Þjóðviljinn - 03.04.1986, Blaðsíða 7

MINNING
Sigríður Eiríksdóttir
hjúkrunarkona
fv. formaður Hjúkrunarfélags íslands
Fœdd 16. júní 1894 — Dáin 23. mars 1986
Smátt skal stækka vcrk af vilja hreinum,
vexti ná þó gróður leynist fyrst.
Fræin veiku verða tré með greinum,
vökvuð árdögg, himinsólu kysst.
Ljóssins himinn hlýjum unaðstárum
hjúkrar fræi því er sáum vér.
Fagur viður frjóvgast nær með árum,
friðarskugga á grafir vorar ber.
Steingrímur Thorsteinsson.
Þann 23. mars á pálmasunnu-
dag lést frú Sigríður Eiríksdóttir,
hjúkrunarkona og fyrrverandi
formaður Hjúkrunarfélags ís-
lands á 92. aldursári. Með Sigríði
er genginn einn ötulasti
brautryðjandi í íslenskum hjúkr-
unarmálum og merkisberi nor-
rænnar samvinnu.
Brautryðjandi er með sínum
langa og merka starfsferli hafði
víðtæk áhrif á þróun heilbrigðis-
mála í landinu ásamt málefnum
hjúkrunarstéttarinnar.
Saga íslenskrar hjúkrunarstétt-
ar er ung, nær einungis aftur til
aldamóta. Svo virðist sem sagn-
ariturum fyrri tíma hafi þótt lítt
frásagnarvert að rita um
hjúkrunar- og líknarmál. Vopna-
brak, sverðaglamur og ættar-
deilur einkenna sagnaritun til
forna. Þar koma þó fram frásagn-
ir af konum er bundu um sár
særðra manna og kunnu fyrir sér í
lækningum. Frægust er etv. frá-
sögnin af bardaganurn á Hrísa-
teigi í Víga-Glúmssögu er Hall-
dóra kona Glúms biður konur
þær er hún hafði kvatt með sér til
bardagasvæðisins að sinna jafnt
vinum sem óvinum.
„Ok skulum vér binda sár
þeirra manna, er lífvœnir
eru, ór hvárra liði sem eru. “
Hér ræður mannkærleikur
gjörðum og sú hugsjón að allir
hafi sama rétt á umönnun. Sama
hugsjón endurspeglast í siðaregl-
um nútíma hjúkrunarstéttar.
Hörmungar þær sem dundu
yfir þjóðina á 14. öld drógu úr
henni mátt. Náttúruhamfarir sem
höfðu í för með sér fjárfelli,
hungursneyð og mannskæðar
drepsóttir lömuðu menningarlíf
og alla þjóðfélagshætti. Almenn
velmegun fyrirfannst ekki og
sjálfstæðu andlegu lífi fór hnign-
andi. Við Pláguna miklu „Svarta
dauða" árið 1402 keyrði þó um
þverbak. Þá er talið að Kvæða-
Anna hafi hjúkrað mörgum.
Hennar er getið í Vísnakveri
Fornóifs og segir hún svo frá ár-
unum 1402-1403.
„Þegar að plágan yfir óð
og alt var að hrynja og deyja,
ein af fám jeg uppi stóð
ótœpt saung jeg helgiljóð
eg huggaða marga og hjúkaða má
jeg segja."
Sagnmyndin hjúka kemur
þarna fyrst fram og hefur
Kvæða-Anna stundum verið talin
fyrsta íslenska hjúkrunarkonan.
Árið 1915 var merkisár. 19.
júní það ár öðluðust íslenskar
konur kosningarétt og kjörgengi
til jafns við karla. Kosningaréttur
þeirra var þó skertur því einungis
konur sem voru fjörtíu ára og
eldri nutu hans. Aldurstakmark-
ið átti síðan að lækka árlega um
eitt ár frá gildistökunni uns full-
um jöfnuði að því leyti væri náð.
Þetta skerðingarákvæði var síðan
fellt niður árið 1920 með nýrri
stjórnarskrá. Þingsetningardag-
inn 7. júlí sama ár efndu konur til
hátíðahalda og kunngjörðu að
réttarbótarinnar yrði minnst með
fjársöfnun til byggingar Land-
spítala. Merkiskonan Ingibjörg
H. Bjarnason lýsti þessu yfir fyrir
hönd kvennanna. Hún var einn af
stofnendum Lestrarfélags
kvenna í Reykjavík en það var
stofnað 20. júlí 1911. í húsakynn-
um þess var Félag íslenskra
hjúkrunarkvenna stofnað í nóv-
ember 1919.
Það var mikill hugur í konum
árið 1915 hvað heilbrigðismál
varðaði. Fimmtán ár liðu þar til
Landspítalinn tók til starfa árið
1930 og markaði þáttaskil hvað
snerti aðbúnað sjúkra jafnframt
því að vera kennsluspítali lækna
og hjúkrunarkvenna.
Öðrum merkum áfanga í
heilbrigðismálum var einnig náð
árið 1915 en það var stofnun
Hjúkrunarfélagsins Líknar. Frú
Christophine Bjarnhéðinsson
fyrrverandi forstöðukona Holds-
veikraspítalans í Laugarnesi var
þar í fararbroddi ásamt fleiri kon-
um. Meginmarkmið félagsins var
að annast hjúkrun í heimahúsum
og efla almenna heilsuvernd.
Starfsemi Líknar markar þátta-
skil í heilbrigðismálum Reykja-
víkur þar sem félagið hafði frum-
kvæði að því að veita og skipu-
leggja hjúkrun í heimahúsum og
síðar að leggja grundvöll að víð-
tæku heilsuverndarstarfi.
Ársskýrslur Líknar geyma
mikinn fróðleik um heilbrigðisá-
stand Reykvíkinga þau ár sem fé-
lagið starfaði. Þær bera þess líka
vitni hvernig skipulagt forvarnar-
starf skilar sér. I fyrirlestri sem
Jón Sigurðsson þáverandi borg-
arlæknir flutti á norrænu hjúkr-
unarkvennamóti í Reykjavík árið
1960 segir:
„Störf að heilbrigðismálum,
löggjöf, stofnun sjúkrahúsa og
aðrar opinberar ráðstafanir og
dagleg störf.lækna og hjúkrunar-
kvenna til varnar sjúkdómum
búa etv. ekki yfir dramatískum
spenningi og skjótum sigrum. En
sé skyggnast um af sjónarhóli og
heildarsýn fengin yfir árangur alls
þessa reynast heilsuverndarstörf-
in og hinir seinunnu sigrar þeirra
engan veginn sneydd dramatísk-
um áhrifum."
Frú Sigríður Eiríksdóttir hóf
störf hjá Líkn árið 1922 sem
bæjarhjúkrunarkona. Hún var
kosin formaður Líknar árið 1931
og gegndi því starfi til ársins 1956
eða þar til starfsferli félagsins
lauk með tilkomu Heilsuverndar-
stöðvar Reykjavíkur.
í samantekt frú Sigríðar um
starfsemi Líknar þau 41 ár sem
félagið starfaði, kemur fram að
strax árið 1919 gekkst félagið
fyrir stofnun berklavarnarstöðv-
ar og var það fyrsti vísir að skipu-
lögðum berklavörnum meðal al-
mennings hérlendis. Ungbarna-
vernd og mæðravernd bættust
síðar við. Frá stofnun Líknar
höfðu hjúkrunarkonur þess farið
í 277.098 vitjanir til sjúklinga en
hver sjúkravitjun tók í það
minnsta klukkustund. Tugþús-
unda heimilisvitjana voru farnar
á vegum berklavarnarstöðvar og
ungbarnaverndar. Formenn fé-
lagsins skipulögðu þessa þjón-
ustu sem var með öllu ókeypis
utan einstakra sjúkravitjana til
fólks sem óskaði þess sjálft að
greiða þóknun fyrir. Það var því í
mörg horn að líta og erilsamt for-
mannsstarfið.
Starfsemi Líknar og saga
Hjúkrunarfélags íslands er sam-
ofin æviferli frú Sigríðar Eiríks-
dóttur, þessa merka brautryðj-
anda er ásamt öðrum forystukon-
um vörðuðu þá braut er við
hjúkrunarfræðingar nútíðarinnar
fetum.
Eins og áður er getið var Félag
íslenskra hjúkrunarkvenna stofn-
að í nóvember 1919. Stórhuga
konur stóðu að stofnun þess. Á
stofnfundinum kom fram að búið
var að skrifa bréf til danska fé-
lagsins og segja frá fyrirhugaðri
stofnun íslenska félagsins. Og
ekki stóð á svari, Danska hjúkr-
unarfélagið lofaði að styrkja ís-
lenska nemendur til frekara náms
með því að þeir gerðust félagar í
hinu danska. Slíkt þótti stórhuga
konum hin mesta firra og felldu
með öllum greiddum atkvæðum
tillögu þess efnis að félagið yrði
deild innan danska félagsins.
Þáttaskil urðu í sögu félagsins
þegar frú Sigríður Eiríksdóttir
tók við formannsstarfi árið 1924
fyrst íslenskra hjúkrunarkvenna.
Undir styrkri stjórn frú Sigrðar
efldist féíagið og varð leiðandi afl
í hjúkrunarmálum í landinu. Af
mörgu var að taka því akurinn
var lítið plægður. Menntunar-
mál, aðbúnaður, kjör, hverskyns
fag- og félagsleg málefni, verk-
efnin voru óþrjótandi. í þrjátíu
og sex ár stóð frú Sigríður í farar-
broddi, en hún lét af störfum sem
formaður árið 1960. Einbeitt,
fyigin sér en ávallt reiðubúin að
líta á málin frá fleiri hliðum.
Launalegur ávinningur var eng-
inn því formannsembættið var
ólaunað, en ómælt álag var það
fyrir fjölskyldu og heinrili því þar
fór starfsemin fram.
í bók sinni „Hjúkrunarsaga"
hefur María Pétursdóttir eftirfar-
andi orðrétt eftir frú Sigríði sem
hún skrifaði á aldarfjórðungs af-
mæli félagsins:
„Lá þá fyrst fyrir að hefjast
handa um hjúkrunarnámið, en
það mál var erfitt viðureignar
vegna skorts á sjúkrahúsum í
landinu. Var þá tekið það ráð að
komast að samkomulagi við þau
sjúkrahús, sem höfðu lærðar yfir-
hjúkrunarkonur, um að nemend-
ur dveldu vissan tíma á hverjum
stað, 2 ár í heild, og yrðu síðan
sendir til Danmerkur til 18 mán-
aða framhaldsnáms."
Það er ekki fyrr en árið 1930
með stofnun Landspítalans að
hjúkrunarkonum var gert kleift
að læra hér heima. Stofnun
Landspítalans var því mikið
hjartans mál fyrir íslenskar
hjúkrunarkonur og áhugi mikill.
Frú Sigríður beitti sér ötullega í
þeim málum. Hún skrifaði öllum
þeim konum er stunduðu hjúkr-
unarstörf í landinu og hvatti þær
til að hafa áhrif á þingmenn kjör-
dæmisins í Landspítalamálinu.
Væru þeir ekki hlynntir því ættu
þær ekki að kjósa þá. Þá var ekki
síður mikið metnaðarmál fyrir ís-
lensku hjúkrunarstéttina að hafa
á að skipa vel menntuðum hjúkr-
unarkonum þegar hinn nýi spítali
tæki til starfa og mótaði félagið
tillögur um menntun hjúkrunar-
kvenna. Þessar tillögur um nám á
Landspítalanum voru samþykkt-
ar óbreyttar. Hjúkrunarskóli ís-.
landsersíðanstofnaðurárið 1931
og var frú Sigríður Eiríksdóttir þá
sem endranær ötull stuðnings-
maður að efla og styrkja hjúkrun-
arnámið eftir kröfum hvers tíma.
Málefni, sem félagið beitti sér
fyrir í.fyrstu voru mörg og róður-
inn oft erfiður. Aðbúnaður og
kjör hjúkrunarkvenna voru bág-
borin og lítill skilningur á að bæta
þau. Félagið kom fljótt á laggirn-
ar nefnd sem var falið það verk-
efni að semja launataxta hjúkr-
unarkvenna. En við ramman reip
var að draga, kom þar til tak-
markaður skilningur á nauðsyn
sérmenntunar og hæfni tíl hjúkr-
unarstarfa, ásamt skilningsleysi
almennt á að hjúkrunarstörf
þyrfti að launa. Ekki bætti það
heldur að konur fengu yfirleitt
lægri laun en karlar. Það var erfitt
1 og vandasamt verk að standa í
forystu fyrir bættum kjörum. En
ekki dugði að láta deigan síga,
enda hélt frú Sigríður ótrauð
áfram að vinna að hverskonar
réttlætismálum hjúkrunar-
kvenna, má þar t.d. nefna stofn-
un Lífeyrissjóðs hjúkrunar-
kvenna árið 1943.
Hjúkrunarkonur á Norður-
löndum stofnuðu með sér banda-
lag árið 1920. ísland gerðist aðili
að sambandinu árið 1923. Nor-
ræna samvinnan var mikil lyfti-
stöng fyrir hjúkrunarkonur á ís-
landi þá, og er það enn. Mikinn
stuðning fengu hinar íslensku
hjúkrunarkonur í að móta til-
lögur um námið hér heima einnig
hvað varðaði fagleg málefni og
kjör stéttarinnar. Frú Sigríður
starfaði alla tíð mikið á þeim vett-
vangi, sat í stjórn samtakanna
1924-1965 og formaður var hún
tímabilið 1939-1945. Hún var þar
heiðursfélagi og einnig allra
hjúkrunarfélaganna á Norður-
löndum. Frú Sigríður var enn-
frernur virkur fulltrúi sfns stétt-
arfélags í Alþjóðasambandi
hjúkrunarkvenna sem er elsta al-
þjóðastéttarfélag kvenna stofnað
1899. Hún var fulltrúi í Heirns-
friðarráðinu (World Council of
Peace) frá árinu 1952. Frú Sig-
ríður skrifaði um heilbrigðis- og
þjóðfélagsmál í blöð og tímarit og
flutti mörg útvarpserindi um
þessi mál á tímabilinu 1934 til
1955.
í fjölda ára kenndi frú Sigríður
heimilishjúkrun og heilsufræði í
Kvennaskölanum og Húsmæðra-
skóla Reykjavíkur. Atorkukonur
sem þar stýrðu málum töldu án
efa mikinn feng í því að jafn
menntuð kona og víðsýn leggði
þar hönd á plóg með að fræða
ungar stúlkur, enda átti hún alla
tíð gott með að ná til og um-
gangast unga fólkið.
Frú Sigríður Eiríksdóttir var
fædd 16. júní 1894íMiðdal, Mos-
fellssveit. Móðir hennar var Vil-
borg Guðnadóttir, húsfreyja frá
Keldum í Mosfellssveit. Faðir
hennar var Eiríkur Guðmunds-
son, bóndi í Miðdal síðar tré-
smiður í Reykjavík. Sigríður
stundaði nám í Verzlunarskóla
íslands árin 1911 og 1912 auk
tungumálanáms í ensku, frönsku
og þýsku í éinkatímum. Að námi
loknu starfaði hún við verslunar-
og skrifstofustörf í Reykjavík.
Arið 1918 lá leiðin til Danmerk-
ur, þar stundaði frá Sigríður
hjúkrunarnám í þrjú ár og fram-
haldsnám í hjúkrun á fæðingar-
og handlækningadeild í 6 mánuði
við Rudolfinerhaus í Vfnarborg
árið árið 1922.
Heim kom hún árið 1922 og hóf
störf hjá Hjúkrunarfélaginu
Líkn. Einstakur starfsferill henn-
ar og brautryðjendastörf voru
virt og þökkuð. Frú Sigríður var
sæmd Florence Nightingaleorð-
unni áriö 1949. æðsta heiðurs-
merki Alþjóða rauða krossins, og
árið 1965 sæmdi forseti íslands
hana riddarakrossi Hinnar ís-
lensku fálkaorðu fyrir hjúkrunar-
og heilsuverndarstörf. Frú Sig-
ríður var gerður heiðursfélagi
Krabbameinsfélags Reykjavíkur
á 30 ára afmæli félagsins árið
1979. Árið 1926 giftist frú Sig-
ríöur Finnboga Rúti Þorvalds-
syni, prófessor í verkfræði við
Háskóla íslands. Voru þau hjón
að allra sögn afar samhent og
studdu hvort annað. Finnbogi
lést í janúar 1973. Ekki fóru börn
þeirra hjóna varhluta af störfum
móðurinnar og andstætt öðrum
borðstofuborðum þess tíma,
flaut þeirra borðstofuborð í
pappírum og skjölum ásamt rit-
vél frú Sigríðar. Þau hjónin
eignuðust tvö börn, Vigdísi Finn-
bogadóttur, forseta íslands, og
Þorvald Finnbogason, er lést
ungur maður.
Þeir sem þekktu hana náið
segja mér að starfsorka hennar,
dugnaður og áhugi hafi verið ein-
stakur, hún stundaði félagsstörf-
in af eldmóði, las mikið urn fagleg
málefni og gaf sér tíma til þess að
lesa almennan fróðleik, naut þess
að sitja með fallega handavinnu.
Heimilið einkenndist af hvoru
tveggja í senn, listastarfi húsmóð-
urinnar og starfsemi formanns
Félags íslenskra hjúkrunar-
kvenna.
Hjúkrunarfélag íslands þakkar
að leiðarlokum óeigingjörn
Fimmtudagur 3. apríl 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7