Þjóðviljinn - 28.02.1988, Blaðsíða 8

Öryggismálin
endurmetin í
Ijósi I nf-
samningsins
Minnisbrot úr Nato-ferð til Brussel
„Það kom alveg flatt upp á
okkur að Sovétmenn skyldu
fallast á Inf-samkomulagið
um útrýmingu allra meðal-
drægraeldflauga," sögðu þrír
háttsettir herforingjar í höfuð-
stöðum hins sameiginlega
herafla NATO í samræðum
við okkur átta íslenska blaða-
menn í NATO-heimsókninni á
dögunum.
„Það hafði ekki hvarflað að
okkur að Sovétmenn væru tilbún-
ir til að undirrita slíkan samn-
ing;“ sögðu þeir.
Astæðurnar voru tvær: í fyrsta
lagi gengust Sovétmenn inn á að
eyðileggja um þrefait fleiri kjarn-
orkusprengjuodda en NATOrík-
in (3000 á móti 890) og rúmlega
tvöfalt fleiri eldflaugar (1752 á
móti 817). í öðru lagi lögðu So-
vétmenn sjálfir fram ítarlegar til-
lögur um eftirlit með framkvæmd
samningsins í smáatriðum, sem
var algjör stefnubreyting frá fyrri
afstöðu þeirra í afvopnunarvið-
ræðunum.
„Fyrir okkur, sem höfðum um
árabil lagt alla okkar orku í að
undirstrika nauðsyn uppsetning-
ar meðaldrægu eldflauganna í
Evrópu, var það sálfræðilega erf-
itt að gangast inn á að þessar eldf-
laugar yrðu nú skyndilega eyði-
lagðar, en við gátum ekki annað
en viðurkennt að samningur þessi
var okkur hagstæður, ekki síst
fyrir það fordæmi sem hann gaf,“
sögðu herforingjarnir. En viður-
kenndu þó að ýmsir úr þeirra
hópi hefðu ekki verið sama sinn-
is, þar á meðal Rogers hershöfð-
ingi, yfirmaður herafla NATO,
en hann lét af störfum hálfu ári
áður en samningurinn var undir-
ritaður.
Þáttaskil
Inf-samningsins
Þetta var kannski ein athygl-
isverðasta yfirlýsingin sem við
fengum í þessari heimsókn til
höfnðstöðva NATO, og hún var
til þess fallin að færa stoðir undir
þá tilgátu, sem bandaríski próf-
essorinn sem ræddi við okkur í
Menningarstofnuninni áður en
við fórum af stað setti fram: að
Reagan hafi ekki meint það í al-
vöru þegar hann lagði fram til-
lögu sína um 0-lausn á sínum tíma
í janúar 1983, og að það hafi verið
innri aðstæður framar öðru eins
og íran/Contra-málið og fjár-
lagahallinn sem hafi þvingað
hann til þess að gerast talsmaður
vígbúnaðareftirlits í lok forseta-
ferils síns.
En hvað sem því líður, þá er
Inf-samningurinn nú túlkaður í
NATO-kreðsum sem jákvæður
árangur þeirrar stefnu sem
NATO tók upp með tvíhliða
ákvörðun sinni frá því í desember
1979: að setja upp meðaldrægar
bandarískar eldflaugar í Evrópu
sem andsvar við sovésku SS 20
eldflaugunum og setjast hins veg-
ar að samningaborðinu um
eyðingu þessara vopna. Samn-
ingurinn sýni að andstæðingar
Pershing-eldflauganna hafi haft
rangt fyrir sér, uppsetning þeirra
hafi í raun leitt til fækkunar
kjarnorkuvopna í álfunni.
Hins vegar, segja menn, getur
þessi velgengni NATO einnig átt
eftir að reynast bandalaginu
hættuleg: uppsetning Pershing-
eldflauganna hafi skapað slíka
andstöðu gegn og slíka umræðu
um kjarnorkuvopnin í Evrópu,
einkum í V-Þýskalandi og Bret-
landi, að almenningsálitið sætti
sig ekki við annað en að áfram
verði haldið í takmörkun og
eyðingu þessara vopna. Slík um-
ræða býður enn upp á hættu á
klofningi í bandalaginu, eins og
þegar hefur komið fram í ágrein-
ingnum á milli V-Þjóðverja ann-
ars vegar og Bandaríkjamanna,
Breta og Frakka hins vegar um
endurnýjun skammdrægra kjarn-
orkuvopna í V-Þýskalandi.
Sumir hafa reyndar líka séð
brottfluttning þessara banda-
rísku kjarnorkueldflauga frá Evr-
ópu sem upphaf þess að Banda-
ríkjamenn láti Evrópubúa eina
um varnir sínar.
En hverjum sem ber að þakka
þann mikilsverða árangur sem
felst í Inf-samningnum, þá er
engum blöðum um það að fletta
að hann markar þáttaskil. Þótt
þau kjarnorkuvopn sem þar var
um samið séu ekki nema lítið brot
af kjarnorkuvopnaforðabúri
stórveldanna, þá felur samning-
urinn engu að síður í sér að bæði
hernaðarbandalögin viðurkenna
í fyrsta skipti í verki að það sé leið
til aukins öryggis að kjarnorku-
vopnunum sé fækkað. Og þannig
styrkir samningurinn kröfu al-
mennings um að enn lengra verði
gengið í fækkun og útrýmingu
kjarnorkuvopna.
Tvíeggjuð Glasnost
Atlantshafsbandalagið stendur
greinilega frammi fyrir nokkrum
vanda þar sem er Glasnost-stefna
Gorbatsjovs og sókn hans til
aukinnar afvopnunar og bættrar
sambúðar austurs og vesturs.
Greinilegt var að heyra af við-
mælendum okkar að þeir voru
ekki allir á einu máli um það
hvernig Atlantshafsbandalagið
ætti að bregðast við breyttum við-
horfum í Sovétríkjunum. Hátt-
settur sérfræðingur í samningum
austurs og vesturs um takmörkun
vígbúnaðar, sem greinilega mátti
telja fulltrúa íhaldssömustu sjón-
armiðanna innan bandalagsins,
orðaði þetta svo í samtali við okk-
ur, að nú eftir Inf-samninginn
færu efasemdir um ágæti
vígbúnaðareftirlits vaxandi af
tveimur ástæðum: samningar um
takmörkun vopna gætu aldrei
tryggt öryggi nema jafnframt
kæmi til pólitískur stöðugleiki.
Það væri varla gerlegt að semja
um frekari takmörkun vopna við
Sovétmenn nema þeir gæfu til
dæmis frekar eftir í
mannréttindamálum.
Hins vegar sá þessi sami sér-
fræðingur þá hættu við glasnost-
stefnu Gorbatsjovs, að hún leiddi
til upplausnar og aukinna frels-
iskrafna í Evrópuríkjunum, og
gagnvart slíkri hættu þyrftu
NATO-ríkin lfka að standa við-
búin með aukinni vígvæðingu.
Semsagt, hvernig sem á málin var
litið, þá þurfti að auka vígbúnað-
inn. „Vígbúnaðareftirlit er að-
eins af hinu góða ef það þjónar
okkar hagsmunum," sagði þessi
vígreifi sérfræðingur, sem óttað-
ist greinilega aukinn þrýsting al-
menningsálitsins í V-Evrópu til
frekari fækkunar vopna í kjölfar
Inf-samningsins.
Evrópa enn í sárum
Það var þó langt frá því að allir
viðmælendur okkar töluðu í þess-
um anda, en þess ber að geta að
viðmælendur okkar töluðu út frá
sínum persónulegu skoðunum,
og var farið fram á það við okkur
að í þá yrði ekki vitnað öðruvísi
en sem háttsetta starfsmenn
NATO.
Þegar ég spurði háttsettan yfir-
mann bandarísku sendinefndar-
innar hjá NATO hvaða augum
hann liti þann boðskap Gorbat-
sjovs að hin gagnkvæma ögrun
væri ekki lengur leið til þess að
skapa öryggi; nú þyrfti nýjan
hugsunarhátt sem fælist í því að
ganga út frá sameiginlegu öryggi
austurs og vesturs, þá sagði hann:
Þessu er ég sammála. Stríð hefur
ekki lengur gildi sem valkostur í
samskiptum austurs og vesturs.
En það er ekki alltaf samræmi í
því sem Gorbatsjov segir í opin-
berum ræðum og því sem samn-
ingamenn hans leggja fram við
samningaborðið. Við eigum eftir
að sjá hvað þetta þýðir við samn-
ingaborðið þegar farið verður að
tala til dæmis um ýmsar efndir
Helsinki-sáttmálans og eftirlit
með fækkun vopna, til dæmis
hefðbundinna vopna í Evrópu.
Þessi sami yfirmaður í fasta-
nefnd Bandaríkjanna hjá NATO
hafði einnig ýmis athyglisverð
sjónarmið fram að færa þegar
hann var inntur eftir ástæðunni
fyrir því hversu lítils Evrópuríkin
mættu sín innan bandalagsins.
- Það hefur sýnt sig að síðari
heimsstyrjöldin hefur skilið eftir
sig dýpri spor í Evrópu en menn
hafa almennt áttað sig á, sagði
hann. Og það á við um ríkin í
báðum hlutum álfunnar. Það er
tvennt sem íþyngir Vesturevr-
ópu: úrelt þjóðernishyggja og
skortur á vilja til að láta til sín
taka sem sameiginlegt afl. Við
Bandaríkjamenn erum ekki á
móti því að Evrópa sýni frum-
kvæði innan bandalagsins. Við
Iítum það til dæmis jákvæðum
augum að V-Þjóðverjar og
Frakkar skuli nú hafa gert með
sér sérstakan varnarsamning.
Það verður að okkar mati til þess
8 SÍDA - ÞJÓÐVILJiNN Sunnudagur 28. febrúar 1988