?
300 miljónir
settar í óvissu
í apríl sl. gerði fjármálaráðu-
neytið kröfu um greiðslu á
viðbótarskatti að upphæð samtals
um 300 milj. króna (10 milj. doll-
ara) vegna vantalins hagnaðar
ÍSAL á árunum 1976-1981 að upp-
hæð 35,8 milj. bandaríkjadala eða
1000 miljónir íslenskra króna.
Hluti af þessari skattkröfu hafði
þegar verið skuldjafnaður á móti
skattinneign ÍSAL hjá ríkissjóði,
en ráðuneytið krafðist nú greiðslu
á afganginum en hótaðilögtaki ella.
Pá greip Alusuisse til þess ráðs, að
kæra álagninguna og leita úr-
skurðar gerðardóms, eins og
heimilað er samkvæmt samningi.
Á það var að sjálfsögðu fallist og
málið þingfest fyrir ICSID-
gerðardómnum 16. júní sl. Hafði
Alusuisse sem skattþoli og frum-
kvæðisaðili að gerðar-
dómsmeðferðinni 3ja mánaða frest
til að tilnefna dómara af sinni hálfu
í gerðardóminn. Sá tími var að
renna út þann 16. september, því
að ella hefði forseti ICSID átt að
tilnefna dómara fyrir Alusuisse.
Klukkan var þannig að falla á
auðhringinn og skattamálið að
komast á skrið í þessum gerðar-
dómi, sem starfar í tengslum við
Alþjóðabankann, samkvæmt
skýrum og afmörkuðum reglum
1966.
sem fjöldi ríkja, þar á meðal Sviss
og ísland, hafa samþykkt.
Það er því engin tilviljun að Alu-
suisse hefur lagt mikið kapp á að
brjótast út úr þessum samnings-
bundna farvegi með skattadeiluna,
sem alla tíð hefur verið mikill
fleinn í holdi fyrirtækisins og þann-
ig sterkt vopn í hendi íslands, væri
því rétt og hikiaust beitt.
Auðhringnum hefur nú tekist að
fá samþykktar óskir sínar um sér-
stakan farveg með þremur dóm-
nefndum, sem starfa eiga á mjög
óljósum forsendum og það sem
ekki skiptir minna máli, að Alu-
suisse hefur knúið fram samcigin-
lega gerð í stað þess að þurfa að
standa í gerðardómi frammi fyrir
ákvörðun íslenskra skattyflrvalda.
„Koma aftur
á góðri sambúð“
í samkomulaginu frá Zúrich og
sameiginlegri fréttatilkynningu að-
ila, er vandlega þagað um þessa
hlið gerðardómsmálsins, þ.e. að
það var Alusuisse sem átti frum-
kvæði að því að fara með málið í
gerð til að reyna að hrinda skatt-
kröfu íslenskra stjórnvalda.
„Frá því í árslok 1980 hefur þró-
ast tiltekin deila eða skoðana-
ágreiningur milli ríkisstjórnarinnar
og Alusuisse út af framleiðslu-
gjaldinu..." segir í samkomulaginu
frá Zúrich. f sameiginlegri frétta-
tilkynningu er markmið fundar-
haldanna í sumar sagt hafa verið:
„...að finna leið til vinsamlegrar
lausnar á skoðanaágreiningi þeim,
er þróast hafði frá því um árslok
1980 ...og að koma á aftur hinni
góðu sambúð sem ríkt hafði milli
aðilanna á liðnum árum...“ Það er
ekki amalegt fyrir stærsta skatt-
svikara í sögu íslands til þessa að fá
slíka uppáskrift frá ríkisstjórninni,
áður en deilan er tekin til dómsúr-
skurðar samkvæmt forskrift
skattþolans, „á vinsamlegri og
skjótvirkari hátt“ en ella hefði orð-
ið, svo vitnað sé í orðalag samkom-
ulagsins. Ætli íslenskir skattþegar
myndu ekki gleðjast yfir slíkum
velvilja af hálfu yfirvalda í sínu
eigin landi?
Minnugir samninganna frá 1975,
binda fulltrúar Alusuisse sýnilega
vonir við að fá verðuppbótina á raf-
orkunni til baka í lækkuðum
sköttum, þar sem teflt er um 130
miljónir fyrir raforku á móti 300
miljónum í skattgreiðslur.
Gagnkvæmur
áhugi á stækkun
„Aðilarnir staðfesta hér með
gagnkvæman áhuga sinn á því að
stækka bræðsluna svo fljótt sem við
verður komið um 80 megawatta
málraun, sem svarar til um 40.000
árstonna afkastagetu („fyrri út-
færslan") og að fylgja þessu eftir
síðar meir með annarri stækkun í
sama mæli... Ríkisstjórnin er
reiðubúin til að afla stuðnings
Landsvirkjunar tíl þess að látið
verði í té nægilegt rafmagn fyrir
þessar stækkanir og að leita allra
heimilda sem við þarf til að gera
ísal kleift að byggja og reka stækk-
unaráfangana.
Aðilarnir eru ásáttir um að taka
upp nú þegar nauðsynlegar viðræð-
ur um samninga er leggi grundvöll-
inn að kjörum þeirra og skilmál-
um, er ráða skuli um afhendingu
rafmagns og önnur málefni varð-
andi fyrri útfærsluna. ...Samning-
arnir verða að vera fullnægjandi
bæði fyrir ríkisstjórnina og Alu-
suisse og einnig fyrir Landsvirkjun
og ísal.“
Þetta er kjarninn í samningstext-
anum, þar sem lýst er gagn-
kvæmum áhuga á að tvöfalda um-
svif Alusuisse hérlendis án þess að
nokkur trygging sé fyrir því að
framleiðslukostnaðarverð fáist
fyrir raforkuna, hvað þá hagnaður
í hlut íslands af orkusölunni.
Framleiðslu
kostnaðurinn
gleymdist
Þannig er um hnútana búið varð-
andi orkuverðið, þar sem samtímis
á að fjalla um endurskoðun á raf-
magnssamningi til núverandi
bræðslu og raforkuverð til stækk-
unar álversins að „...höfð verði
hliðsjón af orkukostnaði áliðnaðar
í Evrópu og Ameríku, sem og sam-
keppnisaðstöðu álframleiðslu á ís-
landi.“ Ekki er hér orð að fínna um
framleiðslukostnað raforkunnar
frá nýjum virkjunum, sem reisa
þarf vegna stækkunar álversins.
f áætlunum Landsvirkjunar og
niðurstöðum skýrslu sem fyrir-
tækið gaf út í desember sl. segir
orðrétt: „Áætlað er að raforku-
kostnaður til orkufreks iðnaðar
verði á bilinu 18-22 mill á kflówatt-
stund fyrir forgangsorku (á verð-
lagi 1982).“
Virkjanir á Suðurlandi, Búrfell
II og Sultartangavirkjun, sem sótt
verður á að hraða uppbyggingu á
vegna stækkunar álversins, eru
samkvæmt stofnkostnaðaráætlun-
um Landsvirkjunar í efra kantinum
á þessu bili, þ.e. með um 22 mill í
framleiðslukostnað. Er þá ekki
tekinn inn í lágmarkshagnaður af
orkusölunni eða áhætta vegna
kostnaðarauka, en margar af stór-
virkjunum Landsvirkjunar hafa
farið langt fram úr áætlunum.
20-25 mill eða
vaxandi meðgjöf
Hér er því um það að ræða, að
annað hvort verði núverandi orku-
sölusamningur leiðréttur upp í um
20 mill og samiðum 22-25 mill til
stækkunar álversins, eða íslenskir
raforkukaupendur verði dæmdir
til að greiða síhækkandi upphæð
með raforkusölunni til hins erlenda
fyrirtækis I Straumsvík.
Sá rammi sem settur er með
samkomulaginu frá Zúrich bendir
sterklega til þess, að hækkandi
skattgreiðslur íslenskra raforku-
notenda verði að veruleika, nema
ísienskur almenningur og þeir sem
stutt hafa ríkisstjórnarflokkana,
rísi upp og stöðvi þetta feigðarflan.
Lokað á fslenska
orkunýtingu
Ef þessi ógnarlegu áform ná
fram að ganga eins og báðir aðilar,
Alusuisse og ríkisstjórnin, stefna að
og „fyrsti áfanginn kæmi til fram-
kvæmda á árunum 1987 og 1988“
samkvæmt því sem segir í frétta-
tilkynningu iðnaðarráðuneytisins,
er verið að loka leiðum fyrir ís-
lenska atvinnuþróun, bæði á sviði
orkuiðju og almenns iðnaðar,
nema steypa eigi þjóðinni í mun
meiri erlendar skuldir en nú er.
13000 miljónir
vegna
stækkunar
Tvöföldun álversins kallar á
1200-1300 gígavattstunda orku-
framleiðslu frá nýjum virkjunum.
Sultartangavirkjun er áætlað að
framleiði 660 gígavattstundir á ári,
Búrfellsvirkjun II (með aukinni
miðlun í Þórisvatni) 350 gígavatt-
stundir, þannig að orka frá þessum
!*Í
Samherjarnir Steingrímur Hermannsson og Jóhannes Nordal stóðu að
baki Múllers og Meyers. Myndin er tekin við undirritun álsamninganna
Hjörleifur
Guttormsson
skrifar
tveimur virkjunum hrykki engan
veginn til, enda yrði tekið frá
Blönduvirkjun strax i upphafí.
Ef gert er ráð fyrir 200 mill í
stofnkostnað bak við hverja kíló-
vattstund á ári, nemur fjárfesting í
orkuverum sem standa þurfa að
baki stækkunar álversins nálægt
250 miljónum dollara eða um 7000
milónum íslenskra króna.
Fjárfesting í stækkun álversins
gæti numið um 210 milj. dollara
(miðað við 2600 $ á tonn á ári) eða
nálægt 6000 miljónum króna,
þannig að samtals er um að ræða
fjárfestingu upp á 450 miljónir doll-
ara eða 13000 miljarða íslenskra
króna, og tölur varðandi fyrri á-
fangann eru þá um helmingur af
þessari upphæð.
Til samanburðar má geta þess að
löng erlend lán á íslandi námu alls í
árslok 1982 um 1200 miljónum
dollara. Framkvæmdir í stóriðju,
virkjunum og hitaveitum námu á
sama ári röskum 50 miljónum doll-
ara.
Arðurinn
úr landi
Sé gert ráð fyrir að fyrri stækk-
unaráfangi álversins kæmi í gagnið
1987-88 og fjögurra ára bygging-
artíma fyrir orkuver og bræðslu,
þýddi það um 55 miljón dollara
fjárfestingu á ári sem cr hærri upp-
hæð en varið var samtals í iðjuver,
virkjanir og hitaveitur hérlendis á
árinu 1982. Af þessu ættu menn að
geta ráðið, hvaða svigrúm er líklegt
að verði til annarra meiriháttar
fjárfestingar í landinu, verði hinar
gagnkvæmu óskir Alusuisse og
ríkisstjórnarinnar um stækkun ál-
versins að veruleika.
Hvert á svo arðurinn af þessum
miklu fjárfestingum að renna? Þar
höfum við reynsluna af álverinu til
þessa sem víti til að varast. En
jafnvel þótt gert væri ráð fyrir 20-
25 mill í raforkuverði og núverandi
verðlagi á áli, hefði auðhringurinn
sem eigandi iðjuversins margfalt
upp úr krafsinu miðað við Ísland
sem raforkusala og flytti arðinn
sem fyrr rakleiðis úr landi.
Menn ættu m.a. að kynna sér
áæltanir um kísilmálmverksmiðju
og undirbúning orkunýtingar, sem
andstæðu þeirrar erlendu stóriðj-
ustefnu sem ríkisstjórnin hyggst nú
veita allan forgang.
Upp með
hendur fyrirfram
„Til að greiða fyrir stækkun
ÍSAL’s samþykkir ríkisstjórnin hér
með að veita Alusuisse rétt til að
stækkun álversins, nýjan eignar-
aðila með Alusuisse í Straumsvík
og sameiginlega gerð um skatta-
deiluna. Oll þessi atriði endur-
speglast nú svart á hvítu í þessu
samkomulagi sem unnið hefur ver-
ið að í algjörri leynd frá stjórnar-
myndun sl. vor þótt grunnurinn
væri lagður löngu fyrr.
Hér er því mik.il alvaru áferðum,
sem allir vinstri menn og þeir sem
tryggja vilja hér efnahagslegt sjálf-
stœði þurfa að bregðast við. Ríkis-
stjórnin virðist ákveðin að drekka
þann bikar í botn, sem Jóhannes
Nordal og förunautar hans komu
með frá Zúrich um daginn. tíarátt-
an gegn arðráni Alusuisse hérlendis
er þannig samtvinnuð baráttunni
gegn núverandi ríkisstjórn. Við
höfum ekki efni á fleiri „afrekum"
af því tagi sem innsigluð voru við
ríkisstjórnarborðið þriðjudaginn
13. sept. sl. Handlangarar Alu-
suisse verða að víkja.
Hjörleifur Guttormsson.