Þjóðviljinn - 12.05.1984, Blaðsíða 20

20 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 12. - 13. maí 1984
Silkwood í Bíóhöllinni:
Sagan á bak
við konuna -
og myndina
Bíóhöllin sýnir um þessar
mundir bandarísku myndina
Silkwood, sem útnefnd var til
fimm Óskarsverðlauna ný-
verið. Mynd þessi byggir á
sannsögulegum atburðum,
er áttu sér stað árið 1974 í
Kerr-McGee kjarnorkuverinu
í Bandaríkjunum, rétt utan
við Oklahoma.
Karen Silkwood starfaði þá hjá
verinu í efnafræðistofu þess. Hún
varð þess smám saman áskynja, að
ýmsu var þar ábótavant í öryggis-
málum., Hún fór að vinna fyrir fé-
lag olíu-, efna- iðnaðar- og atóm-
starfsfólks og safna saman upplýs-
ingum um mengun í Kerr-McGee
verinu, en fjöldamargir starfsmenn
veiktust af plútoníum geislun. Hún
veiktist síðan sjálf af plútoníu-
mengun - frá ísskápnum í íbúð
hennar, var sagt! Hinn 13. nóvem-
ber 1974 hélt hún heiman frá sér á
fund blaðamanns frá stórblaðinu
New York Times og hafði þá ætlað
að taka með sér skjöl varðandi
mengunina og annað, sem kjarn-
orkuverinu kom við. Karen Sil-
kwood fórst í bílslysi á leiðinni - en
skjölin komu aldrei í leitirnar.
Tvær vinkonur Karenar, Sara
Nelson, sem vinnur hjá öflugustu
kvennahreyfingu Bandaríkjanna,
NOW, og Kitty Tucker, hófu þegar
í stað að skipuleggja fylgjendur
Karenar og áttu mikinn þátt í því,
að málið var tekið upp. Dean
McGee, forstjóri Kerr-McGee
kjarnorkuversins, tókst að koma í
veg fyrir, að þingnefnd fulltrúa-
deildar Bandaríkjaþings tæki mál
þetta fyrir. Þingnefnd Öldunga-
Vettvangur sósíalisma og lýðrœðis
Framvegis
Nýtt tímarit að hefja göngu sína
Nýtt og ferskt tímarit, Framvegis
hefur nú séð dagsins ljos. Tímarit-
inu er ætlað að verða vettvangur
fyrir sósíalisma og lýðræði og mun
verða opið fyrir skrif allra þeirra
sem telja sig sósflíska lýðræðis-
sinna. Þó megináherslan verði lögð
á læsilegar fræðigreinar og kynn-
ingu á erlendum straumum, þá
mun einnig verða fjallað um á-
standið á Islandi hverju sinni, og
jafnframt birtar smærri greinar,
fréttapistlar og ritdómar.
Fyrsta heftið lofar góðu. Örn
Jónsson fjallar um mismunandi
viðhorf til nútímatækninnar, Árni
Sigurjónsson fjallar um ferðalýs-
ingar íslendinga sem fóru til So-
On November 13,1974,
Karén Silkwood,
an employee of a nuclear facilíty,
left to meet with a reporter
from the New York Times.
deildarinnar féll frá málinu þegar
formanni hennar var vikið frá.
Næst höfðuðu aðstandendur
Karenar Silkwood mál fyrir dóm-
stólum til að reyna að sanna, að
Kerr-McGee hafði ekki virt örygg-
isreglur. Mál þetta vannst fyrir
dómstólum, sem dæmdi Kerr-
McGee til að greiða þremur börn-
um Karenar 505 þúsund dollara og
að auki 10 milljón dollara fyrir að
virða ekki öryggislöggjöfina.
Staðhæfingu Kerr-McGee kjam-
vétríkjanna á millistríðsárum og
freistar að skýra hvernig Sovétríkin
urðu að óskalandi í hugum sósíal-
ista á þessum tíma. Auk þessara
megingreina er í Framvegis að
finna hugvekju um viðbrögð
danskra sósíaldemókrata við
kreppunni, önnur er um sósíalíska
kvöldskóla sem róttækir mennta-
menn gætu haldið uppi, hugleiðing
er um krossgötur íslenskra vinstri
manna, og loks er grein um
Kvennaframboðið eftir Kristínu
Ástgeirsdóttur og Sigríði Einar-
sóttur.
Framvegis fæst í öllum góðum
bókabúðum, og allir þeir sem hafa
snefil af áhuga á læsilegum grein-
um um þau efni sem hér hefur verið
Iýst ættu að kaupa sér tímaritið sem
fyrst.
-ÖS
orkuversins um að Karen hefði
sjálf orðið valdandi að sinni plút-
oníumengun til þess að klekkja á
kjarnorkuverinu, var alfarið vísað
á bug. Þetta var í fyrsta sinn sem
kjarnorkuver var dæmt til þess að
greiða starfsmanni og/eða aðstand-
endum skaðabætur vegna plútoní-
ummengunar í Bandaríkjunum.
Kerr-McGee kjarnorkuverið fór
með málið til hærri dómstóla, en
Hæstiréttur Bandaríkjanna vísaði
því frá í janúar á þessu ári. Málinu
er þó ekki Iokið, þar sem mikið er í
húfi fyrir kjamorkuverið.
Buzz Hirch og Larry Cano heita
mennirnir, sem barist hafa fyrir
gerð kvikmyndar um Karen Silk-
wood og viðskipti hennar við Kerr-
McGee kjarnorkuverið. Hirch
hafði tekið samtöl við starfsfélaga
Karenar upp á segulbönd og árið
1979 skipaði öryggislögregla
Bandaríkjanna, FBI, honum að
framselja segulböndin. Hirch varð
að fara í málaferli og þetta kostaði
mikinn slag, en að lokum var málið
dæmt honum í vil. Hirch þurfti að
greiða lögmönnum sínum 100 þús-
und dali fyrir vikið. Jane Fonda,
Marlon Brando, Burt Lancaster og
fleiri stórstirni hjálpuðu honum við
að útvega þetta fé.
Viðskipti þeirra Buzz Hirch og
Larry Cano við kvikmyndaverin
voru álíka dramatísk og öll mála-
TRYCCIR ÞÉR ÞÆGINDIFYRSTA SPÖUNN
B111 fra Hreyfli flytur þig þægilega og á réttum
tlma a flugvollinn.
ÞU pantar fyrirfram
við hja Hreyfli erum tilbunir að flytja þig a Keflavikur-
flugvoll a rettum tima i mjukri limosinu. Malið er
einfalt Þu hringir i sima 85522 og greinir fra dvalarstað
og brottfarartima. Víð segjum þér hvenær billinn
kemur.
Eitt gjald fyrir hvem farþega
Við flytjum þig a notalegan og odyran hatt a
flugvollinn. Hver farþegi borgar fast gjald. Jafnvel þott
þu sert einn a ferð borgarðu aðeins fastagjaldið.
Við vekjum þig
Ef brottfarartimi er að morgni þarftu að hafa samband
við okkur milli kl. 20 00 og 23 00 kvoldið aður. Við
getum seð um að vekja þig með goðum fyrirvara, ef þu
oskar Þegar brottfarartimi er siðdegis eða að kvoldi
nægir að hafa samband við okkur milli kl. 10 00 og 12:00
sama dag
HREMFILL
85522
ferlin fyrir dómstólunum. Meðan
Hirch stóð í sinni baráttu fyrir seg-
ulböndunum sagði kvikmyndaver-
ið Wamer Brothers honum upp.
Annað félag, ABC Motion Pictur-
es tók þá við þeim og mynd þeirra,
og öll samskipti þar í milli voru
mjög svo viðkvæm. „Við urðum að
sanna hverja einustu setningu í
myndinni sex sinnum," segir Hirch
um þau viðskipti. „Hvert atriði var
yfirfarið margsinnis og ekkert fór
frá okkur nema það væri gulltryggt
að það byggðist á beinhörðum
staðreyndum“.
Hirch vísar á bug þeim staðhæf-
ingum fylgismanna Karenar Sil-
kwood, að ekki komi fram í mynd-
inni hversu mjög Kerr-McGee
kjarnorkuverið hafi sniðgengið ör-
yggisreglur. „Tilgangur myndar-
innar var ekki sá, að kafa ofan í
öryggisreglur hjá Kerr-McGee,“
segir hann. En Hirch viðurkennir
þó, að lögfræðingar ABC hafi
skrifað eftirmála myndarinnar,
sem birtist í lokin. Þar segir, að
lögreglan haldi því fram, að annar
bíll hafi ekki komið við sögu í bíl-
slysinu, þar sem Karen lét lífið, og
að fundist hafi leifar eiturefna í lík-
ama hennar.
Núna eru þeir Hirch og Cano að
rannsaka hvað hafi orðið um þau
rúmlega 18 kfló af plútoníum,sem
Karen komst að raun um að höfðu
horfið úr Kerr-McGee, að þegar
verinu var lokað 1975 hafi enginn
vitað hvað hafi orðið um þessi 18
kfló - enginn virtist geta gert grein
fyrir því, hvað varð af þeim.
Sara Nelson, sem áður var
minnst á, segir: „Það bendir ýmis-
legt til þess, að plútoníumið hafi
verið selt á svörtum markaði til
Suður-Afríku, ísrael og til írans
meðan íranskeisari var enn við
völd. Að okkar mati hafði Karen
sannanir fyrir þessu undir höndum
- þess vegna var hún drepin.“
(ast - úr New Statesman, 4. maí)
Tvœr nýjar
Ijóðabœkur:
Svigrúmið
og Ræfla-
testamentið
Út er komin hjá Máli og menn-
ingu ljóðabókin Tvíbreitt (svig)rúm
eftir Gyrði Elíasson. Þetta er önnur
bók hans, sú fyrri heitir Svarthvít
axlabönd og kom út í fyrra.
Tvíbreitt (svig)rúm skiptist í þrjá
hluta og sýnir samtíma okkar eins
og skáldið skynjar hann, í hnitmið-
uðum, myndrænum smáljóðum.
Formið getur líka verið bæði
myndrænt og merkingarbært því
Gyrðir leikur sér að því stundum
að setja ljóðin upp á nýstárlegan
hátt.
Bókin er 79 bis.
Þá hefur Mál og menning gefið
út ljóðabókina Ræflatestamentið
eftir ísak Harðarson. Hann hefur
áður gefið út bókina Þriggja orða
nafn sem hlaut viðurkenningu Al-
menna bókafélagsins 1982.
Ræflatestamentið er lýsing á mann-
lífi á atómöld. Ljóðin eru mörg
lögð í munn „ræflum" af einhverju
tagi: Ábyrgðarlausum utangarðs-
mönnum, einangruðum, ger-
ilsneyddum mannhöturum eða til-
finningasljóum karlmennum, en
uppreisn gegn vana og sljóleika er
sjaldan langt undan.
Bókin er 63 bls., unnin að öllu
leyti í prentsmiðjunni Hólum hf.
eins og hin fyrri. Hilmar Þ. Helga-
son gerði kápuna.
Leiðrétting
í pistli um Húsavík og nágranna-
sveitir í blaðinu í gær stóð að ráðinn
hefði verið tónlistarkennari að
Hafralækjaskóla í Reykjadal, til að
setja upp barnaóperuna, Ull í gull.
Þetta er ekki allskostar rétt. Guð-
mundur Nordal, kórstjórinn í sýn-
ingunni hefur verið fastráðinn tónl-
istarkennari við skólann í fimm ár
og biðjum við hann velvirðingar á
þessum mistökum.