Þjóðviljinn - 13.09.1987, Side 12

I
•í;
í
i'
KRATARNIR
KOMU MÉR
ÚT í
PÓUTÍK
Spjallað vlð Matthías Bjarnason um lífið og tllveruna,
flokkinn og formennina ...
Matthías Bjarnason var ein-
hvern tíma kallaður síðasti sjálf-
stæðismaðurinn. Af gamla skólan-
um vel að merkja. Skóla Ólafs
Thors og Bjarna Ben. Hann hefur
verið málsvari frjálslyndrar um-
bótastefnu og jafnan lýst efa-
semdum sínum um ágæti frjáls-
hyggjunnar. En það hefur líka oft
gustað um Matta Bjama: Sem
nærri má geta: Hann er búinn að
vera á þingi í 24 ár og þar af ráð-
herra í átta ár.
Það hefur verið venju fremur
hljótt um hann í sumar, eða allt frá
því að hann „losnaði úr ríkisstjórn-
inni”, svo notuð séu hans eigin orð.
Matthías sóttist ekki eftir sæti í
henni en greiddi samt atkvæði á
móti ráðherralista Þorsteins Páls-
sonar. Trúr sinni sannfæringu að
jafnvægis yrði að gæta milli þéttbý-
lis og landsbyggðar í forystusveit
flokksins.
Sumrinu varði hann með konu
sinni, Kristínu Ingimundardóttur, í
sumarbústað þeirra í Trostansfirði.
„Ég hef ekki tekið mér svona langt
frí í mörg herrans ár,” segir hann.
„Þetta er búið að vera dásamlegt
sumar.”
Söng Internationa-
linn með Össuri!
Við hittumst á skrifstofu hans í
skólastræti. Hún er grunsamlega
tómleg: Skrifborð og sófi, annað
ekki. Rétt eins og hann væri að
pakka saman. Sú er þó ekki raun-
un, iðnaðarmenn hafa í sumar
betrumbætt húsakost þingsins og
eru nú að ljúka störfum. Matthías
er þess vegna að koma sér fyrir og
búa sig undir veturinn.
Hann spyr frétta af Alþýðu-
bandalaginu. „Það er allt logandi í
ófriði þar,” segir hann. „Það er
heldur engin furða þegar menn
gera ekki annað en skrifa hverja
skýrsluna á fætur annarri um það
hve ástandið er slæmt. En gera svo
ekkert annað. Ætli þeir séu búnir
að finna formann?” spyr hann
áhyggjufullur. Svo lyftist á honum
brúnin. „Þú verður að muna að
skila kveðju til Össurar. Við sung-
um saman Intemationalinn í Ham-
borg í fyrra.” Hann glottir og segir
ekki meira um þá ferð.
En hvar hófst hin langa ferð
Matthíasar um íslensk stjórnmál?
„Ég er fæddur og uppalinn á ísa-
firði,” segir hann. „Þar voru krat-
arnir ákaflega sterkir og stjórnuðu
bænum í aldarfjórðung. Yfir-
drottnunin var mikil á þeim árum
og ég gat ekki sætt mig við það.
Framan af var ég hálfgert viðrini í
pólitík, en ástandið í bæjarmálun-
um knúði mig til afskipta. Ég fór
þannig að starfa í Sjálfstæðisfé-
lögum fyrir vestan og var kosinn í
bæjarstjórn árið 1946 og sat þar all-
ar götur til 1970.”
Það eru sem sagt kratarnir sem
gerðu þig að stjórnmálamanni?
Matthías hlær: „Já, ég held að
það hafi oft verið logið meira upp á
kratana en það!
Það var mikil harka í pólitíkinni á
þessum árum. Ég reifst oft og
mikið við Hannibal og bæjarstjórn-
arfundirnir gátu dregist á langinn.
Ég man t.d. eftir einum sautján
tíma fundi. Það var aldrei neitt gef-
ið eftir.”
Útgerð og verslun
Matthías lauk prófi frá Verslun-
arskólanum árið 1939 og fór eftir
það að vinna á ísafirði.
„Á þessum árum þóttist maður á
annað borð heppinn að fá vinnu.
Ég gerði það sem til féll; var í vega-
gerð, fiskvinnslu og útgerð. 21 árs
gamall varð ég svo framkvæmda-
stjóri Vestfjarðabátsins, sem síðar
hét Djúpbáturinn hf. Þá voru um-
svif bátsins mun meiri en nú er,
enda var byggð í Sléttuhreppi og
Grunnavík og Djúpið án vegasam-
bands.”
Matthías lét ekki sitja við út-
gerðin eina saman; árið 1944 setti
hann verslun á laggirnar og rak
hana til ársins 1973. Seinni árin var
búðin að mestu leyti í umsjá konu
hans, enda Matthías þá kominn á
þing og hafði í mörg horn að líta.
„Það var erilsamt á þessum
árum,” segir hann, „og það eina
sem ég sé eftir er að geta ekki sinnt
heimilinu meira. Við giftum okkur
1944 og eigum tvö börn, Auði og
Hinrik. Ég hafði nú satt að segja
ekki mikið handa á milli þegar ég
hóf verslun. En við gerðum ekki
miklar kröfur. Ungt fólk nú um
stundir virðist helst vilja fá allt upp
í hendurnar strax: íbúð, bíl og inn-
bú og svo allt sett á afborganir. Við
keyptum aldrei neitt nema við gæt-
um staðgreitt það, enda undarleg
ónáttúra að sanka að sér hlutum
sem maður á ekki fyrir.”
Ánœgjulegtað
hjðlpa fólki
Árið 1963 var Matthías kjörinn á
þing í Vestfjarðakjördæmi. Og því
sæti hefur hann haldið síðan.
„Sumir héldu að ég myndi ein-
vörðungu vinna í þágu Isfirðinga
þegar ég var kosinn á þing. Ég hef
alltaf litið á mig sem fsfirðing og
þangað hef ég sterkar taugar. En
ég hef alltaf reynt að sinna öllu
kjördæminu - sumum vinum mín-
um á ísafirði hálfblöskraði að ég
skyldi ekkert síður gæta Stranda-
manna og Barðstrendinga.” Matt-
hías brosir og hugsar sig um: „Ég
hef alltaf reynt að gera mitt besta
fyrir kjördæmið í heild. Nú í seinni
tíð er talað um fyrirgreiðslustjóm-
málamenn og það er orðið eins
konar skammaryrði. Ég dreg enga
dul á að í mínu pólitíska starfi, fyrst
í bæjarstjórn og síðan á þingi,
reyndi ég að greiða úr vandamálum
þeirra sem til mín leituðu. Og lít
svo á að það sé hluti af starfi
stjórnmálamannsins. En sumir
pólitíkusar hafa mikla þörf fyrir að
auglýsa allt sem þeir gera fyrir
aðra. Ég finn enga hvöt hjá mér til
þess að auglýsa mig á þann hátt.
Fyrirgreiðsla í þágu einstaklingsins
má heldur ekki vera á kostnað sam-
félagsins - oft er einungis um að-
stoð að ræða í þeim tilvikum sem
fólk kann ekki á kerfið og veit ekki
hvert það á að snúa sér. Og ég veit
satt að segja ekki hvað er ánægju-
legra en að geta gert eitthvað fyrir
náungann - sérstaklega fyrir þá
sem minna mega sín.”
Þið Þorvaldur Garðar hafi senni-
lega starfað lengstsaman allra þing-
manna Sjálfstœðisflokksins.
12 SÍÐA
ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 13. september 1987
Hvernig hefur það samstarf
gengið?
„Samstarf okkar hefur verið
mjög gott síðari árin. Þorvaldur var
fyrst kosinn 1959 og ég kom svo inn
fjórum árum síðar. Fyrir kosning-
arnar 1967 urðu átök um listann og
hann var varamaður í eitt kjörtíma-
bil. En síðan slíðruðum við sverðin
og snerum bökum saman. Við
sáum náttúrlega að til þess að
þjóna hagsmunum kjördæmisins
sem best yrðum við að standa sam-
an.
Samstarf þingmanna kjördæmis-
ins hefur líka yfirleitt verið einstak-
Iega gott, sama úr hvaða flokkum
þeir hafa verið. Það kemur í hlut
fyrsta þingmanns Vestfjarða að
boða til reglulegra funda og það
hef ég annast lengst af.”
Ungirmennog
gamlir
Er ekki talsverður munur sem
felst í því að vera þingmaður fyrir
landsbyggðarkjördœmi miðað við
þá sem koma úr þéttbýlinu?
„Jú, mér finnst að þar sé mjög
ólíku saman að jafna. Við getum
tekið dæmi af hafnarmálum. Hér í
Reykjavík er ein höfn sem ríkis-
sjóður hefur ekki þurft að leggja fé
til árum saman og þingmenn kjör-
dæmisins hafa tæpast miklar
áhyggjur af. Á Vestfjörðum eru
hins vegar hafnir og ferjubryggjur í
tugatali og því oft úr vöndu að ráða
í hvað veita á fjármunum þegar
lítið er til skiptanna. Við þurfum
líka að tala við fjölda manns út af
þessum eina málaflokki, kannski
fjörutíu til fimmtíu manns. Eins er
með vegamálin sem vissulega eru
víða í miklum ólestri úti á landi.
Hér í Reykjavík er þetta mál í
höndum borgarstjórnarinnar og
þingmenn koma þar hvergi nærri.
Samgönumálin hafa að sjálf-
sögðu hvílt þyngra á mér en flest-
um öðrum þar sem ég fór með þann
málaflokk í síðustu ríkisstjórn. Það
hringja margir til að biðja um
mokstur á einhverjum vegarspotta
eða kvarta yfir einni holu!
Landsbyggðarþingmenn hljóta
að standa saman í þinginu um
ákveðin mál og það myndast sam-
staða og drengskapur manna í
millum þótt úr ólíkum flokkum
séu. Vitaskuld er oft deilt harka-
lega líka og stundum eru óviður-
kvæmileg orð látin falla - ekkert
síður af mér en öðrum. Ég tel mig
samt eiga góða vini og félaga úr
öllum flokkum og orrahríð
stjórnmálanna hefur ekki spillt því
neitt.” Matthías þegir um stund.
„Margir segja að þingmenn sitji allt
of lengi,” segir hann svo, „að þeir
séu gamlir og það þurfi að endur-
nýja sem mest. Ég er nú þeirrar
skoðunar að aldurinn segi ekki allt:
Þar eru til gamlir menn á fertugs-
aldri og svo eru aðrir sem eru ungir
fram eftir öllu og breytast eftir því
sem þróunin verður í þjóðfélaginu.
Á því þingi sem kemur saman í
haust verður um það bil þriðjungur
þingmanna nýliðar og margir aðrir
hafa ekki langa reynslu. Mér fynd-
ist ekki undarlegt að sumum þætti
nóg um og vildu gjarnan hafa fleiri
en einhverja glamrara sem ætla að
frelsa heiminn. Auk þess,” segir
Matthías sposkur, „fer hlutfall
aldraðra sífellt hækkandi í þjóðfé-
laginu svo við verðum að hafa full-
trúa þeirra á þingi! En sjálfur verð
ég náttúrlega ekki tii eilífðar á
þingi.”
Hvencer ætlarðu að hœtta?
„Ég hef hugsað mér að sitja út
þetta kjörtímabil - og ekki
lengur.”
lœrdómsrík róð-
herratíð
Hvað er þér minnisstæðast frá
þinni ráðherratíð?
„Það sem ber hæst er útfærsla
landhelginnar í 200 mflur árið 1975
og þorskastríðið sem fylgdi í kjölf-
arið,” segir Matthías afdráttarlaus.
„Ég minnist þess að mér þótti
stundum sem við tækjum ekki
nógu fast á þessu máli og Geir Hall-
grímsson, þáverandi forstætisráð-
herra þurfti stundum að róa mig
niður. Mörgum fannst hann fara
hægt í sakirnar, en eftir á að hyggja
held ég að framganga hans undir
þessum kringumstæðum hafi verið
hárrétt.
En það var ekki síður lær-
dómsríkt fyrir mig að taka við
heilbrigðis- og tryggingamálunum í
þeirri ríkisstjóm. Fram að þeim
tíma hafði ég einbeitt mér að
sjávarútvegs- og efnahagsmálum -
sem sagt þessum grjóthörðu mál-
um. En í þessu starfi kynntist ég
hinni hliðinni á lífinu fyrir alvöru.
Það eru svo margir sem eiga bágt.
Þeir sem em líkamlega vanheilir og
njóta miklu minna öryggis en aðrir.
Það hafði mikil áhrif á mig að
heimsækja sumar þær stofnanir
sem heyrðu undir ráðuneytið og
hitta fólk sem ekki er alveg eins og
við hin; átti kannski bæði við
líkamleg og andleg veikindi að
stríða. Og þrátt fyrir það fann mað-
ur hvað þetta fólk gat verið lífsglatt
og hugrakkt. Þó ég fari ekki lengur
með þessi mál er áhuginn sá sami
og ég vil halda áfram að leggja mitt
af mörkum.”
Afformönnum
flokksins
Þú hefur starfað með öllum for-
mönnum Sjálfstæðisflokksins að
Jóni Þorlákssyni undanskildum.
Hvað finnst þér um þessa menn?
„Það sem kemur fyrst upp í hug-
ann er hve ólíkir þeir em og hver
með sinn stfl. Þegar ég var ungur
maður og kynntist Ólafi Thors fyrst
var ekki laust við að mér þætti hann
stundum full kærulaus. En hann
var mikill foringi og gífurlega
snjall.
Bjarni Benediktsson hafði það
orð á sér, með réttu, að vera skap-
stór maður, en mér fannst hann
mildast mikið þegar hann tók við
forystunni. Og það var með ólík-
indum hvað hann gat varið miklum
tíma í að hafa samband við menn út
um allt land. Hann vissi líka alltaf
upp á hár hvað var að gerast.
Jóhanni Hafstein gafst ekki mik-
ill tími enda var hann heilsuveill.
Það var í hans tíð sem viðreisnar-
stjórnin missti meirihluta sinn og
að mörgu leyti voru þetta erfiðir
tímar fyrir flokkinn. Jóhann var
samt fjölhæfur og gáfaður maður
þótt honum ynnist ekki langur tími
í embætti.
Geir Hallgrímsson er einhver
heiðarlegasti stjórnmálamaður
sem ég hef kynnst,” heldur Matthí-
as áfram með formannatalið, „og
hann er drengskaparmaður í hví-
vetna. Ég virði hann mikils og okk-
ar samstarf var lengstum með ágæt-
um.”
Og Þorsteinn?
„Já, Þorsteinn,” segir Matthías
hugsi, „hann hefur náttúrlega átt
við mikla erfiðleika að etja. Fyrir
það fyrsta kom hann nýr inn í þing-
flokkinn og var kjörinn formaður
örfáum mánuðum síðar. Það var
því ekki nema von að honum gengi
stundum illa að fást við gömlu
gammana í þingflokknum ...
Ert þú ekki einn af þeim?
„Jú, ég hlýt að teljast það,”
viðurkennir Matthías fúslega og
brosir við.
Fyrir vestan
Því er stundum haldið fram að
Sjálfstœðisflokkurinn hafi fjarlægst
þær hugsjónir sem voru aðal hans.
Að frjálshyggjan sé alls ráðandi.
Hvað finnst þér um það?
„Það er lítill hópur manna en há-
vaðasamur í flokknum sem aðhyll-
ist frjálshyggjuna. Ég er ekki hrif-
inn af þeim kenningum sem þessir
ungu menn eru að reyna að troða
upp á fólk. Ég hef starfað í Sjálf-
stæðisflokknum síðan ég var ungur
maður. af því mér féll stefna hans
best. Ég held ekki að flokkurinn
hafi vikið frá hugsjónum sínum, en
kannski hafa þær ekki verið nógu
áberandi síðustu árin.”
Að lokum Matthías: Hvað ætlar
þú að taka þér fyrir hendur þegar
þú hættir í pólitík?
Hann hugsar sig vel um. „Það
hef ég satt að segja ekki ákveðið.
En ég vil helst fá eitthvað að gera,
því síst myndi ég kjósa iðjuleysi.
Síðan sé ég fram á það að geta eytt
meiri tíma fyrir vestan, - til dæmis í
sumarbústaðnum okkar. Það er
dásamlegt að geta verið úti í náttúr-
unni, skoðað fuglalífið og gengið í
fjörunni; farið í sund á morgnana í
næsta firði við og hlúð að gróðrin-
um. Maður verður betri maður á
því að vera úti í náttúrunni.
Og rjúpurnar eru svo spakar á
þessum árstíma, þær koma vapp-
andi alveg upp að bænum á varp-
tímanum. Nú fer sá tími ársins að
nálgast að veiðimenn fara
unnvörpum og skjóta þessa
skemmtilegu fugla. Það er dapur-
Iegt að finna skothylkin eftir þá úti í
náttúrunni.
{ þessum firði hafa arnarhjón
hreiður sitt og í mörg ár hefur þeim
tekist að koma upp ungum. Það er
heilmikið ævintýri að fylgjast með
þeim.
Eins og ég sagði þér, þá fékk ég
nú í sumar lengra frí en um langt
árabil og það var kærkomin hvfld.
En á meðan ég er á þingi þá ætla ég
að vinna sem best ég má að þeim
málum sem ég hef áhuga á. Ég hef
ekki sagt mitt síðasta orð ennþá
Sunnudagur 13. september 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13