Þjóðviljinn - 28.02.1988, Blaðsíða 13

mg
Gísli Gestsson sá um Ijósmyndun við uppgröftinn. Hór er hann að Ijósmynda Pál biskup Jónsson. Herra Páll er örugglega eini Oddaverjinn sem festur hefur verið á filmu.
Steinþró Páls
biskups Jónssonar
Merkasti fundurviðrannsóknirnaríSkálholti 1954.
Bein Oddaverjans tekin upp. Ekki í fyrsta skipti sem raskað er
grafarró biskupsins. Óvíst að annað eins tákn og stórmerki
íslenskrar sögu verði nokkurn tíma grafið úr jörðu.
í nýútkominni Skálholtsbók máfinna lýsingu Kristjáns Eldjárns á þvíhvernig þeim, semað
rannsókninni stóðu, varð við þegarsteinþróin kom í leitirnar. Kristján hefurfærtnákvæma
dagbók meðan á rannsóknunum stóð og hann byggir frásögn sína m.a. ádagbókarfærslunum.
Við grípum hér niður í þann kafla bókarinnar, sem Kristján kallar „Gröf Páls biskups Jónssonar".
Fyrir og eftir. Hauskúpa Jóns biskups
Vídalín og mynd af herra Jóni sem
birtist í Nýjum fólagsritum og er hann
þar sagður hafa verið „vel í vexti, og
limaður vel, fríður sýnum og tígu-
legur, snareygur mjög og að öllu vel
farinn." Herra Jón lést á ferðalagi
1720.
Egypsk stemning
Þennan dag, mánudaginn 23.
ágúst, og svo á þriðjudag, hinn
24. ágúst, spurðust tíðindin og
fréttamenn höfðu sig á kreik.
Pann dag skrifaði ég í dagbók. „í
dag höfum við grafíð niður á lok-
ið á kistu Páls Jónssonar. Hún er
mjög falleg, 2 m á lengd. Það er
fullkomlega egypzk stemning yfír
henni.“
Skálholt
Fomleifa-
rannsóknir
1954-1958
Bókaforlagið Lögberg hefur
sent frá sér bókina Skálholt,
fornleifarannsóknirnar 1954-
1958. Útgáfan er gerð í sam-
vinnu við Þjóðminjasafnið og
var útgáfudagurinn 24. febrú-
ar en þann dag varð safnið
125 ára.
í formála Harðar Ágústssonar
kemur fram að um er að ræða
fyrra bindið af tveimur um Skál-
holt. Þessu verki um Skálholts-
stað er að sögn Harðar ætlað að
vera upphaf að ritröð um staði og
kirkjur. í kjölfar Skálholts mun
um
fylgja tveggja binda verk
Laufás í Eyjafirði og eitt bindi um
Mosfell í Grímsnesi.
í síðara bindinu um Skálholt
verður fjallað um sögu staðarins.
í því bindi, sem nú hefur komið
út, er ávarp Sigurbjörns Einars-
sonar, kveðjuorð Þórs Magnús-
sonar og formáli Harðar Ágústs-
sonar. Meginefnið er eftir Krist-
ján Eldjárn auk Jóns Steffensen
og Haakons Christie.
Bókin, sem er 228 síður í stóru
broti, er helguð minningu Krist-
jáns Eldjárns.
ÓP
Prófessor Sigurbjörn Einars-
son kom austur, og Magnús Már
Lárusson sendi svohljóðandi
skeyti: „Húrra húrra húrra,
kveðjur, Magnús Már.“ Var
þessa daga unnið að því með
gætni að hreinsa til kringum kist-
una, og kom hún smátt og smátt í
ljós í öllum sínum stórfengleik.
Þetta var seinlegt verk, ekki síst
vegna þess að allt í kringum kist-
una voru leifar af miðaldagröfum
sem gefa þurfti fullan gaum, en
þar voru kistur allar gjörfúnar og
sáust yfirleitt aðeins sem svört
strik í moldinni. Hinn 25. ágúst
var rigning nokkur svo að lítt eða
ekki var unnið á þessu svæði.
Seinnipart vikunnar var svo hald-
ið áfram, en ekki þótti enn kom-
inn tími til að lyfta lokinu, og var
ekki laust við að ýmsir ættu erfitt
með að hemja forvitni sína og
jafnvel létu í það skína að við
værum úr undarlegu efni gerðir
að geta stillt okkur um að skyg-
gnast í kistuna. Við létum það
ekkert á okkur fá en hugsuðum
okkur enn sem fyrr að gera það
ekki fyrr en við hefðum kannað
allt hið ytra og sæta síðan lagi
þegar veður væri sem hagstæðast.
Þar kom þó að menntamála-
ráðherra, sem þá var dr. Bjarni
Benediktsson, lét þau orð berast
til okkar að hann vildi vera við-
staddur þegar lokinu væri lyft.
Sjálfsagt var að verða við því, og
þá var ekki um annað að gera en
ákveða einhvem tiltekinn dag.
Vildi nú svo til að haldin var
prestastefna, messað í Skálholts-
kirkju og síðan fram haldið stefn-
unni daginn eftir, mánudaginn
30. ágúst. Þótti þá eðlilegt að
prestar fengju að sjá hvað í kist-
unni væri, og var nú ákveðið að
lyfta lokinu mánudaginn hinn 30.
ágúst eftir hádegi. Var nú allt
hreinsað eftir föngum um helgina
og búið sem best undir þá athöfn
sem sýnilegt var að nú yrði að
halda, þótt ætlun okkar hefði
helst verið að vinna þetta verk í
kyrrþey.
Og stundin rann upp. í dagbók
rannsóknanna skrifaði ég að
kvöldi dags það sem hér fer á
eftir:
Te deum
(mjög langt)
„Skömmu eftir kl. 11 fóm gest-
ir að koma á vettvang því að
eitthvað hafði það spurzt að við
ætluðum að opna steinkistuna.
Daginn höfðum við valið vegna
þess að prestastefnuna átti að
halda hér með biskup í broddi
fyikingar. Biskup var þá Ás-
mundur Guðmundsson. Prest-
arnir komu rétt upp úr kl. 2.
Höfðum við þá gert allar ráðstaf-
anir til að hefja lokið af kistunni.
Steinsmiður og flutningamaður
úr Reykjavík voru hér til að að-
stoða. Okkur var hugleikið að
undirbúa allt vel því að nokkrir
fyrirmenn höfðu látið í ljós ósk
um að vera viðstaddir. Þeir fóru
svo að streyma að í bílum frá
Reykjavík, meðal annars
menntamálaráðherra, kirkju-
málaráðherra, fjármálaráðherra.
Til samans voru viðstaddir um
100 manns. Það sletti regni öðru
hverju, veðrið heldur dumbungs-
legt og óskemmtilegt, en ekki
kalt. Klukkan þrjú átti að lyfta
lokinu. Menn voru mjög
spenntir. Ég sagði nokkur orð um
hvernig kistan fannst og hvar hún
hefði verið í hinni fornu kirkju.
Síðan sungu prestarnir (mjög
langt) Te deum, en á meðan fór
að rigna meira og enn meira svo
að allt varð rennblautt. Síðan
gengu vorir sterku menn fram
undir stjóm flutningamannsins
og tóku til við að lyfta vestasta
hluta loksins (það er brotið í þrjá
hluta). Þá tók til að rigna í alvöru,
og heljarmikil skúr steyptist nið-
ur. Þeir hófu lokið með gætni, og
sjá: Rauðbrún höfuðkúpa á stalli
vestast í kistunni og bagall á
hægri öxl. engin mold, ekkert
vatn. Það bezta hafði rætzt. Allir
voru djúpt snortnir og stemning-
in andagtug.
Skýfall
Nú gengu okkar menn aftur að
kistunni og tóku miðhluta loks-
ins. Það rigndi og rigndi, oig nú
varð þvílíkt skýfall að enginn við-
staddur minntist annars eins allt
sumarið. Regnið streyndi niður
af vaxandi magni. Menn þóttust
skynja einhvem vilja bak við
þennan ofsa náttúrunnar. Við
flýttum okkur að breiða yfír ki-
stuna til þess að hún fylltist ekki
af vatni. Þegar nokkuð dró úr
rigningunni tókum við austasta
hluta loksins, og nú gátu við-
staddir virt fyrir sér allt innihald
steinþróarinnar. Beinagrindin
falleg og hrein, bagallinn fagur-
lega útskorinn með dýramynd-
um, ofan á fótleggjunum hrúga af
brenndum mannabeinum og
gjalli.“
Sunnudagur 28. febrúar 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13