Þjóðviljinn - 26.04.1987, Blaðsíða 11

Alþingisuppgjörið er í dag og
pólitíkin þar með komin inn á gafl
hjá manni eina ferðina enn. Þetta
fyrirbæri sem Halldór Laxness
lýsti einhverntíma í gamalli
blaðagrein á þann hátt að póli-
tíkin helltist yfir mann á fjögurra
ára fresti og ekki hægt að losna
við hana með neinum þekktum
ráðum, og er hér vitnað til orða
skáldsins eftir minni.
En svo eru það öll hin sem hafa
gaman af þessu spilverki. Sá
áhugi getur verið allt frá kæring-
arlausum keppnisíþróttamóral
og upp í fræðilegar umþenkingar.
Ein þeirra sem hefur sinnt við-
fangsefninu á þessum seinni nót-
um er Sigþrúður Helga Sigur-
bjarnardóttir. Hún hefur dvalist
langdvölum erlendis og stundað
nám við Oslóarháskóla en með
hléum þó; kenndi sitt hvort árið
við menntaskólana á Egilsstöð-
um og á Akureyri. í Osló lagði
hún fyrst stund á sögu, félags-
fræði og mannfræði en leggur nú
stund á lokaverkefnið „Konur í
íslenskri pólitík” og er þetta verk-
efni að sögn Sigþrúðar einhvers
staðar á óglöggum landamærum
stjórnmálafræði og félagsfræði.
Tilkoma Kvennalistans var
kveikjan að verkefninu í upphafi
en það hefur orðið víðara í með-
förunum eins og sjá má af heiti
þess. Sigþrúður er stödd á
landinu núna og hefur fylgst með
kosningabaráttunni í hlutverki
rannsakandans. Þannig hefur
hún farið með frambjóðendum á
vinnustaðafundi til að átta sig á
hvemig þeir taka upp mál. í
spjalli því sem hér fer á eftir verð-
ur drepið á þessa vinnustaða-
fundi, en fyrst forvitnumst við um
grundvallarspurningarnar fyrir
verkefni Sigþrúðar, Konur í ís-
lenskri pólitflc.
Kvennalistinn
séríslenskt fyrirbrigði
Það er einkum þrennt sem
liggur til grundvallar verkefninu.
í fyrsta lagi: Hvers vegna verður
til Kvennalisti á íslandi 1982?
Það ár er greinilegt að konur eru
ekki í pólitík á íslandi, hvorki í
sveitarstjórnum né á Alþingi.
Konur eru ekki nema um 6%
sveitarstjórnarfólks fyrir kosn-
arnir við og þá er það áberandi að
þeir fara í gegnum það sem kon-
umar hafa sagt og útskýra það
nánar. Þá gjaman með formerkj-
um á borð við: ...eins og hún
sagði hér áðan og svo framvegis.
Síðan auglýsa þeir gjarnan eftir
fyrirspurnum og þá eru það karl-
arnir sjálfir sem svara í langflest-
um tilfellum.
Það er líka til annað mynstur.
Karlmaðurinn byrjar þá að tala
og segir síðan eitthvað á þá leið
að nú ætli hún að fá að segja
nokkur orð. Að þeim loknum
tekur hann við aftur.
Alþýðubandalagið
sér á báti
Seturðu alla „blönduðu flokk-
ana” undir sama hatt í jþessum
efnum?
Alþýðubandalagið víkur frá
þessu mynstri. Ég hef ekki fundið
þessa uppbyggingu á fundum
með frambjóðendum þess
flokks. Þar hafa framsöguræður
verið sjálfstæðar og spurningum
svarað nokkuð jafnt af frambjóð-
endum.
Hvaða sögu hefurðu svo að
segja af vinnustaðafundum með
Kvennalistanum?
Þær tala mikið um valddreif-
ingu, það séu málefnin sem skipti
máli en ekki eir.'taklingar. Þá
reyni ég að sjá hvort þingkonurn-
ar og aðrar þær sem vanari eru og
þekktari taki forystuna og gangi
inn í hlutverkið sem mér hefur
virst karlarnir hafa hjá flokkun-
um. Mér hefur yfirleitt ekki sýnst
það virka þannig þó að það sé
svolítið misjafnt eftir fundum.
Þær gera mikið af því að komast í
návígi við fólk. Setjast gjarnan
við borð og ræða málin eftir stutt-
ar framsöguræður. Það hefur
borið við í slíkum tilfellum að
fólk viil spyrja þá sem það þekkir
betur, en þær reyna að stýra því
þannig að ekki verði úr einstefna.
Umrœðuefnin önnur
á fundum
Kvennalistans
Annað er svolítið áberandi
þegar ég ber saman fundi
Kvennalistans og hinna flokk-
RœttviðSigþrúði
Helgu Sigurbjarnar-
dóttur um lokaverk-
efnihennarvið
Oslóarháskóla
anna; mér finnst umræðuefnin að
nokkru vera önnur og Kvenna-
listinn hefur greinilega meiri
áhuga á að koma sínum skoðun-
um á framfæri en að túlka skoð-
anir annarra. Mér hefur virst fólk
vera mjög jákvætt gagnvart
Kvennalistanum, það hefur gam-
an af að tala um stöðu konunnar,
launakjör kvenna og almennt um
stöðu kvenna í pólitík. Aftur á
móti þegar fulltrúar flokkanna
koma þá snúa menn sér að „póli-
tík”. Þá eru það skattarnir, hús-
næðismálin og svo framvegis.
Þetta getur verið rökrétt af-
leiðing af því að Kvennalistinn
þarf alltaf að byrja á því að út-
skýra sig og réttlæta. Af hverju
konurnar fari ekki inn í flokkana
og starfi þar. Aftur er enginn sem
vefengir réttmæti fjórflokkanna
og tilvist þeirra.
Þá stelur maður formúlunni
frá Pflatusi og spyr: Hvað er pó-
litík?
Þegar ég var að tala áðan um að
menn sneru sér að pólitík þegar
fulltrúar flokkanna mæta þá ber
að taka því með fyrirvara; kon-
urnar eru alltaf að reyna að fá að
vera með í því að skilgreina hvað
pólitík er.
„Óheiðarlegir menn
og bjánar”
I þessari pólitísku hringekju
rifjast upp fyrir mér tilsvar úr
Brekkukotsannál: „Mér hefur
verið kennt að það væru ekki
nema óheiðarlegir menn og bján-
ar sem hefðu svar á reiðum hönd-
um við öllum spurningum.”
Hvernig bregðast „fórnardýrin”
við á þessum vinnustaðafundum,
fólkið sem vinnur þarna? Finnst
þér það aldrei verða leitt á þessu
liði sem allt þykist geta?
Ég hef ekki orðið vör við opin
neikvæð viðbrögð. Hins vegar er
það misjafnt hversu mikinn
áhuga fólkið sýnir heimsóknun-
um. Fólk er misjafnlega tilbúið
að ræða málin. Eins eru kaffistof-
urnar sem um er að ræða með
öllu móti og það getur haft sitt að
segja.
Hvaða leiðir eru
helstar til árangurs?
Hvernig dastu svo niður á þetta
verkefni um konur í íslenskri póli-
tík?
Tilgangurinn með því er fyrst
og fremst sá að reyna að gera sér
grein fyrir á hvaða hátt konur geti
komið sínum viðhorfum sem best
inn í pólitíkina og orðið þar mót-
andi afl og þá hvaða leiðir séu
helstar til árangurs. Sú leið að
starfa innan flokkanna eða hvort
það náist meiri árangur með að-
skilnaði. Líka er hugsanlegt
eitthvert þverpólitískt kvenna-
samstarf meðfram starfi í flokk-
unum og þá er spurningin hvort
það sé hægt að fá konur til að
vinna þvert yfir flokkana. Hafa
konur sameiginlega hagsmuni
sem ná út yfir þær mótsetningar
sem auðvitað eru til staðar meðal
kvenna? En ég vil ekki gera mig
allt of breiða; ég er að sjálfsögðu
ekki komin að neinum niðurstöð-
um um þessa hluti.
Þú minntist á aðskilnað sem
eina hugsanlega leið hér áðan.
Má ekki allt eins segja að sérstak-
ur Kvennalisti sé viðbrögð við að-
skilnaðarstefnu?
Tilkoma Kvennalistans er
auðvitað afleiðing af þeirri að-
skilnaðarstefnu sem hefur ríkt
hér á íslandi, þó að hún sé ekki
yfirlýst. Konur hafa lengi haft
formleg réttindi sem þeim hefur
ekki verið kleift að notfæra sér.
Þær konur sem standa að
Kvennalistanum sjá hann sem
einn möguleika til að breyta ríkj-
andi ástandi.
HS
miðið hjá þér með þvi að sækja
þá?
Markmiðið var fyrst og fremst
að sjá og átta sig á því hvemig
konur og karlar nálgast sína við-
mælendur og átta sig á því hvort
það séu mismunandi mál sem
konur og karlar tala um. En ég vil
endilega taka það fram að hér er
enginn stóridómur á ferðinni, að-
eins það sem ég hef séð og heyrt í
þessi skipti. Ég vil líka taka það
fram að allir frambjóðendur sem
ég hef farið með á fundi hafa
tekið mér sérlega vel. Ég iét vita
af mér og fékk leyfi til að koma og
allir hafa vitað hvað ég var að
gera. Ekkert pukur með það.
Ég fór sem sagt með öllum
flokkunum á vinnustaðafundi.
Yfirleitt er reynt að sjá til þess að
karl og kona fari saman og ég hef
reynt að sjá fleiri en eitt par hjá
hverjum flokki og nú undanskil
ég Kvennalistann af augljósum
ingarnar ’82 og það eru allt aðrar
og lægri tölur en á Norðurlönd-
unum. Og konur á Alþingi voru
þrjár.
Á í slandi hefur áður verið far-
in þessi leið að bjóða fram
Kvennalista. Þetta hefur verið
gert vegna þess að konum hefur
fundist hlutirnir ganga of hægt
fyrir sig; þær hafa ekki séð fram á
að ná árangri innan flokkanna og'
viljað fara í pólitík á eigin for-
sendum. Gera viðhorf, reynslu
og menningu kvenna að stefnu-
mótandi afli í samfélaginu. Innan
flokkanna mega þær vera með ef
þær eru góðar og halda sig við
leikreglur karla.
Á Norðurlöndunum hefur
þetta líka verið reynt en ekki
gengið. Að þessu leyti á ísland
sérstöðu meðal Norðurlanda-
þjóðanna. Annars staðar hefur
það ekki gengið að bjóða fram
sérstaka kvennalista.
Ef maður metur þessa stað-
reynd út frá íslensku samfélagi;
við höfum svo lengi búið við
miklu lægra hlutfall kvenna við
stjórnun. Er það ekki nærtæk
ástæða?
Jú, það getur vel verið að það
sé fyrst og fremst þess vegna. En
við sjáum að þetta gengur hér
1908 en ekki annars staðar.
Námsráðgjöfum mínum úti þykir
mjög merkilegt að sérstakur
kvennalisti skuli pluma sig hér,
og ég hef trú á því að ef Kvenna-
listinn fer að fá 17-20% í kosning-
unum þyki það stórtíðindi.
Sjálfstœðisflokkurinn
boðberi breytinga
Það er ljóst að fólk sér að það
er breytinga þörf í þjóðfélaginu
og sá flokkur sem hefur boðað
róttækar breytingar er Sjálfstæð-
isflokkurin með sína frjálshyggju
og þangað hefur ungt fólk
gjarnan hallað sér hin síðari ár.
Vinstri flokkarnir hafa aftur á
móti staðnað í gömlum kredd-
uslagorðum og ekki tekist að laga
sig að breyttum þjóðfélagshátt-
um. Þeir sem telja sig á vinstri
væng stjórnmálanna horfa yfir
þessa hefðbundnu, stöðnuðu
flokka og leita að einhverju nýju.
Þar koma til græningjaflokkar
víða í Evrópu og hér hjá okkur
verður til Kvennalisti sem boðar
breytingar og vill gera þjóðfé-
lagið manneskjulegra. Ég held að
þetta sé ný hugsun sem þarf að
komast inn í þessa gömlu vinstri
flokka; þeir þurfa að fara í hug-
myndafræðilegan grundvöll hjá
græningjum og konum til að fá
andsvar við þeirri hægrisveiflu
sem hefur grasserað á Islandi.
Femínismann inn
í flokkana
Ég held að það þurfi á einhvern
hátr að byggja femínismann inn í
flokkana. Þeir verða að koma til
móts við konur og skilja þeirra
lífssýn. Þá er ég ekki að tala á
nótum jafnréttismála eins og
ríkisvaldið og flokkarnir hafa far-
ið með það; konur verða sjálfar
að koma femínismanum inn í
flokkana og útfæra hann eftir sín-
um nótum.
Þegar þú talar um að þessir
vinstri flokkar séu staðnaðir,
hvaða vinstrimennsku er þá um
að ræða?
Ég er ekki í þeim hópi sem hef-
ur þörf fyrir að fara vandlega í
saumana á þeim mun sem er á
hægri og vinstri en úr því ég var að
tala um Kvennalistann þá skil ég
alveg hvers vegna þær bregðast
við eins og þær gera þegar sam-
tökin eru skilgreind sem vinstra
fyrirbæri. Sem vinstri flokkur'
hafa þær minni möguleika á að ná
yfir allt pólitíska litrófið. í stað-
inn leggja þær áherslu á að þær
séu kvennapólitískar og það er
utan og ofan við þessa skiptingu í
vinstri og hægri. Á hinn bóginn
má vel sjá að Kvennalistinn er
félagshyggjuflokkur sem beitir
sér fyrír mannúðlegum málum og
samhjálp.
Áður en dálkarnir hlaupa alveg
frá okkur; þú talaðir í upphafl um
tilkomu Kvennalistans sem eitt
grundvallaratriðið í þínu loka-
verkefni. Hinir tveir?
Sá fyrri er þessi: Liggur ein-
hver heildstæð feminísk hug-
myndafræði bak við Kvennalist-
ann og er slík femínísk grundvall-
arsýn nógu sameinandi þannig að
hægt sé að taka afstöðu til allra
þjóðfélagsspurninga út frá
henni? í öðru lagi velti ég því fyrir
mér hvaða áhrif Kvennalistinn
hefur haft á íslenska pólitík.
„Fjóra iðnaðarmenn
á þing”
Sem eru?
Maður sér strax hvernig allir
flokkarnir auglýsa upp konurnar
sínar án þess þó að því sé haldið á
lofti að þær séu konur og hafi því
sérstakt erindi inn á þing. Eins og
til dæmis Alþýðuflokkurinn með
sitt slagorð Fjórar konur inn á
þing, en segir ekkert af hverju;
gætu allt eins verið fjórir iðnaðar-
menn. í þessu aukna „kvenna-
framboði” eru greinileg áhrif frá
Kvennalistanum. Eins erukonur
orðnar mjög áberandi í Alþýðu-
bandalaginu og Sjálfstæðisflokk-
urinn er með heila opnu með sín-
um konum. Gott ef Framsókn er
ekki líka með eitthvað svipað.
Þetta eru auðvitað ekki einu á-
hrifin, við sjáum líka að flokkam-
ir eru allir farnir að hafa mjúku
málin með í umræðunni.
Mér flnnst vera farin að skjóta
upp kollinum dálítið athyglisverð
verkaskipting í framboðspólitík-
inni; oft eru karlarnir að tala um
mjúku málin svo kölluðu, fé-
lagsmál, menningarmál og svo
framvegis, en konurnar um mála-
flokka úr þungaviktarpólitík-
inni...
Þetta er afstaða sem þær hafa
tekið margar hverjar. Þær vilja
berjast á forsendum karla í póli-
tík og þurfa að sanna að þær tali
um „alvörupólitík”. Aðrar segj-
ast vilja vera í pólitík með sín lífs-
viðhorf og breyta þannig um
áhersluþætti og starfsaðferðir í
pólitíkinni.
Vinnustaðafundir
Svo að við komum að vinnu-
staðafundunum; hvert var mark-
Sigþrúður Helga
Sigurbjarnardóttir:
Femínismann inn
í flokkana.
Mynd: Sig.
ástæðum. Hjá Alþýðuflokki hef
ég að vísu aðeins farið með karl-
frambjóðendum á fundi en hins
vegar fór ég á fund með kven-
frambjóðendum flokksins í
Hollywood. Ég hef reynt að gera
mér grein fyrir samskiptamynstri
hvers pars og út frá því spáð í mun
milli flokkanna. Ég get ekki neit-
að því að ég hef orðið vör við
ákveðið mynstur sem virðist vera
gegnumgangandi á þessum fund-
um. Þó að það sé kannski ekki
eins augljóst og þegar einn karl-
frambjóðandinn komst svo að
orði við mig áður en við fórum
inn á fund: „Við byrjum með því
að hún tekur að sér smákynningu
á flokknum. Ég sé svo um pólitík-
ina.” „Hún” í þessari klausu er þá
meðframbj óðandinn.
En mynstrið er gjarnan þannig
að konurnar byrja á smáinnleggi
um flokkinn og kynna hann í al-
mennum orðum. Síðan taka karl-
Konur
íslenskri
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 26. apríl 1987
Sunnudagur 26. apríl 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11