Þjóðviljinn - 26.05.1984, Side 16

16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 26.-27. maf 1984
Helgin 26.-27. maí 1984 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 17
Steinunn Jóhannesdóttir
skrifar um nýjasta
leikrit Harold Pinters
Harold Plnter er nú meðal hlnna mestu skálda“, seglr m.a. í grein Stelnunnar.
Einn
in Luther King áður en hann
var myrtur. Nú biðum við hér
saman tvær ókunnugar kon-
ur, sín úr hvorri álfunni og
langaði báðar, eins og aðra í
röðinni, að komast á nýjasta
leikrit Harolds Pinters ONE
FORTHEROAD. Þaðvar
uppselt, en samt örlítil von
um, að einhver skilaði mið-
anum sínum eða sækti ekki
pöntunina.
Ég veitti því athygli, að konur
voru í miklum meirihluta í þessari
biðröð. - Voru karlarnir svona
snöggir að ná sér í miða? - Eða
höfðu konur frekar tíma til að fara
í leikhús í hádeginu? - Eða er
kvenkynið alltaf að sverma fyrir
Alan Bates? - Alan Bates var
stjarna sýningarinnar. Mér finnst
hann æði.
Þegar klukkan fór að nálgast
eitt, gerði óróleiki vart við sig í röð-
inni. Hverjir yrðu svo heppnir að
sem verður venjulegum áhorfend-
um jafn skiljanleg og eðlisfræðingi
E=mc2. Maður skynjar sprengi-
kraftinn, þó hleðslan sé ekki
kjarnorka.Leikritiðopinberar aðra
ógn, sem fyrr eða síðar leiðir til
sprengingar, það fjallar um mis-
beitingu valds, valdið gegn valda-
leysinu. Það gerist ekki á neinum
tilteknum stað, í sviðslýsingu segir
aðeins, - Herbergi -. Amnesty -
International gæti kannski gefið
lauslegt yfirlit, en áreiðanlega
langt í frá tæmandi um öll þau lönd
í veröldinni, þar sem - herbergi -
eru vettvangur valdbeitingar af því
tagi, sem Pinter lýsir.
í herbergi Pinters fer fram yfir-
heyrsla á óvinum ríkisins. Óvinir
ríkisins eru grunaðir um að hafa
aðrar skoðanir en þær, sem eru
þóknanlegar valdhöfunum. Til
þess að fá óvini ríkisins til að játa
að þeir séu óvinir ríkisins þarf að
beita lævísi og hörku. Sá sem yfir-
heyrir gæti heitið Nicolas (Alan
Bates) hin grunuðu gætu verið
at barsmíðum og niðurlægingu. Því
er öllu haldið í einangrun hverju
frá öðru, föður, móður, syni, og
þau eru yfirheyrð hvert fyrir sig. Sá
sem yfirheyrir þau, snertir engin
tól sjálfur, en það er eins og hann
núi ósýnilegu salti í sárin, þangað
til sviðinn ætti að vera hverjum
manni óbærilegur. Og er þó þján-
ingarþol mannsins mikið.
En jafnvel hinn versti kvalari
hefur hefur sjálfur sinn veika blett,
og sá veiki blettur er eina von hinna
kúguðu og niðurlægðu. Þegar líður
á leikritið fer áhorfendur að gruna,
að hinum fágaða fanti, sem Alan
Bates leikur svo óhugnanlega vel,
sé ekki alveg rótt. Hann seilist æ
oftar í flöskuna og fær sér One for
the road (einn fyrir svefninn). Með
þá von, að fyrr eða síðar missi sér-
hver illvirki tökin, skjögrast skjálf-
andi áhorfendur út í hábjartan dag-
inn fyrir utan.
Lyric Studio er Litla sviðið í Lyr-
ic Theatre, Hammersmith. Það er
nýlegt leikhús, og minni mig rétt,
Þetta var þriðji dagurinn í
London. Með aðstoð góðra
manna og vegakorts hafði
mér tekist að f inna Lyric
leikhúsið í Hammersmith.
Þar stóð ég í annarri biðröð
dagsins, eftir leikhúsmiðum
þó klukkan væri ekki nema
tólf á hádegi. Eða réttara
sagt, ég sat á gólfinu í anddyri
leikhússins og drakk hvítvín.
Konan, sem sat fyrir f raman
mig var líka langt að komin,
alla leið frá Toronto í Kanada.
Það var hún sem keypti vínið
gegn því að ég passaði
plássið. Svo tókum við tal
saman, ég sagðist vinna í
leikhúsi, hún hafði unniðvið
gerð heimildakvikmynda,
m.a. unnið að mynd um Mart-
ná í miða? - Hverjir hefðu farið
fýluferð? - Kannski ég alla leið frá
fslandi. Það leit út fyrir það. Kon-
an frá Kanada fékk seinasta mið-
ann. En af því hún ætlaði ekki ein í
leikhúsið, vinkona hennar var
mætt, þá snéri hún sér brosandi að
mér og sagði - gjörðu svo vel. - Ég
varð svo glöð, svo glöð, og ég á
þessari elskulegu konu frá Kanada
- Ann - að þakka, að ég sá þennan
dag eina áhrifamestu leiksýningu,
sem ég hef nokkurn tíma séð. Fáar
hef ég séð styttri og enga einfald-
ari. Aðeins snillingur getur sagt
jafn mikið í jafn stuttu máli og
Pinter gerir í þessum tveim litlu
leikritum Victoria Station
(Viktoríu-stöðin) og One for the
road (Einn fyrir svefninn?) einkum
því síðarnefnda. Leikritið er svo
klippt og skorið, að það líkist eðlis-
fræðiformúlu. En það er formúla,
hjón á fertugsaldri, Victor og Gila
(Roger Loyd Pack og Jenny Qua-
yle) ásamt sjö ára syni sínum
Nicholas (Felix Yates). Það er al-
geng byrjun á svona yfirheyrslum
að sparka í punginn á manninum,
nauðga konunni og kvelja þau í
óvissu um afdrif barnsins. Síðan er
hamrað á því við barnið, að faðir
þess sé svikari og móðirin hóra. Ef
svona upphafsmeðferð knýr ekki
fram játningu, er bætt við hana af-
brigðum svo lengi, sem þurfa þyk-
ir, þangað til fórnarlömbin gefast
upp eða deyja.
I litla leikritinu í Lyric Studio,
var ekki sýnt, hvernig fólk er pynt-
að líkamlega. Lík-
amsmeiðingarnar voru afstaðnar,
þegar fyrsta setning blazer-klædds
böðulsins féll. - Bring him in. -
(Færið mér hann.) Það sem við
sjáum er fólk, sem er að örmagnast
THE BRITISH PREMIERE OF
mu vmi
THE l'OAII
WfTH
VICTORIA STATION
ALAN BATES
ROGER LLOYD PACK
JENNY QUAYLE
Designer Lighting
TIM BICKERTON DAVE HORN
Written and Directed by
HAROLD PINTER
Lunchtimes at T15pm: 13th March--24th March
3rd Ápril-14th Aprif
BOX OfFlCE 7Ai 2311
ÆtiJtúicr ssis «r:
eins og hann viti ekki, hvað hann
gerir. Hann bara gerir það. Öllum
að óvörum. í fyrra leikritinu,
Viktoríustöðinni, situr hann svo tií
hreyfingarlaus undir stýri leigubfls
í einum ljósgeisla allan tímann.
Hann lítur ögn til hægri, hann lítur
ögn tii vinstri, færir kalltæki bfl-
stjórans millimetra nær eða fjær
munninum, það er allt og sumt, og
áhorfendur eru bergnumdir. Slík
nákvæmni og sparsemi í brögðum
er afar fátíð, en féll fullkomlega að
stfl höfundar.
Blóð um fætur
Ég held ég muni ekki gleyma
þessari sýningu, hvorki áhrifum
hennar né innihaldi. Ég held mér
muni alla tíð finnast, að ég hafi orð-
ið vitni að raunverulegri yfir-
heyrslu. Ekki aðeins af því leikur
sinni og virðingu, blygðast sín og
fer í felur, á meðan sá, sem „ódáð-
ina“ drýgði, hreykir sér af sigri sín-
um og segir skál.
Síðan kemur hatrið. Svo hefnd-
in. En það er framhaldssagan. Það
eru ekki nema hin mestu skáld,
sem geta lýst upp leiðina til sann-
leikans. Harold Pinter er nú meðal
hinna mestu skálda. Hann er löngu
heimsfrægur og með áhrifamestu
leikritahöfundum samtímans. Það
er ekki síst stfll hans, sem hefur
hrifið fólk og margir hafa reynt að
stæla. En enginn annar en sá sem
kafar, finnur perlu í djúpinu. í
þetta sinn hefur Pinter kafað eftir
perlu. Svartri perlu.
Ég telst ekki til þeirra, sem frá
upphafi hafa skilið Pinter. Ég veit
ekki hvort um er að kenna kynslóð-
abili, menntunarbili, stéttabili eða
svefninn
var það vígt fyrir u.þ.b. 10 árum. Á
þessu litla sviði er nálægð leikar-
anna við alla áhorfendur svo mikil,
að þeir gætu næstum snerst. Við
slíkar kringumstæður á góður
leikur afar greiðan aðgang að flestu
fólki. Við slíkar kringumstæður
þarf ekki hin minnsta höfuðhneig-
ing, ekkert augnatillit, engin tón-
breyting að fara fram hjá neinum.
Jafnvel litli fingur leikarans getur
fengið þýðingarmiklu hlutverki að
gegna. Óg hafi ég nokkurs staðar
séð slíkum brögðum beitt af
hreinni snilld, þá var það þarna.
Lengd þagna hefur mikla þýð-
ingu í leikritum Pinters. Lengd
þagna hefur vissulega þýðingu í
öllum leikritum, en aldrei hef ég
heyrt þagnir jafn útpældar og í
þessari sýningu og „timing“ (tíma-
setning) Alan Bates er slíkur gald-
ur, að áhorfendur grípa andann á
lofti í hvert sinn sem manninum
þóknast að láta frá sér setningu,
gjóa auga eða halla höfði. Samt er
allra var svo sannur og tær, ekki
aðeins af því fólkið var svo nálægt
mér, en sú sjón að sjá tíðablóðið
renna niður fætur konunnar á með-
an hún var yfirheyrð standandi,
snart mig svo djúpt og var svo sárt,
að því er ekki hægt að gleyma.
Fyrir mér var þetta lifandi blóð.
Fyrir mér afhjúpaði það meir en
nokkurt annað leikbragð
fullkomið varnarleysi manneskj-
unnar frammi fyrir miskunnar-
lausri grimmdinni. Með því að
smána þessa blæðandi konu, var
verið að smána hvert fræ, hvert
fóstur, hvert lifandi barn. Allt sem
er viðkvæmt, allt sem er veikt. Alla
von um líf.
Blygðunin, sem ég fann til, þeg-
ar ég horfði á brúnleitan blóðblett-
inn aftan á rifnum kjól konunnar,
er vafalaust í ætt við þá blygðun,
sem konur finna til, þegar þeim
hefur verið nauðgað. Það er ein-
mitt það skelfilega við ofbeldið, að
sá sem er svívirtur, rændur reisn
öðru menningarbili. En vandamál-
in, sem hann hefur fengist við hafa
verið mér fjarlæg og framandi á
stundum, mér hefur með öðrum
orðum fundist að fólkið hans kæmi
mér ekki sérstaklega við. En þá
skal um leið játað, að ég þekki
hann ekki til hlítar, því Pinter er
sjaldséður hér. (Húsvörðurinn,
Liðin tíð ásamt nokkrum sjón-
varpsleikritum og kvikmyndum).
Samt hefur stfll hans hrifið mig, þó
leikrit sé ekki jafn gott að lesa og
að sjá.
En nú finnst mér ég hafa séð með
eigin augum leikrit eftir snilling.
Pinter hefur í leikriti sínu ONE
FORTHE ROAD verið talinnpól-
itískari og beinskeyttari en í fyr ri
verkum sínum. I leikskrá stendur
að hluti ágóðans af sýningunni
renni í alþjóðlegan styrktarsjóð rit-
höfunda í fangelsum. (The P.E.N.
Writers in Prison fund).
Rvík. 23. maí.
Steinunn Jóhannesdóttir.

„Þegar á líður lelkrltlð fer áhorfendur aft gruna, að hinum fága&a fantl sem Alan
Bates leikur svo óhugnanlega vel, sé ekki alveg rótt.“
jfiLllar sendíngar af SKODA '84 híngað
tíl eru uppseldar.Verksmíðjurnar hafa varla
undan að framleíða bílana, vegna metsölu
víða um heím. Þrátt fyrír það tókst okkur
að fá aukasendíngu af SKODA '84 og það á
sama lága verðínu: 139 þúsund krónur.
Tryggðu þér eínn, áður en þessí sendíng
klárast líka.
JÖFUR HF
NYBYLAVEGI2
KÓPAVOGI
SÍMI 42600