Þjóðviljinn - 12.07.1987, Blaðsíða 13

YS A ISLANDI?
legt slys í tengslum við kjarnork-
uvopn gerist hér á landi.
Fyrir u.þ.b. fjórum árum mun-
aði hársbreidd að Orion kafbát-
arleitarvél, sem farið hafði út af
áætlaðri flugleið, lenti í árekstri
við farþegaþotu frá Arnarflugi.
Við höfum enga tryggingu fyrir
því að Orion vélin hafi ekki verið
búin kjarnorkuvopnum þegar
þetta atvik gerðist.
Fyrir tveimur árum síðan gerð-
ist annað undarlegt atvik; björg-
unarsveitir voru kallaðar suður á
Keflavíkurflugvöll vegna her-
flugvélar í nauðum. Fyrst lenti
AWACS-ratsjárflugvél sem
menn töldu vera vélina er átti í
erfiðleikum. Þegar menn héldu
að hættan væri umliðin og tóku
að búa sig til heimferðar var þeim
skipað í viðbragðsstöðu á nýjan
leik því að í kjölfar AWACS-
vélarinnar lenti biluð Orion kaf-
bátaleitarvél. Viðhlítandi skýr-
ingar á þessum atvikum hafa
aldrei verið gefnar.
B-57 kjarnorkudjúpsprengjur,
sem Orion flugvélunum er ætlað
að bera, hafa 12-20 kflótonna
kjarnaodd. Þær voru fyrst teknar
í notkun árið 1963 og hafa ekki
jafn fullkominn öryggisbúnað og
nýrri kjarnorkuvopn. Engin at-
hugun hefur verið gerð á því
hverjar afleiðingar það hefði í för
með sér ef alvarlegt mengunar-
slys yrði á Keflavíkurflugvelli í
tengslum við sprengju af þessari
tegund. Engin neyðaráætlun er
til um það hvernig skuli bregðast
við þess konar slysi.
Tillögur Kvenna-
framboðsins um
kjarnorkulausa
Reykjavík
Vorið 1986 lagði Kvennafram-
boðið fram tillögu í borgarstjórn
um að Reykjavík yrði lýst kjarn-
orkulaust svæði. Tillaga þessi
hlaut litlar undirtektir og var vís-
að á bug m. a. á þeirri forsendu að
þetta mál væri utan verksviðs
borgarstjórnar. Með hliðsjón af
yfirlýsingu Geirs Hallgrfmssonar
frá 1985 um bann við umferð
kjarnorkuvopna í íslenskri lög-
sögu má e.t.v. segja að þetta hafi
verið eðlileg afgreiðsla tillögunn-
ar, þ.e.a.s. ef ekki væru ýmis
teikn á lofti sem gefa til kynna að
ekki sé ætlunin að framfylgja
yfiriýstri stefnu. Þar af leiðandi
hljóta að vakna nokkrar spurn-
ingar sem hljóta að varða verk-
svið og ábyrgð borgarstjórnar.
Herskip sem samkvæmt skil-
greiningu risaveldanna sjálfra
teljast búin kjarnorkuvopnum
hafa árum saman komið í heim-
sóknir til Reykjavíkur þvert ofan
í yfirlýst bann við kjarnorku-
vopnum hér á landi og án þess að
almenningur hafi haft hugmynd
um að hætta gæti verið á ferðum.
Heimsóknir þessara herskipa
hafa nokkrum sinnum orðið til-
efni átaka milli lögreglu og hern-
aðarandstæðinga. Meðal vopna-
búnaðar þessara skipa er það
kjarnorkuvopn, ASROC-flaug-
in, sem samkvæmt slysaskýrslum
bandaríska sjóhersins er hættast
við slysum og er ekki búið jafnt-
raustum öryggisbúnaði og nýrri
kjarnorkuvopn. Engu að síður er
bn við lög og rétt
haggað þessari stefnu banda-
rískra hernaðaryfirvalda; 1984
samþykktu báðar deildir fylkis-
þings New Jersey ályktun þar
sem farið var fram á að varnar-
og flotamálaráðuneytin veittu
nauðsynlegar upplýsingar til að
almannavarnaráð fylkis- og við-
komandi sveitarstjórnar gætu
gert viðeigandi ráðstafanir til að
bregðast við hugsanlegu kjarn-
orkuslysi í Earle flotastöðinni
sem er rétt utan við bæjardyr
New York borgar. Ráðuneytin
höfnuðu allri samvinnu.
Ákvæði Hafréttarsáttmála
Sameinuðu þjóðanna um vernd
hafsins gegn mengun og öðrum
skaðlegum áhrifum ganga út frá
þeirri forsendu að um sé að ræða
sameiginlega arfleifð mannkyns-
ins. En það er vert að hafa í huga
að fyrir utan frelsi til siglinga og
frelsi til fiskveiða var flotaveldun-
um öðru fremur umhugað að
tryggja sér frelsi til hernaðarað-
gerða á úthöfunum. Hernaður á
sjó og þá sérstaklega kjarnorku-
vígbúnaður er þannig nánast
undanþeginn ákvæðum Hafrétt-
arsáttmálans. Herskip, hvort
heldur þau eru á rúmsjó, í er-
lendri landhelgi eða erlendri
höfn, eru t.a.m. algerlega undan-
þegin lögsögu annarra ríkja en
fánaríkisins.
12. hluti Sáttmálans hefst á
yfirlýsingu um skyldu ríkja til að
vernda hafrýmið (marine envir-
onment) en 236. grein, sem ber
yfirskriftina Friðhelgi á grundvelli
fullveldis, er svohljóðandi:
„Ákvæði samnings þessa um
verndun og varðveislu hafrýmis-
ins gilda ekki um herskip, aðstoð-
arskip flotans, önnurskip né loft-
för sem ríki á eða rekur og eru
sem stendur aðeins notuð íþjón-
ustu ríkisins til annars en kaup-
ferða. Sérhvert ríki skal þó
tryggja, með því að gera við-
eigandi ráðstafanir án skaða fyrir
rekstur eða rekstrarmöguleika
þessara skipa eða loftfara sem
það á eða rekur, að þessi skip
eða loftför fari að samkvæmt
samningi þessum að svo miklu
leyti sem skynsamlegt og gerlegt
er. "(Leturbreytingar mínar).
Samkvæmt ákvæðum 302.
greinar um birtingu upplýsinga er
aðildarríki ekki skuldbundið til aö
veita upplýsingar „ef birting
þeirra fer í bága við mikilvæga
öryggishagsmuni þess“. Við
þetta má svo bæta að Bandaríkin
hafa enn ekki fengist til að stað-
festa Hafréttarsáttmálann.
ekki vitað til þess að borgaryfir-
völd hafi nokkru sinni hugleitt
hverjar afleiðingar það kynni að
hafa fyrir Reykjavík og nágrenni
ef alvarlegt slys yrði um borð ein-
hvers þessara skipa. Ekki fara
heldur sögur af því að hafnaryfir-
völd hafi gert nokkrar sérstakar
varúðarráðstafanir í sambandi
við heimsóknir herskipa sem
kynnu að bera kjarnorkuvopn.
Ekki er vitað um neina áætlun um
það hvernig skuli brugðist við
kjarnorkuslysi í Reykjavíkur-
höfn.
Líkur á kjarnorkuslysi í
Reykjavík eru ákaflega litlar en
þær eru engu að síður fyrir hendi.
Það mætti hugsa sér jafnólík-
legan atburð og að stýriflaug með
kjarnaoddi yrði óvart skotið á
borgina um leið og herskipaflot-
inn sigldi inn sundin. Herskip
gæti lent í árekstri við annað skip
eða siglt á hafnarbakkann vegna
mistaka í vélarrúmi. Eldsvoði og
sprenging gætu orðið um borð í
herskipi með kjarnorkuvopn;
sjóliði í sjálfsmorðshugleiðing-
um, ölæði eða eiturvímu gæti ver-
ið valdur að íkveikjunni. Hryðju-
verkamenn gætu unnið skemmd-
arverk með ófyrirsjáanlegum af-
ieiðingum. Öll þessi íntynduðu
atvik virðast fráleit en þau eiga
sér öll raunverulegar hliðstæður í
sögu kjarnorkuslysa og við
skulum hafa í huga að nánast eng-
ar líkur voru taldar á þeim slysum
sem hafa orðið.
Afleiðingar
kjarnorkuslyss
í Reykjavíkurhöfn
Lawrence Livermore kjarn-
orkutilraunastofnunin í Banda-
ríkjunum hefur að tilhlutan
Ríkisendurskoðunar Bandaríkj-
anna (General Accounting Of-
fice) reynt að meta afleiðingar al-
varlegs mengunarslyss af völdum
kjarnorkuvopns. Stofnunin
komst að eftirfarandi niðurstöðu;
Ef kjarnaoddur eyðileggst þann-
ig að plútóníum nær að komast í
snertingu við andrúmsloftið
„myndast geislavirkt vindil-laga
ský sem teygir sig 45 kflómetra
frá slysstaðnum, 4 kflómetra
breitt þar sem það er breiðast“.
Geislavirk mengun undir þessu
skýi yrði ofan við hættumörk
Hollustuverndar Bandaríkjanna.
Að sjálfsögðu er ekkert hægt
að segja með vissu um afleiðingar
kjarnorkuslyss í Reykjavíkur-
höfn því að engar rannsóknir
liggja fyrir. En í norðlægri átt má
gera ráð fyrir að hið geislavirka
ský myndi leggja yfir nær allan
Reykjanesskagann ef kringum-
stæður væru að öðru leyti í sam-
ræmi við það sem útreikningar
Lawrence Livermore tilrauna-
stofnunarinnar gera ráð fyrir.
Við búum hins vegar við síbreyti-
lega vindátt þannig að geislavirkt
plútóníum díoxíð getur í raun
dreifst um rniklu stærra svæði en
hið bandaríska líkan segir til um.
Rigning myndi gera mengunina
enn alvarlegri því að við það
eykst hætta á að malbik og
steinsteypa drekki í sig geisla-
virku efnin þannig að hreinsunar-
aðgerðir yrðu nánast útilokaðar
og einnig má búast við að geisla-
virk mengun bærist niður í jarð-
vatnslög og vatnsból yrðu ónot-
hæf um ófyrirsjáanlegan tíma.
Það var hægt að fjarlægja
geislavirkan snjó og ís í Thule
1968 en hvernig ætti að hreinsa
hús og götur og gróður í Reykja-
vík og nágrannabyggðum? Setja
jarðýtur á allt saman? Hvar ætti
að koma úrganginum fyrir?
Hvert ætti að flytja á annað
hundrað þúsund íbúa Stór-
Reykjavíkursvæðisins og helstu
stofnanir stjórnkerfisins og við-
skiptalífsins? Hvernig er
heilbrigðiskerfi landsins í stakk
búið til að taka á móti fjölda fólks
með geislaveiki á alvarlegu stigi?
Hvaða áhrif hefði þetta á fast-
eignaverð á Reykjavíkursvæð-
inu?
Bandaríska varnarmálaráðu-
neytið áætlar að fasteignir myndu
að meðaltali falla um 15% í verði
eftir svona slys. Hver yrði kostn-
aður við hreinsun og skemmdir?
Bandaríska áætlunin gerir ráð
fyrir að hann verði sem svarar
30% af upphaflegu verðmæti
eignanna og þá er ekki reiknað
með kostnaði við mælingar, eftir-
lit, læknisþjónustu og aðhlynn-
ingu, atvinnumissi, brottflutning
íbúa og frágang geislavirks úr-
gangs. Þessi áætlun er byggð á
niðurstöðum er fengust með
þeim hætti að sett var á svið
kjarnorkuslys í tilbúnum 7000
manna bæ, Port Gaston. Fulltru-
ar orkumálaráðuneytis Banda-
ríkjanna, sem fylgdust með „slys-
inu“, töldu að ef um raunverulegt
slys hefði verið að ræða hefðu
hreinsunaraðgerðir tekið fleiri
mánuði ef ekki ár.
Hvað tæki langan tíma að
hreinsa Reykjavík eftir kjarnork-
uslys, nágrannabæina, Suðurnes
unin hér í kring áður en
gæti snúið aftur til
heimkynna sinna?
Sunnudagur 12. júlí 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13