Þjóðviljinn - 10.11.1985, Blaðsíða 15

7 l.nóvembereru lðOárfráfœðingu
Matthíasar Jochumssonar.
GuðmundurAndri Thorsson tóksaman
eftirfarandi grein um skáldið
Og síðar á ævinni, þegar hann tók
að nýju upp prestskap í Odda og
á Akureyri mátti hann horfa allt í
kringum sig upp á enn eitt hörm-
ungarskeiðið á íslandi.
Hafís
fyrir landi
Hann átti þannig sviptinga-
sama ævi og við bættist erfða-
fylgja úr föðurættinni sem Matt-
hías kallar „hjartveiki og örviln-
un“ og Iýsti sér í þunglyndi-
sköstum og svartri örvæntingu.
Allt þetta ætti að skýra að nokkru
átökin í kveðskap hans, hvernig
hann sveiflast milli ítrustu ands-
tæðna, reynir ofsafenginn að
sannfæra sjálfan sig og aðra um
að guð sé miskunnsamur og ís-
land góð móðir.
Matthías kom til Akureyrar
árið 1887*og var fyrsta árið hon-
um erfitt - „15 manns í heimili,
hafís fyrir landi“, segir hann í
bréfi. Laugardaginn fyrir páska
1888 yrkir hann í einni lotu Hafís-
inn, eitt magnaðasta kvæði sitt.
Par tekur hann á öllu sem hann á
og tekst að yrkja sig í einhvers
konar sátt við guð og landið -
endar kvæðið á því að segja að
við verðum að trúa, án þess þó að
sú niðurstaða sé nokkuð undir-
byggð í kvæðinu. Enda var stutt í
að hann léti hugfallast. Tveimur
mánuðum síðar skrifar hann séra
Jóni Bjarnasyni:
„Ég orti um hafísinn/ .../ um
páskana, en var þá, líklega vegna
hátíðarinnar, of trúaður og segi:
„Ei mun hafís eyða þessu landi“,
frá því er ég alveg fallinn nú, ein-
mitt hann eyðir, drepur, afmáir
oss/ .../ hann nærri því faðmar
þetta hrafnasker eða þennan
Hrafnaflókahrauns- og hafís-
hólma.“
Það er í þessari örvæntingu
sem hann yrkir eitt af sínum inn-
blásnustu kvæðum, sem reyndar
hefur enn ekki komist í úrvalsrit
hans, Volaða land
Volaða land,
horsælu hérvistar slóðir,
húsgangsins trúfasta móðir,
volaða land!
Tröllriðna land,
spjallað og sprungið af eldi,
spéskorið Ránar af veldi,
tröllriðna land!
Hraunelda land,
hrákasmíð hrynjandi skánar,
hordregið örverpi Ránar,
hraunelda land!
Hafísa land,
ískrandi illviðrum marið,
eilífum hörmungum barið,
hafísa land!
Stórslysa land,
fóstrað af feiknum og raunum,
fóðrað með logandi kaunum,
stórslysa land!
Blóðrisa land,
mölvað af knútum og köglum,
klórað af hrímþursa nöglum,
blóðrisa land!
Vandræða land,
skakt eins og skothendu kvæði
skapaði Guð þig í bræði,
vandræða land!
Drepandi land,
búið meö kjark vorn og kjarna,
kúgandi merg þinna barna,
drepandi land!
Vesæla land!
Setið er nú meðan sætt er,
senn er nú étið hvað ætt er,
vesæla land!
Hrafnfundna land,
munt þú ei hentugast hröfnum?
Héðan er bent vorum stöfnum,
hrafnfundna land!
Petta kvæði er vitaskuld ein-
stakt í íslenskri bókmenntasögu,
og hálfgert slys að það skyldi
nokkru sinni birtast. Matthías
reyndi að bæta fyrir þetta með því
að yrkja Bragarbót undir sama
hætti, en það kvæði verður
óneitanlega heldur hjárænulegt
við hliðina á orðgnóttinni í hinu
kvæðinu - þetta er hálfgert glam-
ur um „altarið norrænna þjóða“
og „ljómandi fráneyga drottn-
ing“ og þar fram eftir götunum.
En honum tókst þó um síðir að
gera upp sakirnar við sjálfan sig
með kvæðinu Ættjörð mín sem
hann orti beinlínis um fyrra at-
hæfi og byrjaði svona:
Þeir segja að ég hafi hrópað fár
og heift yfir þínar slóðir, -
en brenni mín sál um eilíf ár,
ef ann ég þér ekki, móðir!
Höfðingi
eða húski
Matthías var einlægur í lof-
gjörð sinni um landið og hann
þarf ekki nauðsynlega að hafa
verið á valdi sturlunar þegar hann
orti Volaða land. Hann var mað-
ur mótsetninganna. Þær lágu í
honum sjálfum - og þær lágu í
tíðinni. Pað var erfitt á þessum
árum að syngja fagnandi framfar-
asöngva um hið unga og öfluga
ísland, að minnsta kosti fyrir
prest norður í landi sem horfði á
sóknarbörnin veslast upp og þá
dugmestu flýja til Ameríku. í
öllum bestu ættjarðarkvæðum
hans er sár tónn; hann var í of
nánum tengslum við líf þjóðar-
innar til að yrkja sannferðug bar-
áttuljóð.
{bók sinni um Steingrím Thor-
steinsson tilfærir Hannes Péturs-
son ummæli Steingríms um Matt-
hías vin sinn, sem hann lét falla í
bréfi til Eiríks Magnússonar:
„Matthías Jochumsson er
undarlega menguð persóna af
stóru og smáu, viti og vitskorti; í
rauninni er það hans höfuðvönt-
un að hann er karakterlaus, en sú
vöntun er ekki góð, það er sama
eins og þegar skipið er seglfestu-
laust og stýrislaust.“
Steingrímur var þegar hér var
komið farinn að þreytast ögn á
Matthíasi, enda voru þetta gagn-
ólíkir menn. En sennilega hittir
hann naglann á höfuðið í dómi
sínum um Matthías. Það var þó
ekki karakterleysi Matthíasar að
vera menguð persóna - það var
hans karakter. í Söguköflum af
sjálfum sér segir hann:
„Ég spurði t.d. sjálfan mig: Því
gerirðu svo, eða svo? Hvaðan
hefur þú þessa ástríðu, eða því
lærist þér ekki að sigra hana, úr
því að þú fyrirlítur hana? Eða ég
spurði: Hvaðan hefurðu það, að
þér fer ýmist höfðinglega eða lít-
ilmannlega? Þú ert ýmist höfð-
ingi eða húski, þú ert ýmist of
fáskiptinn eða glanni, sem gerir
alla þér jafna. Hvaðan hefurðu
allar þessar mótsetningar?“
Ur einu af atriðum í sýningu Shaanxi flokksins.
Kínverskur leikhópur
í Þjóðleikhúsinu
Kínverskur dans- og söngflokk-
ur mun sýna tvisvar sinnum í Þjóð-
leikhúsinu um næstu helgi. Þetta
er Shaanxi-flokkurinn sem var
stofnaður árið 1940 í þeim tilgangi
að rannsaka og varðveita þjóð-
legar hefðir í dansi sem sumar
hverjar eru allt að 2ooo ára gaml-
ar.
Rannsóknirnar hafa beinst að
fjölskrúðugu tónlistarlífi og dans-
hefðum Tang- tímabilsins (618 -
907) og hefur flokknum tekist
með þrot- lausum æfingum að
endurskapa stemningu þess tíma í
sýningu sinni. Sýningin sem hing-
að kemur hefur verið sýnd í fjögur
ár samfleytt og hlotið margvíslega
viðpurkenningu. Leikið er á alda-
gömul hljóðfæri og sýningin er
veisla fyrir augað, litskrúðugir
búningar og kínverskt
skart.Peking óperan er að góðu
kunn hér á landi eftir þrjár heim-
sóknir hingað, en með heimsókn
Shaanxi-listsýningarflokksins
fáum við að kynnast enn einni hlið
á auðugum menningararfi kínver-
sku þjóðarinnar. Sýningarnar
verða aðeins tvær, þann 14. og 15.
nóvember.
■5IP0
15. og 16. nóvember
I
Searcners
KOMA AFTUR
Vegna fjölda áskorana hefur nú tekist aö fá hina
frábæru Searchers til aö koma aftur til íslands
og skemmta í mi.i \i u\v 15. og 16. nóvember.
Síöast þegar Searchers komu fram í Broadway
var fullt hús og fólk skemmti sér konunglega. Því
miöur komust þá færri aö en vildu en úr því er nú
bætt og hvetjum viö því gesti okkar til aö tryggja
sér nú miöa tímanlega.
Matseðill
Komakslöguö humarsúpa
Fylltur grisahryggur m/vinmarineruð-
um ávöxtum
Is m/perum og ávöxtum.
PANTIÐ
BORÐ SEM FYRST
í SÍMA 77500.
Hljómsveitin Tíbrá leikur
fyrir dansi bæöi kvöldin.
Sunnudagur 10. nóvember 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15