Þjóðviljinn - 10.11.1985, Blaðsíða 8

BÓKMENNTIR
Iðnir við menningarkoiann
Sigurður A. Magnússon
og Vladimir Sichov:
Iceland Crucible.
Vaka 1985.
Fyrr á þessu ári kom út sérstæð
bók um það sem aðstandendur
hennar kalla íslenskan renisans.
Með öðrum orðum: um hið mikla
uppgos listrænnar starfsemi á
öllum sviðum, sem vekur undrun
margra sem landið gista. Hug-
myndina átti Thomas Holton, út-
flytjandi ullarvöru. Sigurður A.
Magnússon skrifaði textann og
þekktur rússneskur ljósmyndari
festi á filmu 170 íslenska lista-
menn. Hér segir frá bók-
menntum, leiklist, tónlist, mynd-
list, kvikmynda- og ljósmynda-
list. Það er gert með yfirliti um
aðdraganda að því sem hefur ver-
ið að gerast á síðustu áratugum í
hverri grein og svo með stuttum
lýsingum á því helsta sem
nafnkenndir listamenn hafa kom-
ið í verk.
Óragur maður reyndar, Sig-
urður A. Magnússon, að leggja í
aðra eins bók. Það er náttúrlega
hið mesra kvairæði að þurfa sí-
fellt að velja menn eða hafna
þeim, úthluta þeim plássi og þar
fram eftir götum. Þegar að þessu
er vikið er í raun og veru verið að
fjalla um höfuðvanda þess sem
setur saman svona heimildarbók:
Hver eiga hlutföllin að vera á
milli þess, að bókin sé einskonar
uppflettirit, þar sem ganga má að
nauðsynlegustu upplýsingum um
verk og menn - og þess, að hún sé
útlistun á sérkennum íslensks
menningarlífs, sérvisku þess,
átökum hefðar og nýjunga og þar
fram eftir götum?
Nöfn og línur
mér ekki skipta höfuðmáli. Nær
væri að spyrja sig að því, hvort
bókin hefði ekki batnað við það
blátt áfram að fækka verulega í
henni nöfnum? Til þess að gefa
mætti meira rúm heildarlínum.
Og kannski ekki síst reynt að
svara þeirri spurningu (vegna
þess að bókin er ætluð erlendum
lesendum) - hvað það er „sem
ekki er í fórum hinna“? Erum við
barasta nokkuð iðin og kannski
bíræfin smáþjóð sem gerir sér
það að metnaði að standa öðrum
á sporði - eða hefur úr þeirri við-
leitni eitthvað það orðið til, sem
getur skipt máli fyrir aðra?
Ef ekki Engilsaxa, Frakka eða
slíkar þjóðir sem aldrei eru í
minnsta vafa um sitt framhaldslíf
- þá fyrir íra og Armena og
Baska og Katalóníumenn og svo
margar þjóðir aðrar sem þurfa að
spyrja sjálfar sig að því, hvort þær
ætli að vera til áfram eða ekki.
Einhverjum skilaboðum af
þessu tagi kemur slík bók vafa-
laust áleiðis. En semsagt: það
hefði kannski mátt leggja þyngri
áherslur á þessa hlið málsins.
Það má segja svipað um ljós-
myndir Vladimírs Sitsjofs og orð-
asvipmyndir Sigurðar A. - þær
eru blátt áfram misjafnar. Sumar
nokkuð þvingaðar, aðrar eru
bráðskemmtilegar og geyma
drjúga sögu.
Útflutningur
afurða
Það er engin ástæða til að am-
ast við útgáfu slíkrar bókar eins
og eitthvað hefur á borið. Hún
hefur margt sér til málsvarnar.
Til dæmis það, að hún er einstök í
sinni röð. Önnur slík er ekki til.
Hún sýnir að íslendingar eru
býsna iðnir við menningarkol-
ann. Vonandi getur hún orðið að
liði í því að vekja upp góða for-
vitni um furðulegan og merkileg-
an part af okkar þjóðlífi. Við vit-
um ekki, hve margir þeir kunna
að vera, sem eru reiðubúnir til að
skoða eitthvað annað af íslandi
en fagurt landslag, heyra þaðan
annað en dyninn í eldgosum og
verðbólguskrýtlur.
Ekki svo að skilja að menn geti
gert sér háar vonir um það sem
kallað er útflutningsmöguleikar
íslenskra bókmennta og lista - og
ætlist þá-til þess að bók sem Ice-
land Crucible sé virk auglýsing til
þeirra hluta. Það er því miður lík-
legt, að möguleikar á útflutningi
menningarafurða séu í rauninni
minni nú um stundir en þeir voru
á æskudögum Halldórs Laxness,
Jóhanns Sigurjónssonar og Kjar-
vals. Við vorum þá stödd á ein-
hverju furðusviði milli sakleysis
og reynslu, milli draums og veru-
leika, við vorum enn skrýtnir
fuglar og sjaldgæfir. Nú eru aðrir
teknir við því hlutverki meðan
við siglum hraðbyri inn í einhvern
alþjóðlegan samnefnara í lífs-
háttum. í þessum efnum ræður
það ekki mestu um niðurstöðu,
Sigurður A. Magnússon átti völina og kvölina ...
hvort við eigum fleiri eða færri stillt. Eða eins og nú er sagt:
snjalla menn, jafnvel Snillinga markaðsaðstæður verða að vera
með stórum staf. Forvitnin úti hagstæðar.
um heim verður að vera „rétt“ ÁB
Sigurður A. Magnússon reynir
að þjóna tveim herrum í þessu
efni. Hann vill koma að útlistun á
þróun og framvindu og hann vill
hafa sem flesta með. Ég segi fyrir
mína parta: ég skoðaði bók-
menntakaflann sérstaklega (blátt
áfram vegna þess að þar kannast
ég best við mig). Það er margt
gottum hann. Hverogeinngetur
borið fram dæmi um „einfaldan-
ir“ sem ekki hafa heppnast þegar
sagt er frá skáldi eða skáldsögu,
eða borið fram óskir um önnur
hlutföll í frásögninni. Aðrir geta
svarað með dæmum sem eru
kjarnsæ í betra lagi. Enn má
segja, að í meðförum Sigurðar
verði ljóðskáld kannski einum
um of h'k hvert öðru og miklu
síður dregið fram, hvað það er
sem skilur á milli þeirra í aðferð
og viðhorfum en í lýsingu á skáld-
sagnahöfundum. En þetta sýnist
I draumi sérhvers froskmanns
Hermann Másson,
Froskmaðurinn,
Forlagið 1985.
Rithöfundar gera það stundum
sér til gamans að bregða á leik
sem er öðruvísi en sá sem þeir
stunda venjulega við sínar skrift-
ir. Þeir búa til nýjan höfund með
nafni og ævisögu og öllu sem til
þarf. Af slíkum leikjum eru til
margar skemmtilegar sögur.
Rússneska skáldið Volosjín bjó
til skáldkonu, sem fór huldu
höfði, enda alin upp í spænsku
klaustri og hafði horfið þaðan
með dularfullum hætti. Þessi
skáldkona orti svo fögur ljóð og
talaði svo fallega í síma að bók-
Kærar þakkir færi ég öllum, sem sýndu mér vinsemd
með heimsóknum og kveðjum á afmæli mínu 14. októ-
ber s.l.
Egill Ólafsson
Hnjóti
Móðir okkar, tengdamóðir og amma
Laufey Jónsdóttir
Grensásvegi 58
verður jarðsungin frá Fossvogskirkju mánudaginn 11. nóv-
ember, kl. 13.30.
Jarðsett verður í Gufuneskirkjugarði.
Jón Ingi Júlíusson
Ingibjörg Júlíusdóttir
Sigrún Júlíusdóttir
Ósk Halldórsdóttir
Guðný Haildórsdóttir
Erla Halldórsdóttir
og barnabörn
Pálhildur Guðmundsdóttir
KarlTorfason
Stefán H. Sigfússon
Björn Úlfar Sigurðsson
DiðrikÓ. Hjörleifsson
GesturGíslason
menntavitar Pétursborgar urðu
bálskotnir í henni.
Hermann Másson er leikur af
þessu tagi og góð tilbreyting í
skammdeginu eins og þeir voru
vanir að segja í útvarpinu. Hann
er ættaður úr bálki Suðurnesja-
sagna, hefur reyndar verið þar á
vappi um blaðsíður. Hér skal
ekkert um það sagt, hvort hann
hefur erindi sem erfiði við að yfir-
gefa þau heimkynni sín og skrifa
sig sjálfur fyrir sögu. Hann ber
allan svip síns uppruna, en mun-
urinn er helst sá, að hann hefur
ekki eins grimma sjón og þar
tíðkaðist. Stundum finnst lesand-
anum hann vera næsta góðlát-
legur, þó ekki meinleysingi
beinlínis.
Froskamaður sögunnar unir
best á sundi í hafinu endalausa
sem er freisting og frelsi og
ógnvaldur. Og þá birtist honum
hafmey sem setur honum afar-
kosti eins og dísum er tamt og
huldukonum: fylgdu með eða ég
legg fiskveiðar landsmanna í rúst!
Froskamannsgreyið er á báðum
áttum og fær að heyra frýjunar-
orð um að hann þori ekki að gefa
sig ævintýrinu á vald: „Þú ert
maður sem hefur glatað
draumnum og áræðninni". Hann
vill ekki taka ákvörðun, honum
væri nær að skríða um eldhúsgólf
en synda fjarri alfaraleiðum!
Og vegna þess að hann fylgir
ekki hafmeynni fara að gerast
undarleg tíðindi eins og spáð var:
net flækjast í skrúfur fiskibáta-
nna. Fiskveiðarnar eru í hættu og
lífskjörin og fleira þesslegt. Og
þá er notað tækifærið til að fara
með fyndni um hitt og þetta úr
pólitíkinni: Er verið að refsa stór-
útgerðinni og íhaldinu þar með?
Er verið að hygla rauðliðum og
smábátaútgerð með því að trill-
urnar sleppa við þennan dular-
fulla aflabrest framan af? Eru
stórveldin komin í málið? Til
hvers er þetta Nató eiginlega?
Geta ekki háþróaðir froskmenn
af Keflavíkurflugvelli bjargað
málum? Er ekki rétt að halda
fund um málið með jafnréttháum
konum?
Hafmeyjan er ekki til nema í
huga froskmannsins. Kannski er
hún tákn og ímynd þess sem á
vantar í hjúskap „sem svífur í
lausu lofti án þess að gufa upp“, í
tíðindaleysi hvunndagsins yfir-
leitt. En hvernig stendur þá á því,
gæti lesarinn spurt, að froskmað-
urinn kemur sér upp þeirri þægi-
legu aðferð að synda inn í draum-
inn og út í veruleikann aftur að
vild og getur ráðið því með nær-
veru sinni á fiskiskipaflotanum
hvort hótanir hafmeyjunnar ræt-
ast eða ekki? Sleppur hann með
það, sá skratti? Eða er refsing
hans önnur: sú sem kemur fram í
keyptu kvennafari í höfuðstaðn-
um í bókarlok sem hann vasast í í
stað þess að leggja á djúpið
mikla?
Svona geta menn haldið lengi
áfram að spyrja út frá þessari
sögu sér til skemmtunar. Til
munu þeir lesendur sem spyrja þá
með tilætlunarsemi: gengur þessi
fjandi upp? Líkast til er óþarft að
spyrja sem svo. Höfundur er
slóttugur, enda hugarburður
sjálfur eins og hver önnur haf-
meyja. Þegar líður að lokum sög-
unnar segir:
„Útskýringar eyðileggja allt.
Verstu óvinir ánægjunnar eru út-
skýringarnar“.
Nokkuð til í því. Það er líka
stungið upp á því á bókarkápu að
kannski hafi „andlegar druslur
flækst í lausu skrúfuna á þeirri
þjóð, sem hefur glatað draumun-
um og hugrekkinu og neitað að
synda til móts við ævintýrið."
Eins og froski er sakaður um.
Þetta er skemmtileg lesning.
Hugvitsamlega farið með ævin-
týraminni og orðaleiki og teng-
ingar við heldur fáránlegan
hvunndagsleika. En það getur
líka verið að lesandanum finnist
hálft í hvoru að það sé verið að
plata hann. Ævintýrið mikla er
ekki hérna heldur annarsstaðar.
Það rennur úr greipum eins og
sporðlaus fiskur og leysist upp
eins og hafmeyja í sjávarfroðu.
Lokaorð sögunnar eru þessi:
„maður geymir svo miklu
meira með sjálfum sér en það sem
hægt er að segja eða eiga með
öðrum. Eins og það sem felst á
bak við sögur.“
Margt til í því. Það fer svo eftir
skaplyndi og sérvisku hvers og
eins, hvort hann lætur sér nægja
að nema staðar í þeim punkti eða
ekki. Það fer líka eftir því hvort
menn hafa gaman af að leika.
ÁB
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 10. nóvember 1985