Þjóðviljinn - 15.11.1987, Blaðsíða 11

ER GOFUGASTA
TILFINNINGIN
Ekki alls fyrir löngu benti
maður nokkur, Sigurjón
Birgir Sigurðsson heitir
hann, undirrituðum á býsna
alvarlegt mál: Þjóðviljinn
hefur aldrei tekið viðtal við
ungskáldið Sjón. Við vorum
sammála um það, Sigurjón
Birgir og ég, að þetta væri
hið versta mál: Sjón hefur
gefið útátta Ijóðabækur,
kvæðasafn og gefið sig
bæði að myndlist og tónlist.
Og þessi maður, þessi Sig-
urjón, sagði mér að nú væri
Sjón að gefa út skáldsögu.
Við mæltum okkur mót klukk-
an tíu að morgni einn úrillan dag
nú í vikunni. Skáldið Sjónsetti þó
hvorki óguðlega tímasetningu né
þunglyndislegt veður fyrir sig, en
lék á als oddi eins og endranær.
Jú, það væri rétt, skáldsagan Stál-
nótt kæmi bráðlega út á vegum
Máls og menningar. En hann'
hefði nú eiginlega ekki lesið hana
ennþá, sagði hann glaðbeittur.
„En heldurðu að þetta sé góð
bók, spurði undirritaður.
„Já,“ sagði Sjón, „ég held að
þetta sé ansi góð bók.“
- Þú veist kannski ekkert um
hvað hún er?
„Jú, ég hef nú svona óljósan
grun um það, þér að segja. Ann-
ars held ég að það sé frekar al-
gengt að menn bíði dálitið með
að lesa sín eigin verk eftir að hafa
lokið við þau. En þessi bók, svo
ég svari nú spurningunni, held ég
að sé eitthvert brot af veruleikan-
um einsog hann er í þann veginn
að verða.“ Sjón þagnar. Ætlar
kannski að láta þar við sitja.
- Þetta er nú ekki nógu gott
svar.
„Var þetta dáldið slappt hjá
mér? Bókin er eiginlega einn alls-
herjar hrærigrautur úr öllu því
sem ég hef orðið fyrir áhrifum af.
Einkum svokölluðum verri kúlt-
úr. Einsog t.d. Bob Moran og
hans nótum, lélegum vísinda-
skáldsögum og vondum bíó-
myndum af öllu tæi...“
- Verður þetta þá ekki afskap-
lega sltem bók?
Sjón hlær glaðlega. „Nei, það
held ég ekki. Þegar þetta er allt
komið á einn stað held ég að það
sé farið að neista!“
...fjarskyldur œttingi
Mad Max
- Ég heyrði þig lesa uppúr bók-
inni um daginn. Þú varst að lýsa
einhverju neðansjávarferðalagi.
„Já, hún byrjar náttúrlega á því
að Johnny Triumph, sem er fjar-
skyldur ættingi Bobs Moran og
Mad Max, að hann er semsagt á
leiðinni frá meginlandinu eftir
hafsbotninum. Hann er á stórum
amerískum; nei ekki amerískum,
heldur einhverjum ótilteknum
kagga (sem er í raun allir kaggar)
og kagginn er með greini einsog
allar persónur í bókinni. Til dæm-
is Jonninn, Finnurinn, Annan og
Dísan...“
- Bíddu nú við. Eru þessi nöfn
ekki frá hinum merka rithöfundi
Enid Blyton?
„Jú, mér skilst það. Skemmti-
leg tilviljun, ekki satt? Hún notar
þessi nöfn í Ævintýrabókunum.
En Johnny er semsagt á þessum
kagga - eða kagganum - og fyrri
hluti bókarinnar er um þetta
ferðalag hans. Inní það fléttast
síðan kynningar á þessum börn-
um. Þegar Johnny nær landi eru
þau að vísu orðin táningar." Sjón
hugsar sig um: „Ég veit ekki hvað
ég á að segja meira," segir hann
ósannfærandi. „En málið er að
Johnny er með vesen í farteskinu
sem hann kemur fyrir á geisla-
virku svæði rétt fyrir ofan út-
hverfið. Þar hafði orðið eitthvert
ótiltekið kjarnorkuslys. Þaðan
dreifist vesenið út í líki fjögurra
djöfla.“
- Þú hefur um langt skeið legið
undir því ámœli að vera súrrealisti.
Er þessi bók í þeim dúr?
„Það er margt sem líkist því
sem ég hef áður fengist við. Og
áhugi minn á öllu þessu lágmenn-
ingardóti kviknaði í gegnum súrr-
ealismann. Súrrealistarnir sóttu
alltaf mjög mikið - og kannski
fyrst og fremst til vondrar listar.
Það voru þeir sem uppgötvuðu
fyrstir sjarmann við pornómyndir
og illa gerðar hryllingsmyndir.
Súrrealisminn í bókinni er senni-
lega sú hlið hans sem fæstir
þekkja. Flestir þekkja konfekt-
kassasúrrealismann; plagöt eftir
Magritte á herbergisveggjum í
heimavistum og...“
- ... og innbundin kvœðasöfn
eftir Sjón?
„Og innbundin kvæðasöfn eftir
Sjón, jújú, einhverssstaðar á
náttborðum ungra stúlkna," segir
Sjón og verður fjarrænn á svip.
Óteljandi myndir
um vandrœðaunglinga..
- Varstu lengi að vinna að þess-
ari bók?
„Ég byrjaði fyrir sléttu ári.
Mestur tími hefur farið í að afla
efnis, ég hef lesið heil ósköp og
horft á alveg óteljandi myndir um
vandræðaunglinga! Ég hef, með
öðrum orðum, ekki setið með
sveittan skallann uppá Lands-
bókasafni. Sjálfur tíminn sem fór
í að skrifa bókina er í raun sáralí-
till. Ég vinn svo mikið í hugan-
um.“
- Og verður Stálnótt vinscel?
„Já,“ segir Sjón og hugsar sig
dálítið um. Bætir svo við hógvær.
„Ég held að hún ætti að verða
það. Þetta er spennandi bók og í
bland skrifuð einsog þriller.“
- En víkjum aðeins að þessum
súrrealisma þínum aftur. Sumir
segja að hann sé réttaðsegja jafn
útdauður og risaeðlurnar.
„Já, er það,“ segir Sjón og
lætur sér fátt um finnast. „Mér
finnst hinsvegar að afstaðan til
súrrealismans hafi breyst heil-
mikið á síðustu sjö átta árum.
Þegar við drengirnir í Medúsu
vorum að byrja var bara híað á
okkur. Súrrealismi, amma þín
hvað? En fólk hefur verið að gera
sér grein fyrir að þetta er einhver
frjósamasta stefna 20. aldarinnar
- og hún gengur í gegnum allt. Og
með auknum áhuga á 19. öldinni
eykst áhuginn einnig á súrreal-
ismanum, því þar á hann ekki
hvað síst rætur sínar. Það er ein-
mitt þessi áhugi á nóttinni og stá-
linu og erótíkinni. Jafnframt því
sem ég var að góna á Iélegar bíó-
myndir var ég að stúdera 19.
aldar litteratúr. Sem mér finnst
upptil hópa miklu skemmtilegri
en það sem hefur verið skrifað á
þessari öld.“
Meiraðsegja tvœr ömmur
- Einmittþað. Enþú varst hins-
vegar kornungur þegar þú byrjaðir
að skrifa fyrir alvöru, ekki satt?
„Jú, svona fimmtán ára, held
ég-“
- En áttu ömmu?
„Ha? Ömmu? Já, meiraðsegja
tvær ömmur. Öndvegiskonur."
- Það hlýtur að hafa verið þér
mikils virði. Menn þurfa að eiga
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 15. nóvember 1987
góðar ömmur til að ná langt...
„Já, ég var nú svo lánsamur að
búa hjá móðurömmu minni í tæp-
lega þrjú ár þegar ég var þetta
átta til tíu ára. Amma átti mjög
- Það er ekkert annað.
„Málið er,“ útskýrir Sjón, „að
vörn gegn litteratúr er ekki til. Ég
datt niðrá þessi sannindi fyrir
nokkrum árum: Það er engin
fólki finnst þau óskiljanleg og
asnaleg í sumum tilvikum. En ég
veit að sá hlær best sem síðast
hlær. Því ég er búinn að riðla
skjalasafninu í hugum þessa fólks
- og það situr bara og hlær!“
- Afhverju fórstu ekki bara útí
pólitík?
„Mér finnst pólitík ógeðsleg,“
segir skáldið sannfærandi. „Ég
hef ríka réttlætiskennd og um
tíma hélt ég að hún ætti eitthvað
skylt við stjórnmál. Síðan komst
ég að því að svo er ekki. Enda tel
ég mig hafa valið miklu áhrifarík-
ari leið til að breyta heiminum.
Það er heimsins mesti anarkismi
að skrifa," fullyrðir Sjón og bætir
við, einsog til að fyrirbyggja mis-
skilning: „Éinsog ég skrifa.“
Viðtal: Hrafn Jökulsson Mynd: Sigurður Mar
gott bókasafn sem ég lá í. Eink-
um og sérflagi þjóðsögunum. Ég
hef aldrei haft neinn áhuga á ís-
lendingasögunum. En þjóðsög-
urnar eru mér uppspretta.
- Það er eitt sem mig hefur alltaf
langað til að spyrja þig: Afhverju
skrifarðu?
„Ég skrifa af valdagræðgi!“
svarar Sjón og hlær. Þagnar. „Ég
vinn markvisst að því að breyta
boðleiðakerfi heilans! Á þúsund-
um manna. Ég mun brjótast til
valda í skúmaskotum í þúsund
höfðum um allan heim...“
vöm til! Um leið og þú opnar bók
og sérð setningu sem þú hefur séð
þúsund sinnum áður - þá seturðu
hana beint í skjalageymsluna. En
þegar þú sérð eitthvað sem þú
kannast ekkert við þá brjóta orð-
in upp skjalageymsluna. Og það
er ekkert sem þú getur gert! Þú
ert orðinn önnur manneskja. Og
svo skilur fólk ekkert í því,“ held-
ur Sjón áfram að útskýra valda-
kenningu sína, „að ég læt mér í
léttu rúmi liggja þegar einhver
flissar að ljóðunum mínum. Þau
eru mörg hver dáldið framandi og
Sjóníviðtali fyrir hddegi um skdldsöguna Stdlnótt,
risaeðlur, konfektkassasúrrealisma, Bob Moran,
lélegar bíómyndir, ömmur, boðleiðakerfi heílans,
himnaríki,íslenska skdldsagnahöfunda,
sjdlfsdlitið og sitthvað fleira ...
Ástin er kalda vatnið
- Ein spurning í beinu fram-
haldi af þessu...
„Já?“
- Trúir þú á guð?
„Hvur þremillinn! Má spyrja
mann svona? Ég trúi ekki á guð...
En það vill svo til að bókin kemur
einmitt inná þetta. Það kom mér
á óvart þegar ég var búinn með
hana og var að velta henni fyrir
mér. Þá fyrst komst ég eiginlega
að því um hvað bókin er. Og síð-
an hefur allskonar hlutum verið
að skjóta upp. Og það eru beinar
trúarlegar tilvitnanir í bókinni.
Sem ég veit ekki hvort allir sjá.
En þær eru þarna. En það var
þessi spurning, já. Ég trúi því að
hver maður skapi sér sitt prívat
himnaríki og helvíti. Hver maður
er alheimur í sjálfum sér. Og
þetta er svosem ekki ný kenn-
ing.“
- Nei. En hvernig er umhorfs í
helvíti og himnaríki Sjons?
Sjón hlær við tilhugsunina.
„Helvíti er náttúrlega fyrst og
fremst leiðindi. Og aftur leiðindi.
Ætli mín hugmynd um það sé
ekki býsna nærri því sem margir
ímynda sér um himnaríki. Eg
gæti trúað því. Mitt himnaríki er
ríki lostans. Það er nú málið.“
- Við þurfum nú að fara aðeins
betur oní saumana á þessu.
„Ég trúi því að lostinn sé göfug-
asta tilfinningin," segir Sjón eins-
og hann sé að fara með trúarjátn-
inguna á fermingardaginn.
- Og þú ert semsagt lostafullur?
„Ég reyni að vera það. Finna
fyrir lostanum... Það getur tekið
á sig hinar ýmsu myndir. Ég held
að maðurinn velji sér alltaf ein-
hverja braut: ótta, hungur,
græðgi, hatur - eitthvað af þessu
fíneríi sem menn láta stjórnast af.
En af höfuðsyndunum sjö vel ég
lostann. Það er að vísu búið að
finna upp eitthvert hryllilegt
fyrirbæri sem er kallað ást og er
notað til að draga athyglina frá
lostanum. En lostinn er hin raun-
verulega tilfinning.“
- Ástin er þa bara tilbúningur?
„Já. Ég held að ástin sé niður-
skrúfaður losti. Ástin er kalda
vatnið. Lostinn heita vatnið. Er
þetta nóg?“
- Lesenda blaðsins vegna; já.
Finnst þér gaman að skrifa?
„Nei, mér finnst það erfitt og
leiðinlegt. Enda skrifa ég mjög
lítið.“
- Hálfþrítugur. Átta Ijóðabœk-
ur og ein skáldsaga. Er það lítið?
„Uss, það er ekkert. Það eru
kannski að meðaltali ellefu ljóð í
hverri bók. Mér er sagt að rithö-
fundar lendi í mikilli sálarangist
þegar þeir geta ekki skrifað. Ég
verð alltaf dauðfeginn þegar ég
upplifi slíkt tímabil.“
- Viltu þú ekki hœtta alveg?
„Nei, þetta er eitthvert
ástar-haturssamband. Og ég held
að þetta sé komið í jafnvægi
núna. Ætli það sé ekki hæfilegt
að skrifa svona hundrað síður á
ári?“
- Eina síðu á hverjum þremur
dögum’
„Úff, það er satt! Það er alveg
geðveikislega mikið. En það er
kannski í lagi þegar um prósa er
að ræða. Þegar ég byrjaði að
vinna skáldsöguna fann ég hvað
mér þótti prósi ómerkilegur.
Ljóðið er afturámóti galdur. En
eftir því sem leið á bókina komst
ég að því að það er viss nautn að
búa svona blekkingaheim til. En
ljóðið er einsog kjarnorku-
sprengja - prósi getur aldrei orð-
ið annað en geislavirkni!"
Andstyggileg fylgiskönnun!
- En hvaðfinnst nýliða í skáld-
sagnabransanum um ástand mála
á þeim bœ?
„Ég les alveg ægilega lítið af
íslenskum skáldsögum," játar
Sjón. „Ég veit ekki hvort ég á að
gera einhverjar játningar um
það. En auðvitað hef ég orðið
fyrir áhrifum af þessu liði; Guð-
bergi, Thor, Svövu og þeim
öllum. En það hefur enginn verið
að gera hluti sem ég get notfært
mér - og haldið áfram með.“
- En Ijóðið?
„Ljóðið já...“ Sjón hugsar sig
ótrúlega lengi um. „Mér finnst
Þór Eldon rosalega góður,“ segir
hann svo. Og sennilega er hann
einna mest vanmetinn. Auðvitað
er Gyrðir góður og Bragi Ólafs-
son er líka góður. Alltílagi með
það. En Þór hefur gert mjög góða
hluti. En hann er erfiður. Alveg
djöfull erfiður stundum einsog
hann getur nú verið banal líka..“
- Áfram með Stálnóttina. Það
verður býsna hörð samkeppni
núna fyrir jólin...
„Afhverju segirðu það?“ spyr
Sjón undrandi.
- Það koma a.m.k. fimmtán
nýjar skáldsögur út.
„Já. Það er satt. Ogí raun verð-
ur þetta einsog kosningar: Það er
verið að athuga fylgi einstakra
höfunda. Andstyggilegt! En bók-
in mín er hinsvegar ólík flestum
bókum sem skrifaðar hafa verið á
íslensku... En ég er ekkert
hræddur við samkeppni, ég held
líka í alvöru talað að ég eigi á-
kveðinn hóp...
- Nú talarðu einsog stjórnmála-
maður.
„Ohh! Það er satt,“ segir
Sjón. „Svona er lífið..
Stjarna
- Þú ert ansi öruggur með sjálf-
an þig. Hefurðu svona rnikið
sjálfsálit?
„Já,“ svarar Sjón undrandi á
þessari spurningu. „Já, ég hef
það. Ég veit hver ég er.“
- Það var og. Hver ertu?
„Ég er stjarna,“ ansar Sjón án
þess að blikna. „Ég er með það á
hreinu. Og hef verið það lengi.“
- Stjarna? Svona einsog Holly-
woodstjörnur, meinarðu?
„Þær hafa kannski stundum
náð þessu,“ hlær skáldið. „Ég er
aldrei í vafa um að ég geti ótrú-
legustu hluti. Það eina sem ég hef
í rauninni áhyggjur af - er hversu
auðvelt er að gera það sem á að
vera erfitt. Að skrifa til dæmis.
Ég veit að ég hljóma eins og for-
fallinn egóisti. En nett mikil-
mennskubrjálæði er alveg upp-
lagt svona rétt fyrir hádegi!“
- Og nú reynir á þekkingu þína
á sjálfum þér eftir þessar hógvceru
játningar um eigið ágœti. Hverjir
eru veikleikar Sjóns?
Sjón verður alvarlegur. „Það
eru efaköstin. Stundum efast ég
um eigin verðleika...“
- Þú gerir það semsagt?!
„Já, enégjáta það nú barafyrir
þér. Þú ferð ekki með það
lengra..."
- Auðvitað ekki. Enþunglyndið
og einsemdin standa nú skáldum
alltaf nœrri. Ekki rétt?
„Jú, það er víst.“ Það lifnar yfir
Sjón: „En ég er ekki að skrifa
útaf einhverri sálarkreppu! Ég er
svo mikil félagsvera að ég verð
sjaldan þunglyndur og aldrei ein-
mana. Mér finnst skemmtilegt að
Sunnudagur 15. nóvember 1987 ÞJÓÐVILJINN - SlÐA 11