Þjóðviljinn - 17.06.1984, Blaðsíða 14

w
uðu undurskriftum 60 málsmet-
andi manna og er sá listi birtur í
bók Hannibals. (bls. 22-23). Á
listanum voru m.a. Árni Pálsson,
prófessor, Broddi Jóhannesson,
dr. phil., EinarÓl. Sveinsson, dr.
phil., Gylfi Þ. Gíslason, dósent,
Halldór Kiljan Laxness, rithöf.,
Bjarni Jónsson, vígslubiskup,
Sigurbjörn Einarsson, prestur,
Sigurður Nordal, prófessor, og
Tómas Guðmundsson, rithöf-
undur, auk þeirra Ólafs og Klem-
ensar.
í áskoruninni var þess farið á
leit við Alþingi, að það kvæði
ekki að svo stöddu á um framtíð-
arstjórnskipan íslenska ríkisins,
vegna þess ástands, sem sam-
bandsþjóðirnar tvær eiga hvor
um sig við að búa.
Áskorun þessi var svo afhent
Ólafi Thors, þáverandi forsætis-
ráðherra, í ágúst 1842. Ólafur
mæltist eindregið til þess, að látið
yrði við það sitja að afhenda
þingmönnum skjalið en birta það
ekki almenningi að svo stöddu.
Ólafur Thors mun hafa komist
svo að orði að birting gæti haft
„Þjóðhættulegar afleiðingar".
Ólafur Björnsson segir í inn-
gangi sínum, að sín tilgáta sé sú,
að viðræður hafi um þetta leyti
staðið yfir milli ríkisstjórnarinnar
og Breta og Bandaríkjamanna
um það að tryggja viðurkenningu
þessara stórvelda á íslenska lýð-
veldinu. Hafi Ólafur Thors óttast
að áskorunþessi gætispillt ár-
angri af þessum viðræðum.
Þáttur Breta og
Bandaríkjamanna
Hinn 22. maí 1942 hafði Al-
þingi gert svohljóðandi ályktun:
„Alþingi ályktar að kjósa 5
manna milliþinganefnd til þess
að gjöra tillögur um breytingar
á stjórnskipunarlögum ríkisins
í samræmi við yfirlýstan vilja
Alþingis um, að lýðveldi verði
stofnað á íslandi, og skili
nefndin áliti nógu snemma til
þess, að málið geti fengið af-
greiðslu á næsta Alþingi."
Þarna var kveðið fast að orði:
lýðveldi skyldi stofnað og málið
afgreitt þegar á næsta þingi. En
það fór á annan veg. Stjórnar-
skrárnefnd lauk störfum og lagði
fram frumvarp sitt að stjórn-
skipunarlögum fyrir „Lýðveldið
ísland" - en ekki var málið af-
greitt á þingi 1942-43.
Forseti Bandaríkjanna hafði
gefið út svohljóðandi yfirlýsingu
á árinu 1942:
„Bandaríkin skuldbinda sig
til að viðurkenna algert frelsi
og fuliveldi íslands og að beita
öllum áhrifum sínum við þau
ríki, er standa að friðarsamn-
ingunum að loknum núverandi
ófriði, til þess að friðarsamn-
ingarnir viðurkenni einnig al-
gert frelsi og fullveldi íslands."
Svipaða yfirlýsingu gáfu Bretar
einnig út árið 1941. I báðum er
skírskotað til loka ófriðarins.
Hannibal Valdimarsson ritaði í
blaðið Skutul þann 11. desember
1943:
„Sumarið 1942 er Dönum til-
kynnt, að frá (sambandsslitum
eftir stríðslok) verði horfið og
nú skuli formleg sambandsslit
fara fram á því ári, hvað sem
stríðinu líði.
Þá taka Bretland og Banda-
ríkin í taumana og fyrirskipa
íslendingum að hætta við það
áform - og halda gerða samn-
inga - Virðist þetta ærin þjóð-
arskömm, enda haldið vand-
lega leyndri fýrir þjóðinni.“
270 áhrifamenn
skora á Alþingi
Barátta lögskilnaðarmanna
hélt áfranr, þótt Alþingi virtist
hafa horfið frá því að efna strax til
1944 llf 1984
ili
sambandsslita. Hinn 22. sept-
ember 1943 sendu 270 alþingis-
kjósendur, í Reykjavík, á Akur-
eyri og í Hafnarfirði, Alþingi
áskorun um að ganga ekki frá
formlegum' sambandsslitum við
Danmörku „að óbreyttum þeim
aðstæðum sem íslendingar og
Danir eiga nú við að búa“ (bls.
47). Undir þessa áskorun rituðu
m.a. nöfnd sín: Aðalbjörg Sig-
urðardóttir, frú, Áki Pétursson,
hagstofuritari, Alfreð Gíslason,
læknir, Ásmundur Sveinsson,
myndhöggvari, Finnbogi R. Þor-
valdsson, verkfræðingur, Jónína
Jónatansdóttir, frú, Kristján Eld-
járn, stud. mag., Magnús B.
Jónsson, past. Emer., Magnús
Már Lárusson, menntaskóla-
kennari, Ólafur Björnson, dós-
ent, Ólafur Hansson,
menntask.k., Pálmi Hannesson,
rektor, Soffía Ingvarsdóttir,
bæjarfulltr., Úlfar Þórðarson,
læknir, Vilmundur Jónsson,
landlæknir, og Þorvaldur Skúla-
son, málari, og er þá hlaupið yfir
ærið marga.
Áskorun þessi fékkst hvergi
birt. Því var hún birt í smáriti
undir heitinu „Ástandið í sjálf-
stæðismálinu“ auk greina 14 lög-
skilnaðarmanna um sjálfstæð-
ismálið.
Ofsóknir á hendur
lögskilnaöarmönnum
Það er ljóst, að lögskilnaðar-
menn urðu fyrir ýmsu aðkasti
vegna skoðana sinna í þessu máli.
Þannig ritar Hannibal á bls. 65 í
bók sinni: „En þessi málstaður
var bannfærður - fékkst hvergi
túlkaður - og fylgjendur hans um
land allt urðu fyrir grófasta að-
kasti og máttu sæta landráða-
brigzlum. Hef ég fyrir satt, að
eftir séra Bjarna Jónssyni, vígslu-
biskupi, síðar frambjóðanda
til forsetakjörs, hafi verið hrækt á
götu í Reykjavík með fúkyrðum,
„Það var mjög hátíðleg stund", sagði Guðrún Aradóttir um lýðveldis-
stofndaginn 17. júní 1944 á Þingvöllum. Ólafur Björnsson sat heima hjá
Vilmundi Jónssyni þann dag. (Ljósm. Loftur).
sem fylgdu, allt vegna stuðnings
hans við stefnu lögskilnaðar-
manna.“
Fleiri urðu fyrir ofsóknum.
Prófessorar við Háskóla íslands
neyddu forráðamenn stúdenta til
þess að fella niður auglýsta sam-
komu á 25 ára fullveldisafmæli
þjóðarinnar, hinn 1. des. 1943.
Árni Pálsson, prófessor, og Tóm-
as Guðmundsson, skáld, höfðu
verið ráðnir sem ræðumaður og
upplesari, en þeir fylltu báðir
flokk lögskilnaðarmanna.
Þjóðviljinn skrifar í leiðara 17.
júní 1943:
„Þess hefur að vísu orðið
vart, að nokkur hópur manna
kringum flokksbrot þau, sem
helzt hafa básúnað kenningar
nazista hér upp á síðkastið,
taki nú afstöðu gegn því að ís-
JLHUSIÐ
VERSLUNARMIÐSTÖÐ
VESTURBÆJARINS
Allt í
helgarmatinn
Allar vörur á markaðsverði
\ ■",
* * ?JS;4ir ^ ’
MUNIÐ OKKAR
HAGSTÆÐU
GREIÐSLUSKILMÁLA
í íí mM-
Húsgagnadeild
W simi 28601
Urval sófasetta-Mjög fallegir hornsófar
Að ógleymdri leðurdeild á 3. hæð
Innkaupin eru þægileg hjá okkur
Svo geturðu líka slappað af í Kaffiteríunni
Jon Loftsson hf
'A A A A A A
JGiJQj
juuuuj í; j
-L.i, iii 'i'd'llil
Hringbraut 121 Simi 10600