Þjóðviljinn - 18.08.1987, Blaðsíða 4

LEIÐARI
Um „tilboð sem ekki er hægt að hafna”
„Tilboð sem ekki er hægt að hafna,” sagði Jón
Baldvin fjármálaráðherra um tilboð SÍS og dótturfyr-
irtækja þess í 67% hlut í Útvegsbankanum.
„Tilboð sem ekki er hægt að hafna”, er orðalag
komið frá Bandaríkjunum og gjarna notað þegar
Mafían þröngvar einhverjum aðilum til að ganga að
ákveðnum skilmálum sem þjóna hagsmunum Mafí-
unnar.
En það er ekki Mafían sem er að gera Jóni tilboð
að þessu sinni heldur SÍS, svo að þetta orðaval
fjármálaráðherrans hlýtur að teljast heldur óheppi-
legt, ekki síst í Ijósi þess að nú er komið fram annað
tilboð í Útvegsbankann sem líka er erfitt að hafna.
Eins og einhverjir sjálfsagt muna er það vegna
viðskipta við Hafskip sem Útvegsbankinn er nú illa
staddur og er það flókin saga sem meðal annars
tengist brostnum draumum Hafskipsmanna um
gróðavænleg viðskipti við hernámsliðið og gæti
kennt íslenskum viðskiptajöfrum að hætta er á að
menn misstígi sig ef þeir dansa í algleymi kringum
gullkálfinn.
En það eru fleiri en Útvegsbankinn sem hafa orðið
að þola skrokkskjóður vegna Hafskipsmálsins: rit-
stjóri Helgarpóstsins lét af störfum vegna þess og
sömuleiðis varð saksóknari ríkisins að draga sig í hlé
frá því máli - án þess að nokkrum lifandi manni detti í
hug að þessir menn hafi unnið sér neitt til óhelgi
annað en að vilja ganga vasklega fram í því að
upplýsa þetta hneykslismál - og er það grátbroslegt
að þeir þurfi fyrstir manna að víkja sem helst hafa
gengið fram í að kafa ofan í málið.
Fjármálaráðherrann er nú í vanda staddur. Hallinn
á ríkissjóði er nú orðinn mun meiri en nokkurn óraði
fyrir áður en gengið var til kosninga, nema kannski
þá sem báru ábyrgð á ríkisfjármálum í síðustu stjórn
og eru nú bandamenn Jóns Baldvins, og slógu sér
rækilega upp á því í kosningabaráttunni að opna
nýja flugstöð í Keflavík, sem Jón Baldvin á nú að
borga með peningum sem búið er að eyða fyrir
löngu, hafi þeir nokkurn tíma verið til.
Fjármálaráðherrann á við vandamál að stríða þar
sem er hallinn á ríkissjóði. Það vandamál þolir enga
bið. Þess vegna er freistandi að selja Útvegsbank-
ann ef sæmilegt tilboð fæst, jafnvel þótt með því sé
jafnframt verið að fórna hagsmunum almennings
þegar til lengri tíma er litið. Það er almenningur sem
á Utvegsbankann að stórum hluta og Útvegsbank-
inn er verðmæt eign. Aftur á móti stendur bankinn illa
í svipinn, ekki síst vegna þess að menn tala um það
bæði hátt og í hljóði, að Hafskipssukkið komi ekki til
með að kosta nokkur hundruð milljóna króna- held-
ur miklu meira.
Þetta er hluti af vanda fjármálaráðherrans sem á
að vernda hagsmuni almennings. Skammtímahags-
munir gera kauptilboð freistandi, en langtímahags-
munir kunna að vera annars eðlis.
Vandi fjármálaráðherrans er líka fólginn í því að nú
hefur hann fengið tilboð úr tveimur áttum í banka
sem í nokkra mánuði hefur virst vera illseljanlegur.
Fyrra tilboðið kemur frá SÍS og dótturfyrirtækjum og
kemur eins og skrattinn úr sauðarleggnum að nýaf-
stöðnum aðalfundi S(S þar sem enginn minntist á að
í ráði væri að slá sér á Útvegsbankann. Síðara til-
boðið kemur hinsvegar frá ýmsum aðilum sem eiga
það sameiginlegt að tilheyra ekki SÍS.
Þessi ásókn Sambandsins í Útvegsbankann þykir
mörgum skuggaleg, þótt enginn efist um að hjá
Sambandinu starfi menn sem kunni að reka banka,
því að til dæmis fengu íbúar á Svalbarðseyri að
kynnast því fyrir stuttu að samvinnumenn kunna
prýðilega að gæta hagsmuna sinna.
Pólitísk tengsl hafa löngum verið milli Samvinnu-
hreyfingar og Framsóknarflokks svo að sjálfstæðis-
mönnum líst ekki nema í meðallagi vel á þessa nýju
útvíkkun ástarfsemi SÍS, með hugsanlegum áhrifum
á fisksölu okkar vestanhafs, þar sem hinn nýi for-
stjóri SÍS er öllum hnútum kunnugur. Hins vegar eru
sjálfstæðismenn hlynntir frjálsri samkeppni, sem
þýðir þá væntanlega að hver sem er megi kaupa
hvað sem er ef viðkomandi aðili á nóga aura. Og
Sambandið á nóga aura.
Mörgum sjálfstæðismönnum finnst að Samband-
ið sé orðið nógu ríkt og þurfi ekki að bæta Útvegs-
bankanum við sig. En í viðskiptalífinu eru slík hóf-
semdarsjónarmið lítils metin; þegar allt kemur til alls
mega kapítalistar aldrei spyrja sjálfa sig hinnar ban-
vænu spurningar: Hvenær er maður orðinn nógu
ríkur? Því að svarið er einfalt og afdráttarlaust:
Aldrei!
Og nú snúast hjólin í viðskiptalífinu sem aldrei fyrr,
svo að það hvílir mikil ábyrgð á þeim Alþýðuflokks-
ráðherrum, viðskipta-Jóni og fjármála-Jóni.
Þeir eiga nefnilega að gæta hagsmuna Jóns Jóns-
sonar meðan risarnir takast á og sjá um leið til þess
að friður ríki í ríkisstjórninni. - Þráinn
KUPPT OG SKORIÐ
Kringla og
Laugavegur
Daginn sem verslanamiðstöðin
mikla opnaði lenti Morgunblaðið
í hálfgerðri tilvistarkreppu. Ann-
arsvegar sáu ritstjórar sér skylt að
fagna því einkaframtaki sem
hafði safnað og slegið 1700 milj-
ónir króna til að reisa Kringluna
(innréttingarkostnaður undan-
skilinn). Þegar leiðarahöfundur
nefnir þessa tölu fyllist hann lotn-
ingu eins og vera ber á fjármála-
blaði. „Það segir sína sögu um
það framtak sem að baki liggur,“
segir hann.
En leiðarahöfundur vill líka
sýna vissri íhaldssemi nokkurn
sóma, og til að styggja engan
hnýtir hann aftan í Kringluleið-
arann öðrum leiðara um Lauga-
veginn. Leggur hann sig mjög í
líma um að lofa þá „gamalgrónu
lífæð borgarinnar“, sem hann tel-
ur enn vera að auka aðdráttarafl
sitt: „þessi gamalfræga lífæð
höfuðborgarinnar hefur fest sig í
sessi sem helsta verslunargata
Reykjavíkur."
Allir séu semsagt sælir í þeirri
samkeppni sem skapar hinn besta
heim allra heima: úlfarnir mettir
og sauðimir heilir og enginn fer á
hausinn.
Tíminn í fýlu
En aldrei fá menn að vera í friði
með þau þægilegheit sem þeir
koma sér upp, og vitanlega þurfti
Tíminn að spilla gleði Morgun-
blaðsins í þessum málum. í dálk-
um Framsóknarblaðsins var gert
grín að 64 síðna sérkálfi Morgun-
blaðsins um Kringluna og
reiknuð út nokkur dæmi um það
hvað 1700 miljónirnar gætu gott
gert í dreifbýlinu þar sem kaupfé-
lögin eru og þjóðarsálin. Og
„Kringlu-Mogginn" (uppnefni
Tímans) brást ókvæða við þess-
um dylgjum og svarar í sama tón
„SÍS-Tímanum“, sem aldrei get-
ur séð góða og fórnfúsa kaup-
menn í friði. Mjög líklegt að sá
sögulegi pirringur í stjórnarher-
búðunum eigi eftir að magnast
mjög næstu daga eftir að SÍS
frændi gerir sig líklegan til að
stinga Útvegsbankanum í va-
sann. Það er nefnilega svo, að
þótt margir íhaldsmenn telji sér
opinberlega skylt að óttast
heimskommúnismann öðru
fremur lifir í þeim mörgum miklu
sterkari en bældur ótti við það
sem einn mætur maður sagði eitt
sinn við vini sína Sjálfstæðis-
menn:
„Þið endið allir sem pakkhúss-
menn hjá Sambandinu.“
Hvað kostar hvað?
En áfram með verslunardans-
leikinn mikla.
íslendingar eru sú þjóð sem
hrifnust er af nýjum búðum, flug-
stöðvum, heimilissýningum og
öðru því sem minnir manninn á
það að hann verði að lifa flott og
þægilega. Þessvegna spyrja þeir
aldrei um það, hvað verslunar-
hallir kosta. Þeir eru bara hrifnir
af miklum framkvæmdum og því
dýrari sem þær eru þeim mun
betra.
Og það dettur engum í hug
nema nokkrum geðillum hálf-
kommum, laumukommuum,
menningarvitum og jafnrétt-
háum konum að spyrja hvort
þessi feiknalega hátimbraða
þjónustu- og viðskiptastarfsemi
skerði ekki Iífskjör vegna dýr-
leika, beini fé í hæpnar áttir
(Tíminn er ekki að kvarta yfir
Kringlunni nema vegna þess að
hún truflar fjárfestingarjafn-
vægið milli höfuðborgar og dreif-
býlis). Mönnum finnst að stríðs-
kostnaður viðskiptanna sé einka-
mál kaupmanna. Varla að þeir
nenni að vita hvað hlutirnir
kosta.
En meðan menn sjá aldrei eftir
þeim pening sem þeir borga fyrir
kramvöru, er uppi mögnuð sam-
staða meðal landsmanna um að
allir peningar sem til ríkisins fara
séu iíla fengnir. Þessir djöfuls og
helvítis skattar segja menn. Það
er verið mann lifandi að drepa.
Nú er vitanlega ekki nema eðli-
legt að almenningur sé reiður
skattheimturanglæti því sem birt-
ist í miklum skattsvikum. En það
segir ekki nema hálfa sögu. Það
merkilega er, að þótt menn ætlist
ekki til neins af kaupmönnum og
verslunarstjórum annars en þeir
hafí margskonar varning á boð-
stólum, þá heimta þeir af ríkinu
að það ali vel og skikkanlega upp
bömin þeirra, sjái okkur öllum
fyrir bestu læknisþjónustu í heimi
ókeypis og tryggi okkur áhyggju-
lausa elli. Og örlæti okkar í garð
þessara aðila er nákvæmlega í
öfugu hlutfalli við mikilvægi
þeirrar þjónustu sem kaupmenn
inna af hendi og svo það fúla
skrýmsli sem menn nafa látið
gera „ríkið" að í vitund sinni.
Flugstöövar-
timburmenn
Sú mynd sem að ofan var dreg-
in er vitanlega flóknari í reynd.
Til dæmis er það algengt að með-
an framkvæmdir standa yfir spyr
enginn um kostnað frekar en full-
ur maður spyr um verð á næsta
sjúss. En þegar upp er staðið fara
menn hér og þar að klóra sér í
hausnum og spyrja: Hvernig í
andskotanum stóð á því að þetta
varð svona dýrt?
Jón Baldvin fjármálaráðherra
ætlar til dæmis að láta rannsaka
það, hvers vegna flugstöðin nýja í
Keflavík varð 900 miljónum
króna dýrari en ætlast var til.
Við vorum reyndar eitthvað að
þusa um það hér í blaðinu rétt
fýrir kosningar, að tveir Matthí-
asar í Sjálfstæðisflokki hafi lagt
ofurkapp á að halda í vígsluhátíð-
ardag til að nokkurt ljós skini á þá
af flugstöðinni í kosningaslag. Og
haft var eftir heimamönnum að
öll sú yfirvinna og sjálfskömmtun
kaups sem því óðagoti fylgdi
hefði kostað að minnsta kosti tugi
miljóna.
Að sjálfsögðu ansaði enginn
slíku nöldri þá - og Alþýðublaðið
kunni það helst til málanna að
leggja að segja að tveir krataráð-
herrar hefðu upphaflega átt hug-
myndina að flugstöðinni.
En sem sagt: Jón Baldvin ætlar
að láta rannsaka málið og er það
vel. En nú má spyrja: Heldur
nokkur maður að einhver sá
sökudólgur um „bruðl og
óráðsíu“ finnist í rannsókninni
sem Jón Baidvin treysti sér til að
rukka um þótt ekki væri nema
tíuþúsundkail? Spyr sá sem ekki
veit- ÁB.
þJOÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Útgefandl: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Rltstjórar: Ámi Bergmann, Þráinn Bertelsson, össur
Skarphéðinsson.
Frétta8tjórl: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Garðar Guðjónsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson,
Hrafn Jökulsson, HjörleifurSveinbjömsson, IngunnÁsdísardóttir,
Kristín Ólafsdóttir, Kristófer Svavarsson, Logi Bergmann Eiðsson
(íþróttir), Magnús H. Gíslason, MörðurÁmason, ÓlafurGíslason,
Ragnar Karlsson, SigurðurÁ. Friðþjófsson, Stefán Ásgrímsson, Vil-
borg Davíðsdóttir, Yngvi Kjartansson (Akureyri).
Handrlta- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: EinarÓlason, SigurðurMarHalldórsson.
Útlltsteiknarar: Sævar Guðbjömsson, Garðar Sigvaldason.
Framkvæmdastjórl: Guðrún Guðmundsdóttir.
Skrifatofuatjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrlfstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglý8inga8tjórl: Siaríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýslngar: Unnur Ágústsdóttir, Olga Clausen, Guðmunda Krist-
insdóttir.
Sfmvarsla: Hanna Ólafsdóttir, Sigríður Kristjánsdóttir.
Bílstjórl: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu- og afgrelðslustjóri: Hörður Oddfríðarson.
Afgrelösla: Bára Sigurðardóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innhelmtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, OlafurBjömsson.
Útkeyrsla, afgrelðsla, rltstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, síml 681333.
Auglýsingar: Síöumúla 6, sfmar 681331 og 681310.
Umbrot og setnlng: Prentsmlðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð f lausasölu: 55 kr.
Helgarblöð: 60 kr.
Áskriftarverð á mánuðl: 550 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þrlðjudagur 18. ágúst 1987