Þjóðviljinn - 10.11.1985, Blaðsíða 17

Þorsteinn kyndir un< íabálið
______/
LEIÐARASIÐA
mótin ef allt verður gefið frjálst.
„Menn virðast ekki hugsa lengra
en til áramóta og bíða eftir hvað
þá tekur við. Mér finnast menn
ekki hafa spáð í spilin um fram-
haldið. Við siglum dálítið út í
blindan sjó,“ segir Stefán Gunn-
arsson í Alþýðubankanum.
Lífeyrissjóðirnir
sofandi saman
5 „Ef á að gefa þetta allt frjálst
um áramótin og engir hámarks-
vextir verða lengur á verðtryggð-
um bréfum, þá verða lífeyrissjóð-
irnir að koma sér saman um ein-
/ hverja heildarstefnu í þessum
vaxtamálum," segir Hrafn
Magnússon hjá SAL „Við höfum
frekar litið á sjóðina sem þolend-
ur en gerendur varðandi vaxta-
ákvarðanir og það er erfitt fyrir
okkur að vera með annan vaxtaf-
Allt bendir til þess að viðskipta-
bankarnir knýi í gegn verulega
vaxtahækkun á næstu dögum,
jafnvel allt að 4% hækkun. Á
borði seðlabankastjóra liggja
þegar fyrir umsóknir um slíka
hækkun á óverðtryggðum
innláns- og útlánsvöxtum. Jó-
hannes Nordal hefur lýst því yfir
að þessar hækkunarbeiðnir komi
sér ekki á óvart vegna verðbólgu-
þróunarinnar. Hitt vekur samt
verðuga athygli, að þessar
hækkunarbeiðnir bankakerfisins
koma í beinu framhaldi af útsölu
nýskipaðs fjármálaráðherra Þor-
steins Pálssonar á ríkisskulda-
bréfum, en eitt fyrsta embætti-
sverk hans var að hækka vexti af
ríkisskuldabréfum úr 7% í 9.23%
eða um ríflega 32%. Þetta útspil
ráðherrans sem var tímabundin
fjáröflunarleið fyrir ríkiskassann
kom á sama tíma og vextir á hin-
um svokallaða „frjálsa markaði"
fóru snarlækkandi og menn áttu
almennt vont á því að bankavext-
ir stæðu í stað eða lækkuðu
jafnvel. Þess í stað er vaxtahjólið
komið á fleygiferð þrátt fyrir
ákvörðun fjármálaráðherra og
ríkisstjórnar á fimmtudag að taka
vaxtahækkunina á ríkisskulda-
bréfunum að hluta til baka.
Skriðan er komin af stað og ekki
auðvelt að sjá hvernig mál þróast
næstu daga.
Frekar lœkkun en
hœkkun
„Þessi þróun er afleit og það er
ekkert sem bendir ákveðið til
þess að vaxtahækkun nú sé
nauðsynleg. Á frjálsa markaðn-
um hafa vextir farið lækkandi að
undanförnu og ég get ekki séð að
það séu miklar forsendur til þess
af hálfu stjórnvalda að beita sér
fyrir vaxtahækkun hjá
innlánsstofnunum“, segir Björn
Björnsson hagfræðingur ASÍ.
Hann bendir á að hækkun vaxta á
ríkisskuldabréfum geti vissulega
haft áhrif á almenna markaðinn.
„Þetta var tímabundið og von-
andi hefur Þorsteinn séð að sér.
Það að hann hefur lækkað vext-
ina á bréfunum aftur, er enn-
fremur rökstuðningur fyrir því,
að ekki sé ástæða til almennrar
vaxtahækkunar enda eru vextir
æði háir í okkar þjóðfélagi.“
Stefán Gunnarsson bankastjóri
í Alþýðubankanum telur að eftir
samkeppnina frá fjármálaráð-
herra hljóti bankarnir að þurfa að
hugsa sitt mál. „Mér finnst það
liggi í loftinu að það verði einhver
vaxtahækkun, bæði vegna yfir-
boðs fjármálaráðherra og meiri
verðbólgu en gert var ráð fyrir.
Almennir sparisjóðsvextir eru
orðnir ansi langt fyrir neðan
verðbólgustigið. Ég veit að það
hefur verið leitað eftir breyting-
um en við höfum ekki sent neitt
frá okkur í þessum banka enn-
þá.“
Hvað um verð-
tryggðu lánin?
í Seðlabankanum liggja nokkr-
ar umsóknir um allt að 4% vaxta-
hækkun þegar á borðinu. Bjarni
Bragi Jónsson aðstoðarbanka-
stjóri segist eiga erfitt með að tala
um málið á þessu stigi. „Það þarf
að taka þessar tillögur til athug-
unar sem hafa verið að koma inn
frá bönkunum. Það hefur bætt í
verðbólguvindinn að undan-
förnu. Eg sé ekki ástæðu til að
vextir séu alveg fastir, þeir þurfa
að vera sveigjanlegir eftir ástæð-
um. Með útspili fjármálaráð-
herra samfara lækkun vaxta á
fyrirtækjamarkaðinum þá hefur
vaxtakerfið færst nokkuð saman
og það þýðir vissa samræmingu á
markaðnum sem gefur vonir um
að það færist í einhverjum sam-
ræmdum takti til heilbrigðara
horfs þegar meira traust er komið
á.“
En hvað þá um verðtryggðu
lánin? Má ekki reikna með sam-
svarandi vaxtahækkun þar með
þeim afleiðingum sem slíkt hefur
í för með sér fyrir þann fjölda
almennings sem þegar er að
kikna undan vaxtagreiðslum og
ránskjaravísitölu.
Hrafn Magnússon fram-
kvæmdastjóri Sambands al-
mennra lífeyrissjóða segist ekki
sjá neina ástæðu til að hækka
vexti á verðtryggðum lánum né
aðra vexti. „Það væri frekar rétt-
ara að lækka vextina á þessu stigi
málsins og það var einmitt það
sem var að gerast á fyrirtækjam-
arkaðnum. Sá markaður var að
falla saman. Ef Seðlabankinn fer
núna að rjúka upp með vextina,
þá verða sjóðsstjórnirnar að taka
ákvörðun um hvort þær ætla að
fylgja því, en ég sé enga ástæðu til
að hækka vextina.
Stefán Gunnarsson í Alþýðu-
bankanum telur að eðlilegra sé
að líta fyrst og fremst á hina al-
mennu vexti, raunvextir á verðt-
ryggðum lánum séu í hófi þessa
stundina. „Ég hugsa samt að það
verði litið eitthvað á þessa vexti
líka, en það verður varla eins
mikil breyting og á almennum
vöxtum.“
En það er fleira sem skapar
spennu á vaxtamarkaðnum um
þessar mundir en verðþólguþró-
un og vaxtaleikur fjármálaráð-
herra. í ráðuneyti formanns
Sjálfstæðisflokksins er nú í loka-
vinnslu frumvarp um Seðlabanka
sem lagt verður fyrir Alþingi á
næstu dögum, en í frumvarpinu
er lagt til að vextir verði algerlega
frjálsir og hámarksákvörðun
stjórnvalda og Seðlabanka á
raunvöxtum verðtryggðra lána
verði felld niður. Tíminn er orð-
inn knappur ef koma á málinu í
gegnum þingið fyrir áramót, en
bankamenn vilja greinilega vera
búnir að létta á þrýstingnum og
hleypa vaxtahækkunum út á
ábyrgð stjórnvalda áður en frels-
ið er þeirra.
„Ég hef enga trú á öðru en að
frumvarpið fari í gegn fyrir ára-
mótin þótt tíminn sé orðinn
naumur, en það þarf engin
breyting að verða ef þreifað er
fyrir sér með jafnvægi þessara
mála og bankarnir gætu verið
búnir að taka vindinn í seglin fyrir
áramót,“ segir Bjarni Bragi í
Seðlabankanum.
Björn Björnsson hjá ASÍ segist
hins vegar treysta því að ekki
verði orðið við hækkunar-
beiðnum bankanna, en það sé
jafnframt ljóst að einhverjir
bankar munu þá hleypa hækkun-
um út um áramótin. „Það að ætla
að gefa vextina alveg frjálsa er
ráðstöfun sem mér líst engan veg-
inn á. Ég held að við séum alls
ekki undir það búin að taka því
frelsi. Það er engin spurning að
það er nauðsynlegt í því ástandi
sem við búum við, að stjórnvöld
ákvarði hámarksvexti á verð-
tryggðum lánum. Vaxtamálin
hafa þróast nokkuð í frjálsræðis-
átt en það er fjarri lagi að ætla að
auka það frelsi frá því sem nú er,“
segir Björn.
Bankamenn eru ekki alveg
vissir um hvað gerist um ára-
ót en almennt gengur og gerist.
En ef á að gefa allt frjálst unt
áramótin þannig að hvorki Seðla-
bankinn né stjórnvöld hafi íhlut-
unarvald um hæstu leyfilegu vex-
ti, þá verða lífeyrissjóðirnir að ná
saman um að móta einhverja
stefnu. Það er ekki hægt að láta
þetta fara út og suður."
Þorsteinn tekinn
á Moggabeinið
Og það eru fleiri en forráða-
menn lífeyrissjóða og verkalýðs-
hreyfingar sem óar við tilhugsun-
inni um „frelsið" og ævintýram-
ennskuna á vaxtamarkaðnum
sem á að lögfesta um áramótin að
vilja fjármálaráðherra sem síð-
ustu daga hefur gefið lands-
mönnum forsmekkinn af því sem
koma skal. Morgunblaðið segir
hingað og ekki lengra og minnir
formann Sjálfstæðisflokksins á
að það þurfi ekki mikla spádóms-
gáfu til að sjá að haldi nú fram
sem horfir sé ný verðbólgualda
að skella yfir. „Fyrir utan öll
önnur áhrif nýrrar verðbólgu-
öldu, mun hún hafa mjög lam-
andi áhrif á trú þjóðarinnar á
framtíðina," eru skilaboð Morg-
unblaðsins til Þorsteins Páls-
sonar. En neyðaróp Morgun-
blaðsins má sín lítils þar sem
frjálshyggjudraumar vaxtaokurs-
ins ráða ferðinni. -lg.
LEiÐARI
Ný sókn í sjávarútvegi
Ný sókn í atvinnumálum er eitt af höfuðefnum
landsfundar Alþýðubandalagsins sem nú
stendur yfir. En Alþýðubandalagið hefur einn
flokka gert það að forgangsverkefni að vinna
meitlaða stefnu sem miðar að því að hefja nýja
sókn á öllum sviðum atvinnumála.
í þeirri umræðu er að sjálfsögðu mikil áhersla
á ýmsar nýjar greinar, svo sem tölvu- og hug-
búnaðarvinnslu, loðdýrarækt að ógleymdu fisk-
eldi, þar sem ótrúlegir möguleikar liggja. En
menn skulu þó ekki missa sjónar á því, að sjáv-
arútvegur er enn okkar mikilvægasta tekjulind.
Og þegar menn ræða um nýja sókn, þá skulu
þeir ekki gleyma því að bestu möguleikarnir á
aukinni auðsköpun liggja einmitt í því að væða
þennan hefðbundna atvinnuveg nýrri tækni og
með því að nýta betur það sem til fellur innan
hans marka. Möguleikarnir til þess eru vægast
sagt fjölbreyttir. Hitt er svo annað mál að öll sú
svartsýni sem hefur einkennt umræðuna um
sjávarútveg á umliðnum árum hefur gert að
verkum, að þegar talað er um nýsköpun og nýja
sókn, þá hyllast menn til að gleyma honum
algerlega. Það er hins vegar fráleitt, og innan
Alþýðubandalagsins hafa menn einmitt viðað
að sér sæg hugmynda um hvernig hægt sé að
auka verðmætasköpun í sjávarútvegi.
Þannig má nefna, að hóflega áætlað þá er
unnt að auka tekjur af sjávarafla um 1300 til
1800 miljónir á ári einungis með því að nýta
betur vannýtta stofna sjávardýra.
í dag er líka fleygt í hafið um það bil 120 til 180
þúsund tonnum af slógi og smáfiski sem ekkert
nýtist. Einungis með því að nýta þennan úrgang
mætti auka gjaldeyristekjur um sem svarar 400
til 600 miljónir króna á ári. Ef allt þetta magn
væri svo nýtt í fóður fyrir lax og loðdýr myndi
verðmæti þess auðvitað stóraukast.
í rauninni er það merkilegt hversu ótrúlega
fjölbreyttir ýmsir ónýttir möguleikar eru í þess-
um gamla atvinnuvegi okkar. Þannig má nefna
tvö einstök, afmörkuð dæmi sem sýna, hvernig
má með nýtni og útsjónarsemi auka þjóðarauð:
Með því að veiða 600 beinhákarla á ári er hægt
að búa til um það bil 50 til 100 miljónir króna. Og
með því að búa til mjöl úr tæpum þrettán þús-
und tonnum af rækjurusli sem til fellur í dag, og
blanda í laxafóður, þá má fá 25-30 miljónir í
viðbót á ári. Þannig væri hægt að telja áfram
ótal möguleika sem er að finna á sparisjóðsbók-
um í hugmyndabanka Alþýðubandalagsins.
Þá má ekki gleyma því sem að líkindum á eftir
að valda gjörbyltingu í nýtingu sjávarafla á ís-
landi: tvífrystingunni. Undir stjórn dr. Öldu
Möller á Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins hef-
ur verið sýnt fram á, að hægt er að tvífrysta
sjávarafla án þess að gæðin minnki í nokkru.
Þessi merka uppgötvun gerir það að verkum að
í framtíðinni verður kleift að jafna aflatoppa og
vinna aflann þannig ævinlega í verðmætustu
pakkningarnar. Með því má koma í veg fyrir að
aflahrotur einsog urðu í sumar, leiði til þess að
miljarðar tapist vegna þess að aflann varð að
vinna í fljótunnustu en jafnframt ódýrustu
pakkningarnar.
Það er því óhætt að segja, að ný sókn í at-
vinnulífinu verður ekki síst að ná til sjávarút-
vegsins. Hann hefur verið okkar gjöfulasta gull-
náma og ekkert bendir til annars en einmitt þar
liggi okkar bestu möguleikar til nýrrar sóknar.
Enginn hefur bent eins rækilega á það og Al-
þýðubandalagið. - ÖS
Sunnudagur 10. nóvember 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 17