Þjóðviljinn - 18.08.1987, Blaðsíða 5

Hjörleifur
Guttormsson
skrifar
Hreint vaftn
og tært loft
Hversu lengi?
Þótt óþrif af ýmsu tagi hafi fylgt
mannkyninu lengi, er teljandi
mengun vegna framandi efna og
iðnaðar tilkomin á síðustu
öldum. Sem ógnvaldur fyrir líf og
manninn sjálfan komst mengun
fyrst í hámæli um miðja þessa
öld. Rakel Carson hratt af stað
vakningu með bók sinni Raddir
vorsins þagna og síðan hefur
hlaðist upp fjallhár stafli alþýð-
legra og sérfræðilegra rita um
mengun. Nýjar mengunaruppsp-
rettur eru stöðugt að bætast við.
Á okkar tíð er það ógnvænlegust
mengun vegna notkunar kjarn-
orku.
Mörg ráðuneyti togast á
Viðbrögð opinberra aðila við
nýjum vandamálum einkennast
oft af mikilli tregðu. Það tók líka
alllangan tíma uns menn viður-
kenndu að einnig hér á íslandi
væri mengun sem bregðast þyrfti
við. Goðsögning um hið hreina
vatn og tæra loft ætlar að verða
lífseig. Vonandi glötum við samt
ekki því sem við eigum af þessum
gæðum með andvaraleysi, sem
enn svífur yfir vötnum hjá
löggjafar- og framkvæmdavaldi.
Meðferð mengunarmála er
vissulega dæmigerð fyrir reiðu-
leysið í umhverfismálum í ís-
lenska stjórnkerfinu. Af þeim
sökum nýtist ekki sem skyldi
þekking manna og hæfni. Ekki
færri en fjögur ráðuneyti telja sig
hafa sérstökum skyldum að
gegna sem eftirlits- og umsjónar-
aðili á sviði mengunarmál, en
samræmda löggjöf vantar.
Hér er um að ræða heilbrigðis-
ráðuneytið, en undir það heyrir
mengunardeild Hollustuverndar
ríkisins, svo og Geislavarnir ríkis-
ins sem starfa samkvæmt sér-
lögum. - Siglingamálastofnun
sem heyrir undir samgönguráðu-
neytið hefur verið falið eftirlit
með mengun sjávar. - Ýmis
ákvæði eru um varnir gegn meng-
un í lögum um náttúruvernd, sem
Náttúruvemdarráð og mennta-
málaráðuneyti eiga að fram-
fylgja. - Félagsmálaráðuneytið
sem yfirvald í sveitarstjórnar- og
skipulagsmálum ber einnig sína
ábyrgð varðandi mengunarmál
og frá 1978 að telj a hefur oft verið
rætt um að tengja umhverfismál-
in í víðum skilningi við fél-
agsmálaráðuneytið.
Þessi frumskógur sem enn við-
gengst hjá framkvæmdavaldinu,
og skortur á samræmdri löggjöf
um mengunarmál, kemur bæði
niður á fyrirbyggjandi starfi hér
innanlands og á árangursríku
samstarfi íslands á alþjóðavett-
vangi, þar sem mengunarmálin
skipa æ stærri sess. Hér blómstrar
togstreita milli stofnana og ráðu-
neyta og óvissa ríkir um það hvert
menn eigi að snúa sler eða beina
einstökum erindum. Ekki er vafi
á að tilkostnaður verður meiri en
ella við slíkar aðstæður og hæfir
starfskraftar nýtast ekki sem
skyldi.
Hér verður aðeins minnst á fá-
eina þætti mengunar, sem við er
að glíma hérlendis eða varast þarf
að berist hingað.
Skolpmengun frá
holrœsum
Stærsta mengunarmálið í þétt-
býli er skolpmengun frá frá-
rennsli íbúðarhúsa og frá vinnu-
stöðum. Víða ná holræsi ekki
niður fyrir stórstraumsfjöruborð,
eins og lög þó mæla fyrir um.
Mörg sveitarfélög standa frammi
fyrir miklum vanda, þar sem bæði
þarf að endurnýja gamlar lagnir
og byggja nýjar út í sjó til að
tryggja viðunandi dreifingu
mengandi efna. Stærstur er þessi
vandi á þéttbýlissvæðunum við
Faxaflóa, þar sem fjörur, vogar
og víkur eru mengaðar og álagið
á umhverfið vex ár frá ári.
Sorpeyðing er annar stór út-
gjaldaliður hjá sveitarfélögum
sem flest hafa reynt að taka sig á
hin síðari ár við sorphirðu. Mikið
skortir þó á að þessi mál séu leyst
á viðunandi hátt og að því sé til
kostað sem þarf. Landþrengsii
gera sums staðar erfitt um vik og
ótryggar vetrarsamgöngur standa
á vissum svæðum í vegi fyrir sam-
starfi sveitarfélaga um sorp-
eyðingu.
Svipuðu máli gegnir um brota-
járn, sem er til ama og óprýði.
Þar hefði innlend brotajárns-
vinnsla getað bætt verulega úr,
eins og stefnt var að með stál-
bræðslunni sálugu. Endurvinnsla
á úrgangi er enn nær óþekkt hér-
lendis og samfélag okkar ber í
heild alltof mikil einkenni sóun-
ar. Einnotaumbúðir bætast nú
við þann vanda sem ærinn var
fyrir og auka óþrif á víðavangi.
Þótt umgengni ferðamanna
fari batnandi dreifist rusl víða,
ekki síst plast og önnur varanleg
efni. Jarðvísindamenn hafa þró-
að svonefnt öskulagatímatal, sem
nota má til að rekja sig í gegnum
jarðlög, m.a. í þágu fornminja-
rannsókna. Nútímamaðurinn
reisir sér hins vegar minnisvarða
með sérstöku óafmáanlegu rusl-
lagi, sem vart verður talið hafa
innleitt sérstakt menningarskeið í
mannky nssögunni.
Mengun frá iðnaði
Ýmsum verksmiðjurekstri hér-
lendis hefur fylgt umtalsverð
mengun, þótt ekki skapi hún
vandamál í líkingu við það sem
gerist víða erlendis. Stærsta
mengunaruppsprettan hefur ver-
ið frá fiskimjölsverksmiðjum,
sem m.a. fylla þrönga firði með
peningalykt, ekki síst á góðviðris-
dögum. Nokkuð hefur verið unn-
ið að úrbótum í málum þessa iðn-
aðar, enda flestum hætt að þykja
lyktin góð.
Á árinu 1972 setti þáverandi
heilbrigðisráðherra, Magnús
Kjartansson, reglugerð sem
skyldaði þá sem standa að meng-
andi verksmiðjurekstri til að
sækja um starfsleyfi. Þetta var
tímamótaskref, sem m.a. var
beitt gagnvart álverinu í Straums-
vík og síðar með ströngum regl-
um um starfsemi járnblendi-
verksmiðju í Hvalfirði. Til þessa
frumkvæðis Magnúsar má rekja
tilvist áðurnefndrar mengunar-
deildar á vegum heilbrigðisráðu-
neytisins. Nú ætti hins vegar að
vera sjálfsagt að fær mengunar-
varnirnar undir umhverfisráðu-
neyti, þegar það loks verður sett
á fót.
Allgóð samstaða virðist ríkja
um það núorðið að heimila hér
ekki verksmiðjuiðnað sem valdið
gæti skaðvænlegri mengun.
Þannig stöðvaði t.d. Náttúru-
verndarráð á árinu 1975 áþreif-
ingar Alusuisse um súrálsvinnslu
á Reykjanesi, með þeim rökum
að slík starfsemi hefði tæknilega
óleyst mengunarvandamál í för
með sér. Að sama marki beindist
víðtæk athugun á vegum iðnað-
arráðuneytisins 1980-83 á staðar-
vali fyrir hugsanlegan meiriháttar
iðnrekstur.
Stœrstu hœttuboðarnir
Sú mengunarvá sem íslending-
um stafar mest hætta af er meng-
un hafsins af völdum geislavirks
úrgangs frá kjarnorkuverum, að
ekki sé talað um hættuna sem sí-
fellt vofir yfir vegna umferðar
kafbáta og herskipa með kjarna-
vopn innanborðs í grennd við
landið. Ekki þarf mikið ímynd-
unarafl til að sjá fyrir afleiðingar
af kjarnorkuslysi á íslenskum
fiskimiðum eða vegna mengunar
af geislavirkum efnum á lífkeðju
nytjastofna. Því ætti það að vera
skylda íslenskra yfírvalda að
vinna að algjöru banni við um-
ferð skipa með kjarnvopn innan
auðlindalögsögu okkar.
íslensk yfirvöld hafa þegar
mótmælt ráðgerðri byggingu
enduvinnslustöðvar fyrir kjarn-
orkuúrgang í Skotlandi og látið til
sín heyra um þessi mál á alþjóða-
vettvagi. Þeirri afstöðu þarf að
fylgja eftir. Starfsemi Geisla-
vama ríksisins ber jafnframt að
efla og færa þá þætti er varða
geislamengun í náttúrunni undir
umhverfisráðuneyti.
Nátttröll á
alþjóðavettvangi
Skipulagsleysið í stjórnkerfi
okkar á sviði umhverfismála
veldur því að íslendingar eru að
verða eins og nátttröll í alþjóð-
legu samstarfi. Ekkert eitt ráðu-
neyti er ábyrgt á þessu sviði. Við
stöndum utan við marga alþjóða-
samninga og samþykktir varð-
andi mengun, sem ekki þekkir
nein landamæri. Sama máli gegn-
ir um fjölþjóðlegt átak til að
draga úr hættulegri mengun, en á
því sviði eru hin Norðurlöndin í
fararbroddi. Einnig eru dæmi
þess að ekkert sé hirt um að fylgja
eftir samningsbundnum skuld-
bindingum, sem íslendingar hafa
gerst aðilar að um mengunarmál.
Má þar nefna samninginn um
loftmengun sem berst um langan
veg, en hann var staðfestur af Al-
þingi og ríkisstjórn á árinu 1983.
Nauðsynlegt er að Alþingi og
framkvæmdavald taki sig á og
bæti úr því hirðuleysi sem hér
hefur ríkt varðandi mengunar-
mál. Við höfum engin efni á að
fórna tæru vatni og hreinu lofti
fyrir skammsýni og meting milli
ráðherra og ráðuneyta. Öflugt
umhverfisráðuneyti þarf að fá
málin í sínar hendur á grundvelli
nútímalegiar löggjafar. Það þolir
enga bið.
Hjörleifur Guttormsson
Opið biéf til monnónakiiitjunnar
Viðvíkjandi yfirlýsingu Morm-
óna til íslensku fjölmiðlanna sem
brit var í Þjóðviljanum 25. júlí,
og fleiri dagblöðum, langar mig
tU að gera eftirfarandi athuga-
semdir.
Mormónar segja að þær upp-
lýsingar sem komu fram í viðtali
við mig í Helgarpóstinum um
reynslu mína í söfnuði þeirra í 14
ár, og starfi mínu sl. 6 ár í félaginu
Ex-Mormons for Jesus í Banar-
íkjunum, séu „árásir“ á kirkju
þeirra. Segjast Mormónar því
ekki „þrasa um trúmál", það sé
„mannskemmandi og ókristi-
legt“. Ég undrast ekki að Morm-
ónar vilji ekki ræða þessi mál op-
inberlega, því einmitt þá mundi
ljóstrað upp um hinar ókristilegu
kenningar þeirra og athæfi.
Það er síður en svo af árásahug 1.
aem ég leitast við að vara granda-
lausan almenning við þessu vold-
uga trúarkerfi, sem kemur hér til
lands í nafni Jesú krists. Að mín-
um dómi getur það ekki talist
ókristilegt að gera það sem Krist-
ursjálfur boðaði: „Varist falsspá-
menn. Þeir koma til yðar í
sauðaklæðum, en innra eru þeir
gráðugir úlfar“. (Matt.7:15)
Mormónar segjast síðan aldrei
deila á önnur trúfélög, „engum
leyfist slíkt á kirkjusamkomum
okkar eða í kirkjuritum okkar“.
Ég vil benda almenningi, jafnt og
Mormónum á, að þetta eru mikil
rangmæli. Eftirfarandi er aðeins
smá sýnishorn af ræðum leiðtoga
þeirraogspámanna,svoogritum 4.
og „heilagri ritningu“ þeirra.
„Kenningar hinna kristnu um
Guð eru algjörlega hliðstæðar
heiðni“.
(Articles of Faith, bls. 465)
2. „Bróðir Taylor (þriðji forseti
Mormónakirkjunnar) sagði
áðan að öllum trúfélögum í
heiminum hefði verið ungað
út í helvíti. Eggjunum var
verpt í helvíti, ungað út á
börmum þess, síðan var þeim
sparkað yfir jörðina".
(Brigham Young forseti, Ræðu-
safn, 6. bindi, bls. 176).
3. „Allir kristnu mennirnir á
jörðinni eru fálmandi í
myrkri".
(Journal of Discourses,
5. bindi, bls. 73).
„...ég spurði verur þær sem
stóðu fyrir ofan mig í ljósinu,
hvert allra þessara trúfélaga
hefði á réttu að standa og í
hvert þeirra ég ætti að ganga.
Mér var svarað, að ég mætti
ekki í neitt þeirra ganga, því
þeim skj átlaðist öllum, og ver-
an sem ávarpaði mig, sagði að
aliar trúarjátningar þeirra
væru VIÐURSTYGGÐ í
hennar augum, og kennimenn
þessir væru ALLIR
SPILLTIR.“
(Kenningar og Sáttmálar,
Joseph Smith Saga bls. 50-51).
Þama kemur fram að allir
Mormónar verða að trúa sam-
kvæmt sínum eigin boðskap, að
öll kristileg trúfélög séu viður-
styggð í augum Guðs.
Næst er mér svo bent á laga-
grein í íslensku stjórnarskránni
sem hljóðar upp á sekt eða varð-
hald fyrir að smána trúarkenn-
ingar „löglegra trúbragðafé-
laga“. Mér finnst að Mormónar
ættu að íhuga vandlega ofan-
greind atriði sem 30.000 trúboðar
þeirra bera í hús út um allan
heim, áður en þeir ráðast á mig
persónulega hjá öllum fjölmiðl-
um landsins sem „ljúgvitni“,
„rógbera“ og „mðing“ sem fer
með „dylgjur og rugl“.
Að lokum er það innileg von
mín að augu Mormóna opnist
fyrir hinum sanna Kristi Bib-
líunnar og fagnaðarerindi Hans,
og láti af trúvillum og heilaþvotti
Josephs Smith.
Ágústa Harting,
Ex-Mormons for Jesus.
Þrlðjudagur 18. ágúst 1987 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 5