Þjóðviljinn - 17.06.1984, Blaðsíða 18

BÆJARRÖLT
Sautjándinn og
lýðveidisbömin
Það er skrýtið með þjóðhátíð-
ardaginn okkar. Engu er líkara
en hann hafi mistt fyrri ljóma sinn
og sé orðinn eins og hver annar
frídagur, eins og uppstigningar-
dagur eða hvítasunna. Eða er ég
kannski orðinn svo gamall að ég
skynja ekki daginn sem fyrr?
Ég er ekta lýðveldisbarn. For-
eldrar mínir voru í tjaldi í rigning-
unni á Þingvöllum og níu mánuð-
um seinna fæddist ég. Af þessu
geta allir reiknað út aldur minn.
Þegar ég var barn og unglingur
var þjóðhátíðardagurinn eitt
helsta tilhlökkunarefni ársins.
Við strákarnir á horninu á Bar-
ónsstíg og Leifsgötu sátum á
tröppunum við Árnes og ræddum
um það fram og til baka hvað það
yrði nú gaman á 17. júní og hvað
það hefði verið gaman í fyrra. Og
svo rann dagurinn upp baðaður í
sólskini með mildum regnskúrum
af og til. Allir sem vettlingi gátu
valdið fóru í sínum bestu fötum
niður í bæ, afar og ömmur, pabb-
ar og mömmur, stórir krakkar og
litlir krakkar og voru þar frá
morgni til kvölds. Þetta var
sannkölluð fjölskylduhátíð og
bærinn fánum skrýddur. A
Landsímahúsinu var komið fyrir
skjöldum með merkjum
kaupstaða og sýslna og enginn
kaupmaður var svo aumur að
hann skreytti ekki búðarglugga
sína í tilefni dagsins. Meðfram
Lækjargötu, Austurstræti og bár-
ujárnsgirðingunni á Arnarhóli
var röð hvítra sölutjalda og í þeim
var selt gos, sælgæti og blöðrur.
Þeir sem voru fullir hurfu í fjöld-
ann og svo dunaði dansinn fram á
rauða nótt.
Ekki veit ég hvenær þáttaskilin
voru, kannski þegar ég var orð-
inn fullorðinn. Um 1970 bjó ég í
þakíbúð í stóru húsi milli Austur-
strætis og Vallarstrætis og mér er
minnisstæð sú sjón sem blasti við
út um gluggana um miðnætur-
skeið á 17. júní. Austurstræti var
þá ein kös drukkinna barna og
unglinga sem þvældust um ringl-
uð og ráðvillt á sínu fyrsta fylleríi,
veifandi flöskum með kúreka-
hatta, öskrandi og froðufellandi.
Fáeinir undrandi útlendingar
virtu fyrir sér þjóðhátíðar-
stemmninguna en afar og ömm-
ur, pabbar og mömmur sátu sem
fastast heima. Engu var líkara en
þau hefðu gefist upp á þjóðhátíð-
ardeginum, ekki fundist hann
þess verður lengur að halda upp á
hann. Og í morgunsárið er ég leit
út um bakglugga í mildri sumar-
nóttinni var Austurvöllur eins og
valur eftir stórorustu. Út um all-
an völl lágu lík þessara barna.
Þau voru eins og hráviði, á grúfu,
upp í loft eða í hnipri og bærðu
ekki á sér í hlýrri sumarnóttinni.
Og nú er 40 ára afmæli lýðveld-
isins. Yfirvöld ætla sér ekki að
gera neitt sérstakt til hátíðar-
brigða. Dagurinn verður eins og
hver annar með tilheyrandi ung-
lingafylleríi sem enginn kippir sér
lengur upp við.
Kannski er ég bara orðinn eins
og hver annar gamlingi
sem hefur allt á hornum sér,
kannski hefur þetta alltaf verið
svona, kannski. Vonandi. Skál!
Guðjón
Þá er þjóðin
hinum öðrum
wmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmna
dauða dauð
Svo kann að fara, að galdra-
veður hin næstu, sem yfir
heiminn ríða, mætist úr tveim
áttum yfir íslandi. Eitt er víst:
Vér megum ekki sjálfir vera
hilltir af neins konar gjörning-
um. Þjóðin verður að vilja eitt,
og það er að lifa af hvers kon-
ar fárviðri. Það er lífsskyldan
sjálf. Og til þess þarf það fyrst,
að allur kjarni þjóðarinnar,
hvað sem fáum einstökum líð-
ur, slái ekki undan á hvorugan
veg, því að hvort veðrið sem
er, fer með oss, ef það skellur
á oss flötum eða öfugum. Viö
lífsskyldu þjóðarinnar verðum
vér að miða og ekki við það,
sem flutt er úr seiðhjöllum að
austan eða vestan, norðan
eða neðan. Það, sem hér er
átt við, er ekkert annað en
Húsgögn og
innréttingar
Útsölustaðir:
Suðurlandsbraut 18
sími 86900
3K Austurvegi 2 Selfossi
sími 99-1000
mum
það, sem verið hefur og hlýtur
að vera annað borð þess
sjálfstæðis, sem vér höfum
öðlazt og ber að vaka yfir, en
það er hlutleysi að öllu sjálf-
ráðu. Hlutleysi felur í sér hætt-
ur, það er Ijóst, það felur í sér
hernámshættu, það vitum vér
af reynslu, það tryggir ekki
gegn árásarhættu. En þau
skakkaföll, sem vér kunnum
að verða fyrir sem hlutlaus
þjóð, eru bætanleg. Hitt verð-
ur vísast aldrei bætt, ef vér
gefum það upp með öllu því,
sem slík uppgjöf felur í sér og
leiðir af sér. Og hverjir eru þeir
foringjar íslenzkir, sem
treysta sér til að sameina
þjóðina alla og einhuga um
afstöðu til annarrar hvorrar
áttar? Ekki bætir það úr, ef
hún gengi sundruð til slíks
ævintýris. Vér eigum þrjár
leiðir að velja: 1. Þá, sem vér
erum nú staddir á, þ.e. að
veita stórveldi ítök og að-
stöðu, sem býður öllum hætt-
um heim, en tryggir ekki gegn
neinum. 2. Að láta stórveldi
víggirða landið svo, að fullt ör-
yggi sé í. Fáir munu þess fýs-
andi, a.m.k. á það sjónarmið
fáa opinskáa formælendur,
en það er þó í rauninni eina
rökrétta ályktunin af þeim for-
sendum, sem fyrra sjónar-
miðið byggir á. Og loks: 3. Að
vera hlutlausir, segja með allri
stillingu og festu eins og löngu
liðinn íslendingur sagði: Lát
mig sjá fyrir báti mínum sem
auðið má verða.
Enginn þessara kosta
tryggir fyrir skemmdum,
meiðingum og morðum. En
vér þolum mannfelli. Það
kennir sagan. Þjóðin stenzt
plágur flestra tegunda, ann-
ars værum vér ekki til í dag.
Hafi hún þolað eldgos, hor-
dauða og annað allt, sem ó-
blíða aldanna færði henni að
höndum, þá er full von til
þess, að hún standist sem
þjóð þær plágur, sem nýir
tímar kunna að bera í skauti...
Hitt lifir hún ekki að gefa upp
málstað sinn, hasla sér völl
sem hjálenda, láta hernema
líkama sinn, land og sál. Þá er
hún hinum öðrum dauða
dauð sem þjóð, lifandi grafin
og glötuð."