Þjóðviljinn - 26.04.1987, Blaðsíða 12

Brattur
var stiginn
Þjóðviljinn á slóðum íslendinga í Höfn
Kaupmannahöfn var höfuð-
borg íslands um aldir. Þaðan var
landinu stjórnað og þangað sóttu
íslendingar sjálfstæði sitt aftur og
ekki bara sjálfstæðið heldur líka
handritin. Þangað sóttu stúdent-
amir nám því háskólinn í Kaup-
mannahöfn var að sjálfsögðu líka
háskóli íslands. Margir luku
námi og sigldu heim og fengu
brauð eða sýslu en þeir voru líka
fjölmargir sem lutu í danska
mold. Einn þeirra hvfldi í danskri
mold í hundrað ár en þá voru
beinin loksins flutt heim til fóst-
urjarðarinnar. Víkjum fyrst að
honum...
Jœkin verða
að bíta í
fyrramólið“
Jónas Hallgrímsson var ekki
við eina fjölina felldur. Eftir
stúdentspróf frá Bessastöðum
árið 1829 gerðist hann skrifari
landfógeta í Reykjavík en sigldi
til Hafnar árið 1832. Fyrst las
hann lög, síðan náttúrufræði en
lauk ekki prófí. Hann ferðaðist
mikið um ísland og rannsakaði
náttúru iandsins. Annars bjó
hann lengst af í Kaupmannahöfn
nema árin 1843-44 þegar hann
dvaldi um ársskeið í Sorö á Sjá-
landi. Konráð Gíslason sem var
besti vinur Jónasar kallaði þenn-
an bæ Saura. Hann sagði svo í
bréfi til Jónasar: „En meðal ann-
arra orða: þorirðu að vera svona
upp í sveit öllu lengur í senn? ertu
ekki hræddur um að þú verðir
sérvitur? Margt er líkt með
skyldum: Heine er í Parísarborg,
og er hræddur um hann verði
veikur; en þú ert á Saurum og ert
hræddur um, þú verðir sérvitur.
Hvað sem því líður, þá er þó gott
þú verður ekki áttavilitur í milli
brjóstanna á henni þarna með
himnabrjóstin.“ - En Jónas varð
ekki ellidauður á Saurum heldur
sneri aftur til Kaupmannahafnar
og þar fékk hann reyndar ekki
heldur að kemba hærurnar.
Seinustu mánuði lífs síns bjó Jón-
as í Pétursstræti 140 á þriðju hæð
til vinstri. (Enn er búið í þessu
húsi og er það núna númer 22).
Hér er þessi frægi stigi þar sem
Jónas hrasaði og hlaut beinbrot
sem átti eftir að draga hann til
bana. En gefum Fjölni orðið
blaðinu sem Jónas gaf út í Höfn
ásamt nokkrum félugum sínum.
Fjölnir segir svo frá í eftirmælum
um Jónas: „15. maí seint um
kveldið, þegar hann gekk upp
stigann hjá sér (St. Pederstræde
140, 3. Sal), skruppu honum fæt-
ur, og gekk sá hinn hægri í sundur
fyrir ofan ökla; komst hann þó á
fætur og inn til sín, lagðist niður í
fötunum og beið svo til morguns.
Þegar inn var komið til hans um
morguninn, og hann spurður því
hann hefði ekki kallað á neinn sér
til hjálpar, sagði hann að sér
hefði þótt óþarfí að gjöra neinum
ónæði um nóttina af því hann
vissi, hvort sem væri, að hann
gæti ekki lifað. Því næst lét hann
flytja sig í Friðriksspítala, en rit-
aði fyrst til etazráðs Finns
Magnússonar, til að fá hann til
ábyrgðarmanns um borgun til
spítalans. Þegar Jónas var kom-
inn þangað og lagður inn, var fót-
urinn skoðaður og stóðu úti
beinin; en á meðan því var komið
í lag og bundið um, lá hann graf-
kyrr og var að lesa í bók, en brá
sér alls ekki. Þar lá hann fjóra
daga, vel málhress og lífvænlegur
yfirlitum; en fjórða daginn að
kvöldi, þegar yfirlæknirinn gekk
um stofurnar, sagði hann við að-
stoðarmenn sína, þegar hann var
genginn frá rúmi Jónasar:
„Tækin verða að bíta í fyrramál-
ið, við þurfum að taka af lim“.
Hafði læknirinn séð að drep var
komið í fótinn, en hins varði hann
ekki, að það mundi dreifast eins
fljótt um allan líkamann og raun
verð á. Jónas bað, að ljós væri
látið loga hjá sér um nóttina; síð-
an vakti hann alla þá nótt og var
að lesa skemmtunar-sögu, sem
heitir Jakob Ærlig- eftir Marryat
þangað til að aflíðandi miðjum
morgni; þá bað hann um te og
drakk það, fékk síðan sinardrátt
rétt á eftir, og var þegar liðinn;
það var hér um bil jöfnu báðu,
miðsmorguns og dagmála."
„Havde her sin
sidste bolig.“
Enn er búið í seinustu vistar-
verum listaskáldsins góða og það
kemur fyrir að þangað rekast
góðdrukicnir sérvitringar frá ís-
landi og biðja auðmjúklega að fá
að taka ljósmyndir af hússtigan-
um og kannski að skjótast í húsa-
garðinn til að fá að taka fleiri
myndir. íbúarnir eru farnir að
venjast þessu þeir vita ekkert
hver þessi Jónas Hallgrímsson
var og hafa fæstir tekið eftir máðu
skilti sem hangir framan á hús-
inu. En þar er hægt að lesa: „Den
islandske Digter / Jónas Hall-
grímsson / födt paa Gaarden
Hraun í Öxnadal /16. November
1807 / död í Köbenhav 26. Mai
1845 / hvade her sin sidste Bolig. “
Einhverjir Danir hafa kunnað
að meta Jónás heitinn því það var
dönsk kona að nafni Ingeborg
Stemann sem lét setja upp þessa
minningartöflu og það var árið
1928. Aðrir hafa tekið þann kost-
inn að minnast skáldsins í bundnu
máli þar á meðal ókunnugt skáld
sem orti á þessa leið:
ísland er fjarri
senn kemur vorið.
í steinlagðar götur
markast ei sporið.
Ljúft rennur ölið
í skítugri kró.
Það var mitt bölið
og þó, og þó og þó.
Brattur var stiginn
sem hin íslensku fjöll.
Sólin er hnigin
á bak við þau öll.
En hvaðan var Jónas Hall-
grímsson að koma þetta afdrifa-
rika kvöld 15. maí árið 1845. Til
að komast nær sennileikanum
skulum við færa okkur um set í
miðborg Kaupmannahafnar og
skreppa út á Kóngsins Nýjatorg.
í kjallaranum
hjá Hvíti
Við Kóngsins Nýjatorg er ein
af elstu knæpum Kaupmanna-
hafnar Hviids Vinstue. þar sátu
íslendingar löngum með kolluna
sína og þangað kom Jónas Hall-
grímsson oftar en ekki. Einhvern
veginn hefur sú saga komist á
kreik að Jónas hafí verið að koma
frá Hvíti (eins og knæpan var
kölluð). kvöldið sem stiginn
reyndist honum of brattur. Jónasi
hefur nú verið reist minnismerki
inni á Hvíti ásamt þremur öðrum
íslenskum gleðimönnum. Fyrir
15 árum átti þessi ágæta bjór-
knæpa 250 ára afmæli. Af því til-
efni gaf Örlygur Sigurðsson
listmálari listaverk sem hangir
þar nú uppi á vegg. Þar sitja fjórir
fagurkerar að drykkju við sama
borðið og eins og svo oft þegar
vínið er annars vegar þá skiptir
tíminn engu máli. Þessir menn
eru Jónas Hallgrímsson skáld,
Jóhann Sigurjónsson skáld,
Sverrir Kristjánsson sagnfræð-
ingur og Árni Pálsson prófessor.
íslendingar sem heimsækja Hvít
nú á dögum sitja um að fá sæti
nálægt þessari mynd eftir Örlyg
og er ekki ólíklegt að þessir látnu
myndarmenn fái sér sopa og sopa
í gegnum landa sína!
Þegar komið er inn á Hvít rek-
ur maður strax augun á heljar-
mikla tunnu vinstra megin við
innganginn. Það er sagt að Jón
Sigurðsson hafi átt það til að setj-
ast niður við tunnu þessa og fá sér
krús af öli. Annars var það annar
staður sem „heldri“ Islending-
arnir í Höfn sóttu frekar. Og sá
staður er ekki langt undan.
Til Mjóna.
Fyrst skal vikið að manni sem
var 20 árum yngri en títtnefndur
Jónas og kom til Hafnar sama
árið og Jónas lést. Þessi maður
var Gísli Brynjólfsson fæddur á
Ketilsstöðum á Völlum. Gísli var
eins og Jónas ekki við eina fjölina
felldur í sínu námi því hann lagði
bæði stund á málfræði og lögfræði
en lauk ekki prófi. Gísli er meðal
annars þekktur fyrir að hafa gefið
út tímaritið Norðurfara ásamt
JóniThoroddsen. Einnig skrifaði
hann persónulega dagbók um
eins árs skeið. Þessi dagbók hefur
verið gefin út í bókarformi undir
nafninu Dagbók í Höfn, og er
hún ómetanleg heimild um líf ís-
lenskra Hafnarstúdenta um
miðja síðustu öld. Á annarri
hverri blaðsíðu talar Gísli um ein-
hvem Mjóna. Við grípum hér
niður í Dagbók í Höfn:
2. jan. 1848: Fór til Brynjólfs
Péturssonar, með honum kl. 2 til
Mjóna.
7. jan.: Farið á fætur kl. II. Út,
hitt Konráð hjá Mjóna.
26. jan.: Á fætur kl. II. Lokið
við Kristjánsmál. Út. Til Mjóna.
Borðað. Til Jóns Sigurðssonar.
20. feb.: Til Mjóna. Látið raka
mig. Borðað kl. 3. Gengið úti og
setið inni hjá ýmsum löndum á
Garði. Upp til mín kl. 8.
9. apríl: Kl. 6tilMjónaogverið
að lesa blöð.
Þannig virðist lífið ganga hjá
Gísla Brynjólfssyni. Mjóni virð-
ist vera snar þáttur í daglegu lífi
hans. En hver var hann þessi
Mjóni? Mjóni er í raun og veru
íslensk þýðing á danska manns-
nafninu Mini en Jakob Mini rak
veitingastað við Kóngsins Nýja-
torg um miðja síðustu öld. Núna
er Mjóni löngu liðinn undir lok
en enn er hægt að fá sér þar mat
og drykk. Staðurinn heitir núna
Stephan á Porta! Þessi staður var
geysivinsæll hjá íslendingum í
Höfn. Meðal þeirra sem virðast
hafa verið þar tíðir gestir fyrir
utan Gísla eru til dæmis Jón Sig-
urðsson forseti, Konráð Gíslason
og skáldin Grímur Thomsen og
Benedikt Gröndal. Þama gátu
menn lifað flott bæði í mat og
drykk, fengið að lesa erlend blöð
og tímarit og dispúterað um
landsins gagn og nauðsynjar.
Það er þá kannski ekki svo
fjarri lagi sem íslenskur sagn-
fræðingur sagði fyrir skömmu
nefnilega að íslensk sjálfstæðis-
barátta hefjist á knæpum
Kaupmannahafnar???
Heimildir:
Björn Th. Bjömsson: Á íslend-
ingaslóðum í Kaupmannahöfn.
Jónas Kristjánsson og Kristín
Halldórsdóttir: Kóngsins Kaup-
mannahöfn.
Gísli Brynjólfsson: Dagbók í
Höfn.
Texti:
Bjarki Bjarnason.
Myndir:
Þóra Sigurþórsdóttir.
Og.ty(;0iR^
' "'78
Teikning örlygs Sigurðssonar af nokkrum fslenskum þjóðsagnapersónum í Kaupmannahöfn. Teikningin hangir uppi f
Hviids Vinstue f Kaupmannahöfn.
12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 26. aprfl 1987