Þjóðviljinn - 25.07.1987, Blaðsíða 5

Hvar er
Che
Guevara?
Hvað er orðið af öllum mynd-
unum af Che Guevara, sem eitt
sinn nutu álíka mikilla vinsælda
meðal unga fólksins og myndirn-
ar af John Lennon og Mick Jag-
ger?
Che Guevara var á 7. og 8. ára-
tugnum tákn fyrir uppreisn
„þriðja heimsins" gegn heims-
valdastefnu og yfirgangi iðnríkj-
anna. Sem slíkur varð hann líka
tákn og hetja æskulýðsupp-
reisnarinnar á Vesturlöndum,
sem leit á píslarvætti hans í fjöll-
um Bólivíu sem lýsandi fordæmi.
Che Guevara var ekki bara
tákn fyrir æskulýðsuppreisnina.
Hann ásamt með mönnum eins
og Ho Chi Minh, Amilcar Ca-
bral, Franz Fanon, Fidel Castro
og jafnvel Mao Tse Tung voru
jafnframt tákn fyrir pólitíska
hreyfingu sem reis hátt á Vestur-
löndum á þessum tíma og hafði
gífurleg áhrif.
„Þriðjaheimshreyfingin“ svokall-
aða náði langt út fyrir raðir æsku-
lýðsuppreisnarinnar og samein-
aði innan sinna vébanda bæði
marxíska alþjóðasinna og kristi-
lega. Þessi hreyfing var nátengd
Víetnamhreyfingunni, og átti
drjúgan þátt í að stöðva stríðs-
rekstur Bandaríkjamanna í Víet-
nam. Hún lagði fjölþjóðafyrir-
tækin í einelti og varð til þess að
afhjúpa spillta viðskiptahætti
margra þessara fyrirtækja við fá-
tæk og vanmáttug ríki. En síðast
en ekki síst þá skapaði þessi
hreyfing mikinn þrýsting á
stjórnvöld á Vesturlöndum um
stóraukna aðstoð við ríki þriðja
heimsins í því skyni að koma á
auknum jöfnuði og friðsamara
ástandi í heiminum.
Óleystur vandi
Nú eru Che Guevara-myndirn-
ar orðnir fágætir safngripir og
„þriðjaheimshreyfingin“ virðist
hægt og hægt vera að fjara út.
Hvað veldur?
Eitt er víst, að vandamál þriðja
heimsins hafa ekki verið leyst.
Þvert á móti hefur bilið á milli
iðnríkjanna og hinna fátækari
ríkja heimsbyggðarinnar farið
stöðugt vaxandi. Á undanförnum
10 árum hefur verðlag á hráefn-
um sem framleidd eru í ríkjum
þriðja heimsins lækkað hlutfalls-
lega um sem næst helming og
skuldir þessara ríkja við iðnríkin
farið yfir þá stjarnfræðilegu upp-
hæð sem nemur eitt þúsund milj-
örðum dollara. Það er upphæð
sem þessi ríki munu fyrirsjáan-
lega aldrei geta greitt.
UNCTAD, stofnun Sameinuðu
þjóðanna um viðskipti og þróun,
hefur um árabil reynt að koma á
samkomulagi á milli Norðurs og
Suðurs um stöðugra og réttlátara
verðlag hráefna, en án árangurs.
Bandaríkjamenn hafa sýnt við-
horf sín til þessarar viðleitni ný-
verið með því að draga stórlega
úr þátttöku sinni á ráðstefnu
UNCTAD í Genf um þessa
samninga, sem sótt er af fulltrú-
um 168 ríkja. Á sama tíma hafa
Bandaríkjamenn líka stórlega
dregið úr þróunaraðstoð sinni til
vanþróaðra ríkja, sérstaklega í
Afríku. „Þriðjaheimshreyfingin"
hefur því aldrei haft tilefni til að
hafa sig í frammi eins og nú. En
þá virðist eins og allur máttur sé
úr henni dreginn.
Flókinn heimur
Boðberar „þriðjaheimshreyf-
ingarinnar“ á 7. og 8. áratugnum
áttu það til að einfalda hlutina
fyrir sér. Heimsmyndin var
gjarnan svart-hvít, og þeir Ho
Chi Minh og Che Guevara voru
eins og mannkynslausnarar, sem
áttu að hafa ráð við öllum vanda.
Þessi svart-hvíta heimsmynd fór
síðan að molna niður í frumparta
sína eftir ósigur Bandaríkja-
manna í Víetnam. Hrollvekjan
frá Kampútseu og ógnarstjórn
Pol Pots var fyrsta áfallið. í kjölf-
arið kom innrás Víetnam í Kam-
pútseu og innrás Kínverja í Víet-
nam. Og ógnarstjórn klerkaveld-
isins í íran eftir fall íranskeisara.
Hungursneiðin sem gekk yfir
hina „sósíalísku" Eþíópíu eftir
fall keisarans, efnahagsörðul-
eikarnir í Angólu og Mósambiq-
ue, afhjúpun goðsagnarinnar um
Ho Chi Minh.
Che Guevara.
„menningarbyltinguna“ í Kína og
innbyrðis hjaðningavíg Palest-
ínumanna og arabaþjóða, allt
varð þetta til þess að opna augu
manna fyrir því að vandamál
þriðja heimsins voru ekki eins
auðleyst og sumir höfðu haldið.
Þriðji heimurinn leystist smátt og
smátt upp í frumeiningar sínar og
þeir sem höfðu haft raunveru-
legan áhuga á vandamálinu sáu
smám saman að vandinn var eins
margþættur og ríkin eru mörg og
að þar duga engar heildarlausnir,
sem fólgnar eru í lausnarorðum
fallinna foringja.
Málið var einfaldlega orðið of
flókið til þess að það rúmaðist
innan einnar heilsteyptrar kenn-
ingar um alþjóðahyggju ör-
eiganna eða kristilegt bróðerni
manna. Gleggsta dæmið um
þetta sjáum við nú í sameiginlegri
viðleitni stjórnvalda í Washing-
ton og Moskvu til að binda enda á
styrjöld írana og íraka við Persa-
Fidel Castró.
flóann. Það hefði einhvern tím-
ann þótt saga til næsta bæjar að
þessi ríki ynnu nánast opinskátt í
sameiningu að lausn styrjaldar í
þriðja heiminum með samhljóða
ályktun Öryggisráðs Sameinuðu
þjóðanna að baki sér.
Misheppnuð
heilræði
Franskur sérfræðingur í mál-
efnum þriðja heimsins, Yves
Lacoste, ritstjóri tímaritsins Her-
odote, segir í nýlegu blaðaviðtali
að ástríðufullir áhugamenn um
málefni þriðja heimsins á Vestur-
löndum hafi til þessa hneigst til
að líta á þróunarlöndin í Afríku,
Asíu og Rómönsku Ameríku sem
eina heild. Menn hafi samhliða
þróunaraðstoðinni verið ákafir í
að ráðleggja þessum þjóðum að
Maó Tse Tung.
afnema séreignarrétt á fram-
leiðslutækjum og koma á félags-
lega stýrðum eða ríkisstýrðum
samfélagsháttum. Hins vegar
hafi það nú komið á daginn að
hvorki þróunaraðstoðin né hinar
pólitísku ráðleggingar um breytta
eignaskipan hafa dugað til þess
að leysa vandamál þriðja
heimsins í heild sinni. Lacoste
segir að hinn bági árangur hafi
eflt þá skoðun að nú beri iðnríkj-
unum að láta þriðjaheimslöndin í
friði. Þannig sé þeim best borgið.
Hættuleg viðhorf
Þetta eru, segir Lacoste, við-
horf sem leiða myndu til þeirra
hörmunga, sem þrátt fyrir allt
hefur verið afstýrt til þessa. Því
þessi leið myndi fyrirsjáanlega
hafa í för með sér aukinn
ójöfnuð, fátækt og hungurdauða
heilla þjóða, á meðan fámennir
aðilar mökuðu krókinn. Það væri
beinasti vegurinn til styrjaldará-
taka og hugsanlega til heimsstyrj-
aldar.
Lacoste segir að þess í stað
þurfi að byggja alla aðstoð við
þróunarlöndin á meira raunsæi
og sjá til þess að hún komi að
notum. í því sambandi sé mikil-
vægast að hjálpa þessum ríkjum
að yfirstíga ýmsar þær þversagnir
sem einkenni stöðu þeirra og lýsi
sér best í hinni gífurlegu skulda-
söfnun. Við eigum að vera bjart-
sýn, segir Lacoste, því „þriðja-
heimshreyfingin“ hefur alls ekki
lokið sínu sögulega hlutverki.
Breyttir tímar krefjast hins vegar
breyttrar hugsunar og breyttra
aðferða. Che Guevara er dáinn,
en þriðji heimurinn mun lifa
áfram.
-ólg.
Laugardagur 25. júlí 1987 ÞJÓÐVIUINN - SlÐA 5