Þjóðviljinn - 13.12.1987, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISTILL
Hrós á
skilið sá
sem segir
Um nýja Ijaðabók
effir SigíUs Daðason
„Útlínur bakviö minnið"
heitir fjórða Ijóðakver Sigfúsar
Daðasonarsem kom útá
dögunum hjá Iðunni. Og má
nærri geta að hver sá sem
enn vill forvitnast um skáld-
skapartíðindiverðurfeginn,
setur upp sparigleraugun og
spyrsem svo: hvarskyldum
viðnúvera staddir?
Vitanlega býst hann ekki
við því að úr öllu verði nú greitt
greiðlega eða því hann hljóti
skjóta huggun eða auðvelda.
En vera má hann reki til að
mynda augun í það, að núið
sé bærilegra en liðin tíð. Eða
svo gæti sýnst í upphafi fa-
gurselegíubálks. Þaðerstor-
mur, nótt, en Ijóðmælandaer
samt rótt, án þess hann viti
hvernig á því stendur. Honum
þótti hlutskipti sitt þungbært
meðan dagurvar:
óyndi setti aðmér
ég vissi ekki hvar ég var
vissi ekki lengur h ver égvar
og óbærileg tilveran herpti að
hjarta mínu.
En nú er honum rótt sem fyrr
segir og engin ástæða samt til
þess eða er ekki svo?:
Ekkert nema munaðarlaust
hugboð
áferli ístorminum
ímyrkrinu
einhversstaðar í storminum
og myrkrinu
Sá duldi galdur
Munaðarlaust hugboð stendur
þar, í síðustu elegíu er talað um
þá „dýrð sem einmananum hlotn-
ast“ ( og er sú niðurstaða vitan-
lega órafjarri mannalátum í þá
veru að sá sé sterkastur sem einn
stendureða þvíumlíkt). Ogí
lokakaflanum er prýðilegt kvæði
og vandað og saman sett úr hin-
um einföldustuskilaboðum. Það
heitir„Galdur“. Þarervikiðað
endurkomunni eilífu, enn og aft-
ur komum við að því sama, en
ekki þar með sagt að ekkert skipti
máli (enda eins víst að skáld
mundi þegj a sem fastast ef svo
væri), nei, við erum alltaf í mið j -
um galdri sem kallaður er „hóg-
vær“ og reyndar „á allra færi“:
sá duldigaldur
að vera hollur
hamingju sinni
auk þess sem lesandinn er
minntur á þennan galdur hér;
engu erlokið:
fannstþau ár að lífsitt væri á enda
var þáað lœra að lifa
Ekki efast þessi lesari hér um
það að mörgum finnst sem Sigfús
skáld Daðason sé sparsamur um
of: hvað er hann að gefa til kynna
mannskrattinn, getur hann ekki
tekið blað frá munni? Slíkt óþol
og ergelsi er óþarft. Það setur
engin punkta yfir i fyrir okkur.
Til hvers væri það líka? Né heldur
hugsum við um þessi Ijóð sem
játningarit, enda kæmumst við
ekki langt með slíkt undirferli.
Sigfús Daðason er skáld af því
tagi að ljóð hans verða sterk ná-
vist, fáorður förunautur lesarans
í einsemd hans, í glímu hans við
valtar vonir og vissu, áreiðan-
leika, sem ekki liggur á lausu.
Það er skrýtinn galdur í þessum
samskiptum við skáld og verður
hann til í göfugu samspili þess
sem sagt er og þagað um, eða
kannski ekki hægt að tjá með
þeim „daufu rákum" sem „dregn-
ar eru í tungumálið“ eins og kom-
ist er að orði í upphafskvæði bók-
arinnar, Veröld.
Verðgildin rétt
og stöðug
Veröldin, já. Um hanasegir
mest og með afdráttarlausustum
hætti í öðrum þætti bókarinnar
sem geymirm.a. „Síðustu
bjartsýnisljóð", framhald af ein-
staklega grimmum bálki í
næstsíðasta kveri, „Fá ein ljóð“.
Þessi bjartsýnisljóð hér eru ekki
eins stóryrt og sum þau fyrri, en
ekki þarf þungi þeirra að vera
minni fyrir það. Einmaninn getur
enn „lært að lifa“, en heimurinn
er miklu leiðinlegri við sjálfan sig
og okkur á líðandi stund. Að
sönnu er í bókinni vitnað til sög-
unnar án söknuðar og fegrunar.
En í kvæði aftan við
bjartsýnisljóðin segir frá því, að
hér áður fyrr komu gamlir spek-
ingar langar leiðir
til að létta mér lífið
og telja í mig kjark
með óágengri viskusinni
En þessir kurteisu menn eru
hættir að koma og annað eftir
því, borgirnar og löndin eru utan
sjónarhrings
Og verðgildin
þau réttu og stöðugu
látinlöndogleið.
Ótrauður út í morguninn
Hver skyldu þau annars vera
þessi réttu og stöðugu verðgildi?
Við getum færst nær einhvers-
konar svari með því að skoða það
sem hafnað er í þessum kvæðum.
Og það er ekki síst sjálfumgleðin
í tímanum, hin skipulagða
bjartsýni, sú ódýra nýjungagirni
sem hefur ekki upp á annað að
bjóða en „sullumbull sfbernsk-
unnar“. í einu kvæði er lesið yfir
bjartsýnisafglöpum, þar er
bjartsýnin sjálf kölluð ávani og
veiklun og freisting og mitt í
heimspekilegu og siðferðilegu
orðfæri er svo komin þessi pólit-
íska athugasemd hér um ávana
þennan:
( hún) erframleidd nú á tímum
eins og hver annar iðnvarningur
með ’oandarískrifjármögnun.
Má vera þetta skeri í eyrun,
þetta er, gætu menn sagt, úr allt
annarri óperu. En þegar að er
gáð höllumst við að því að það sé
góðkynja dirfska að taka þetta
skýrt fram: bjartsýnin er afurð.
Sem verður ekki sagt um það
æðruleysi sem lýst er í sama ljóði
og er lfkast til eitt af þeim réttu og
stöðugu verðgildum sem látin
voru lönd ogleið:
Hrós á þ ví skilið sá sem segir:
„ég hefekki œvinlega kjark til að
hugsa um morgundaginn“,
vegsömum grandvarleik og visku
þess manns!
Enengu aðsíður:
engu aðsíðurkann hann aðganga
ótrauður út í morguninn
eftirþvílíka nótt.
Grunur um gœsku
En hvernig líður svo skáld-
skapnum sjálfum? Er hann ekki
fyrr og síðar óhjákvæmilegt við-
fangsefni þeim sem yrkir? í upp-
hafskvæði bókarinnar er svo-
fellda lýsingu að finna sem vel á
við viðleitni margra skálda:
Röklausar tengingar fjarskyldra
greina
Launvenzluð aldaskeið
Nákomnar andstæður flotnar úr
fjarska.
Glæsileg lýsing og einhvern-
tíma hefði þetta þótt vera álitleg
stefnuskrá. En svo er nú ekki í
þessu samhengi hér. Þrátt fyrir
allt vill skáldið heldur gruna ljóð-
ið um gæsku. í „Eðli ljóðs“ eru
þessi upphafsorð:
Takmarkalaust böl
og ógnarlöng auðn
og svolítil ögn
afhljóðlátri gæsku.
Ekki svo að skilja: eðli ljóðs
verður ekki höndlað, kvæðinu
lýkur í sígildri spurn um það hvar
sannleikann sé að finna, en sem-
sagt - svolítil ögn af gæsku er á
dagskrá og einhversstaðar um
miðju þessa kvæðis er meira að
segja svo komið að
Skelfingin lýtur í lægra haldi
Úr engu
Engin ástæða er til þess að mér
er rótt, sagði í kvæði sem að ofan
var til vitnað. Eitthvað svipað
undur er á ferð í ljóðum í upphafi
kversins þar sem vikið er að
skáldskap. í kvæði sem bernafn
Jóhanns Jónssonar skálds er það
nefnt sem saman kemur í
kvæðum hans: minnið og vizkan,
söknuðurinn, tryggðin og fleira:
Alltbarstað
smáttogsmátt
ógreinanlega
rakleitt
úrengumstað
Og í öðru kvæði, „í þessu húsi“
segir að lokum um tilorðningu
skáldskapar:
Ljóðstef
settu sig saman úr engu
smátt og smátt
og blátt áfram
Óvænt
með torkennilegu árœði
úrengu.
Úr engum stað, úr engu ogenn
og aftur komum við að því sama
og enga ástæðu finnum við fyrir
því sem með okkur bærist og ekk-
ert veit ég um neitt - en samt rís
upp af þessum vandláta efa, þess-
ari staðfestu gagnvart frekri tísku
og belgingi í tímanum einhver
galdur í lífi, í skáldskap, sem ER,
eins þótt ekki verði komist fyrir
rætur hans og þeim hampað
framaníforvitna.
AB
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 13. desember 1987