Þjóðviljinn - 23.04.1988, Blaðsíða 17

MINNING
Guðgeir Magnússon
fyrrverandi blaðamaður
Fæddur 2. desember 1927 - Dáinn 13. apríl 1988
Gamall félagi og vinur, Guð-
geir Magnússon, fyrrverandi
blaðamaður Pjóðviljans, er
genginn á vit feðra sinna langt um
aldur fram. Hann var rétt nýorð-
inn sextugur, en búinn að vera
öryrki í u.þ.b. hálfan annan ára-
tug vegna hjartasjúkdóms, sem
ekki tókst að ráða bót á, þrátt
fyrir viðleitni utan lands og
innan. Mér er ljúft og skylt að
minnast þessa gamla vinar með
nokkrum orðum.
Guðgeir Magnússon fæddist á
Flateyri við Önundarfjörð 2. des-
ember 1927, sonur Magnúsar
Guðmundssonar, sem þar var
kaupfélagsstjóri, og konu hans
Jónínu Geirmundsdóttur. Áttu
þau hjón ættir að rekja til Austur-
lands. Guðgeir sleit barns-
skónum á Flateyri til 14 ára
aldurs, en fluttist þá með foreldr-
um sínum og þremur systkinum
til Raufarhafnar, er faðir hans
gerðist verksmiðjustjóri hjá Síld-
arverksmiðjum ríkisins. Þegar
Guðgeir hafði aldur til lagði hann
á menntabrautina, var einn vetur
í Menntaskólanum á Akureyri,
en hélt síðan til náms syðra, sett-
ist í Verzlunarskólann og lauk
þaðan stúdentsprófi vorið 1951.
Kynni okkar Guðgeirs hófust í
Háskóla íslands haustið 1951,
innritaðir í heimspekideild, og
gerðumst meðlimir í Félagi rót-
tækra stúdenta. Ekki varð Guð-
geir þó mosagróinn á háskóla-
bekk, varla verið þar lengur en
tvö ár. Þó að námshæfileikar
væru fyrir hendi, munu takmörk-
uð fjárráð hafa staðið í vegi frek-
ara námi, auk þess sem hann að
eðli og upplagi var miklu fremur
hneigður til virkrar þátttöku á
veggvangi þjóðlífsins en að eiga
setur yfir misjafnlega skemmti-
legum lærdómsskruddum.
Guðgeir varð fljótt virkur á
hinu pólitíska sviði, bæði meðal
róttækra stúdenta innan Há-
skólans, svo og utan hans á veg-
um stjórnmálasamtaka sósíalista.
Átti hann sammerkt í því efni
með skólabróður úr Verzlunar-
skólanum, Boga Guðmundssyni,
sem gerðist forystumaður ungra
sósíalista á þessum árum og mikl-
ar vonir voru bundnar við. Var
það óvenjulegt í meira lagi, að
tveir menn af þessu pólitíska
sauðahúsi kæmu jafnsnemma úr
skóla hinnar íslenzku
verzlunarstéttar. Atvikin höguðu
því svo, að ég tók sæti í stjórn
Félags róttækra stúdenta haustið
1952 ásamt þessum tveimur
fóstbræðrum úr Verzlunar-
skólanum, undir forystu Boga.
Bogi Guðmundsson sem lézt
rúmlega þrítugur, - öllum harm-
dauði, sem þekktu hann, - og
Guðgeir voru traustir og
skemmtilegir félagar, sem gott
var að eiga samneyti við, ekki að-
eins í pólitísku starfi heldur jafn-
framt á gleðistundum. Ég minnist
þeirra beggja með eftirsjá.
Á sumrum dvaldist Guðgeir
heima á Raufarhöfn hjá móður
sinni (faðir hans lézt 1947) og
stóð m.a. fyrir verzlun í hennar
nafni. Einnig vann hann í sfldar-
verksmiðjunni, en eins og kunn-
ugt er sköpuðu sfldveiðarnar
fjörugt athafnalíf þar nyrðra á ár-
unum um og eftir 1950. Á þessum
árum ritstýrði Guðgeir um hríð
veggblaðinu „Verksmiðjukarlin-
um“, sem Einar Bragi skáld mun
hafa verið upphafsmaður að. Þar
skyldi stæla verkalýð til átaka í
stéttabaráttunni, - til baráttu
fyrir rétti sínum undir merkjum
sósíalismans.
Eftir að Guðgeir Magnússon
fluttist alfarið suður, gegndi hann
ýmsum tilfallandi störfum. Eftir-
minnilegust mun framganga hans
í sambandi við störf á Keflavíkur-
flugvelli 1953-54, þegar hersetan
var orðin að raunveruleika að
nýju og íslenzku vinnuafli beint í
stórum stfl á völlinn. Guðgeir var
einn þeirra, sem þangað fóru í
atvinnuleit, eins og svo margir
stúdentar á þeim tíma, þegar
atvinnuleysi lá í landi. Þó varð
vera hans þar með sérstæðum
hætti. Herstjórnin og íslenzkir
handlangarar töldu fljótlega ein-
sýnt, að þessi róttæki stúdent
væri stórhættulegur agent, sem
ekki væri ráðlegt að hafa valsandi
innan vallar. En það var sama
hvað gert var í því skyni að reka
hann burt úr starfi, hann skaut
jafnharðan upp kollinum á veg-
um ýmissa innlendra aðila á vell-
inum. Þessa ögrun þoldi her-
stjórnin illa, og lét hengja upp
plakat á ensku með mynd af Guð-
geir, einsog um eftirlýstan glæpa-
mann væri að ræða, og var þar
varað við svo hættulegum manni!
Fremur en annað kaus Guðgeir
„ævintýrið á yztu nöf“, eins og
sameiginlegur vinur okkar,
Kjartan Ólafsson, orðaði það í
grein um Guðgeir sextugan. Það
voru orð að sönnu, enda naut
Guðgeir þess að geta skapraunað
vallarmönnum með svo eftir-
minnilegum hætti. Hinn sann-
færði sósíalisti og andstæðingur
erlendrar hersetu gat á þennan
hátt hlotið nokkra uppreisn fyrir
þá auðmýkingu, sem hann taldi
íslenzka alþýðu verða fyrir, er
henni var beint til vinnu við að
byggja upp bandaríska herstöð á
íslenzkri grund.
Ævistarf Guðgeirs Magnús-
sonar var löngum eftir þetta tengt
Þjóðviljanum. Hann gerðist um
hríð auglýsingastjóri blaðsins, en
síðan almennur blaðamaður.
Skrifaði hann að sjálfsögðu
margt sem til féll í Þjóðviljann á
þeim hálfum öðrum áratug, sem
hann var þar starfandi, en eink-
um eru minnisstæð viðtöl hans
við ýmsa menn, auk greina, sem
hann ritaði með sínum persónu-
lega stíl og báru vott um góða
blaðamannshæfileika, enda hafði
hann ágæta frásagnargáfu.
Hjartasjúkdómur leiddi til
þess að Guðgeir varð að fara til
uppskurðar erlendis, og þrátt
fyrir að hann næði bata um sinn,
snerust mál þó á verri veg,
heilsan var farin og hann varð
óvinnufær og öryrki hálffimm-
tugur. í 15 ár mátti þessi lífsglaði
drengur þola vaxandi heilsubrest
og lifa skuggatilveru. Það hefur
verið sárt vinum hans að horfa
upp á þessi þungbæru örlög og fá
ekkert að gert. Kona hans, Her-
dís Kolbrún Jónsdóttir, hefur
verið honum stoð og stytta í þess-
um veikindum. Guðgeir lézt hinn
13. aprfl sl. á Vífilsstöðum, þar
sem hann hafði dvalizt um
tveggja ára skeið.
A stúdentsárum okkar Guð-
geirs markaðist hin pólitíska bar-
átta mjög af heilagri reiði okkar
yfir bandarískri hersetu á íslandi
á friðartímum, og skrif um þau
mál drógu dám sinn af því hugar-
ástandi. Meðan ég og fleiri rituð-
um oft í talsverðum trúboðsstfl
um pólitíkina, - þar sem her-
námsmálið var löngum undir-
tónninn, - sannfærðir um óhjá-
kvæmilega, sögulega þróun í átt
til framtíðarríkis sósíalismans og
þar með réttlætis og frelsis, - bjó
Guðgeir félagi okkar yfir meira
jafnvægi hugans og ritaði af hóg-
værð grein á sögulegum grunni
um íslenzka stúdenta í Kaup-
mannahöfn á öldinni sem leið, er
áttu að vera okkur fyrirmyndin.
Mig langar að vitna í kafla úr
þeirri grein til að sýna hvaða tón
hinn látni vinur okkar gat slegið:
,,A nítjándu öld var Kaup-
mannahöfn ein af miðstöðvum
evrópskrar menningar. Þessi
aldna borg við Eyrarsundfór ekki
á mis við franskar byltingahug-
sjónir. - Þegar borgarastéttin víð-
svegar um álfuna bylti afsér klafa
konunglegra einvalda. - Það voru
átök. Það var hiti í andrúmsloft-
inu. Nýjar hugmyndir ruddu sér
rúm. Gamalt skipulag flosnaði
upp.
Einn af safaríkustu þáttum ís-
lenzkrar sögu gerist um þessar
mundir. - Það ersöguleg spenna í
atburðarásinni. - Fámenn ný-
lenda brýtursér braut til sjálfstœð-
is síns. Þar ríða íslenzkir stúdent-
ar í Höfn fremstir landa sinna.
Maður þreytist seint að lesa um
þessafátœku sveitapilta, sem berj-
ast gegnum latínuskólann, soltnir
ogfatalausir, þvingaðir af danskri
skoðanakúgun nýlendubúans.
Hinsvegar eru þeir uppfullir af
þrjósku landa sinna í erfiðum
lífsskilyrðum. - Með hugboð um
dýrmœta menningararfleifð, sem
réttlœtir tilveru þjóðar þeirra. Þeir
sigla til Hafnar. Leggja stund á
háskólanám. - En menntunarþrá
þeirra leitar oft út fyrir náms-
bœkurnar.
Það er eitt af ævintýrunum í ís-
lenzkri sögu að sjá beygðan upp-
reisnaranda þeirra blossa upp í
róttœkni samtíðar sinnar gegn
ríkjandi valdi. - Þeir eru tengdir
fátœkum löndum sínum heima.
Þeir vilja bœta lífsháttu þeirra. -
Þeir dá landið sitt. - Þeir elska og
hata. - Þeir dýrka eld og jökla. -
Það er hiti og harka í máli þeirra
og þeir yrkja og skrifa á dýrustu
tungu jarðarinnar. Það er ekki
undarlegt, þó að margir Hafnar-
stúdentar eigi óskipta virðingu
okkar og endurminningin um þá
sveipist hlýjum Ijóma.
Einn þeirra skrifar þannig heim
til landa sinna:
„Látum oss ímynda oss, að
vér verðum fyrir árásum út-
lendrar þjóðar og hún taki sér
nokkra staði í landinu og byggi
þar um sig meir og tneir; ættum
vér þá að horfa á meðan hún
væri að því og sitja aðgerðar-
lausir?“
Þannig skrifaði Jón Sigurðsson
í hita baráttu sinnar.
Stúdentar í dag mœttu gjarnan
íhuga með meiri gaumgœfni þá
arfleifð í bókmenntum og sögu,
sem fyrirrennarar þeirra í Höfn
áttu svo drjúgan þátt í að skapa,
þegar sjálfstæðisbaráttan stóð
sem hæst við Dani. - Við hefðum
kannske samúðarríkari skilning
með stúdentum nýlenduþjóð-
anna.
Við getum einnig lært af við-
brögðum þeirra, þegar við horf-
um á erlendan her í landi okkar,
sem þrúgar lífskjör þjóðarinnar
og misbýður sjálfstæði hennar á
alla lund.“
(Nýja stúdentablaðið, okt. 1952)
Maðurinn og félaginn Guðgeir
Magnússon verður mér einlægt
minnistæður frá okkar ungu
dögum. Yfirbragð hans, fram-
koma og málflutningur
einkenndist af sérstæðum og per-
sónulegum svip. Hann var hár
vexti, með reisn í fasi, oft
blandna stóískri ró, og ræða hans
hafði í sér fólginn heimspeki-
legan tón. Allt þetta gerði mann-
inn einkar sérstæðan persónu-
leika í augum okkar vina hans.
Fyrir allar ánægjulegu samver-
ustundirnar með Guðgeiri í bar-
áttu og Ieik erum við gamlir fé-
lagar hans allt frá háskólaárunum
þakklátir. Mynd hans frá þeim
dögum þegar hann var heill og
allt lék í lyndi, mun fylgja okkur.
Við sendum Herdísi, eftirlif-
andi eiginkonu Guðgeirs, sonum
þeirra, svo og systkinum hans,
innilegar samúðarkveðjur. Við
kveðjum gamlan vin okkar
hinztu kveðju og blessum minn-
ingu hans.
Einar Laxness
Guðgeir föðurbróðir minn er
farinn á fund feðranna. Ég mun
minnast hans. Ekki endilega
vegna frændskaparins né náinna
kynna og tíðra funda meðan
leiðir okkar lágu saman. Miklu
fremur vegna þess, að tilvera
hans hefur leitt mér eitt og annað
fyrir sjónir. Meðal annars það,
hvers virði það getur verið að
hafa hugsjónir og málstað, sem
efnivið í rökræður um það sem
mestu máli skiptir: mannlífið
sjálft, samfélagið og umhverfið. í
uppvextinum átti ég frænda í
fjarskanum sem virkjaði starfsk-
rafta sína í þágu alþýðufólks sem
blaðamaður á Þjóðviljanum.
Með trú á málstað. Hann var víðs
fjarri, en um leið nálægur í frétt-
aflutningi, greinum og viðtölum
við fólk á síðum Þjóðviijans. En
starfsferill hans varð styttri en
margra annarra.
Guðgeir fæddist á Flateyri við
Önundarfjörð. Foreldrar hans,
afi minn og amma, voru Magnús
Guðmundsson, kaupfélagsstjóri
frá Sleðbrjótsseli í Jökulsárhlíð á
Fljótdalshéraði, og Jónína Geir-
mundsdóttir frá Hóli í Hjalta-
staðaþinghá, einnig á Héraði. Á
báðum þessum bæjum var ég í
sveit sem drengur og kynntist
gildi vinnunnar í gegnsærri veröld
búskaparins. Guðgeir ólst upp
hjá afa og ömmu, er sagður hafa
verið bráðþroska, orðvís og
snemma læs af eigin rammleik.
Pabbi segir hann hafa verið
grúskara í uppvextinum, hafa
meðal annars fengist við að safna
plöntum og þurrka og safna frím-
erkjum.
Guðgeir fluttist með afa og
ömmu til Raufarhafnar árið
1942, þar sem afi gerðist verk-
smiðjustjóri í Síldarverksmiðju
ríkisins. Afi veiktist alvarlega
þremur árum síðar og dó 1947,
sex árum áður en ég fæddist.
Guðgeir var elstur fjögurra
systkina og lenti í forsjá fjölskyld-
unnar þar af leiðandi að nokkru á
hans herðum.
Guðgeir stundaði nám við
Menntaskólann á Akureyri, en
haustið 1946 settist hann í annan
bekk Verslunarskóla íslands og
lauk stúdentsprófi þaðan 1951.
Að því loknu innritaðist hann í
Heimspekideild Háskóla íslands
og lagði stund á sögu, bók-
menntir og íslensku, en hvarf frá
námi eftir tvö ár. Hann réðst til
starfa á Þjóðviljanum 1954. Fyrst
sem auglýsingastjóri, en síðar
sem blaðamaður. Þar starfaði
hann óslitið til ársins 1973 er
veikindi bundu enda á starfsferil
hans fyrir fullt og allt. Hann þótti
ritfær í besta lagi.
í heil fimmtán ár var hann ör-
yrki, dvaldi lengst af á heimili
sínu, en oft á sjúkrahúsum eða
stofnunum, yfirleitt í góðu yfir-
læti. Ég býst við því að unnt sé að
aðlagast slíkri tilveru og lifa við
þau skilyrði sem langvinn
veikindi búa manni. Guðgeir var
oftast sæmilega kátur þá sjaldan
við hittumst á síðustu árum.
Hann fylgdist ágætlega með
þjóðmálum kvað upp sína dóma
um menn og málefni. Það háði
honum nokkuð að geta ekki lesið
sér til gagns vegna sjóntruflana
sem fylgdu í kjölfar krank-
leikans. Síðustu tvö ár dvaldi
hann á hjúkrunardeild Vífils-
staðaspítala. Við leiðarlok vil ég
fyrir hönd aðstandenda færa
læknum og hjúkrunarfólki á Víf-
ilsstöðum innilegar þakkir fyrir
að annast Guðgeir í langvinnum
veikindum. Sú umönnun vekur
trú á að tilvera og líðan fólks sem
á við langvinn veikindi að stríða,
líkt og Guðgeir, geti verið bæri-
ileg þrátt fyrir allt.
Jóhann Hauksson
Það er stutt síðan við vorum að
halda upp á sextugsafmæli Guð-
geirs. Ég man að það var góð
stund með gömlum félögum og
fjölskyldu Guðgeirs, og þó
blönduð því óumflýjanlega
samviskubiti sem hlýtur að grípa
okkur sem heilbrigð erum
gagnvart þeim sem ekki gengur
heill til skógar og hefur sú ganga
verið löng og erfið.
En Guðgeir bar sig vel og það
var ekki lítið eftir í augunum af
þeim gáskaglampa sem hann
mætti með uppákomum heimsins
í þá „gömlu daga“ sem við erum
vön að telja nokkuð góða í minn-
ingunni. Við vorum báðir orðnir
það sem Sverrir Kristjánsson
kallaði „gamlir hundar á blað-
inu“ - Guðgeir var á fleti fyrir
þegar ég kom að Þjóðviljanum
fyrir aldarfjórðungi rúmum.
Þetta voru örvandi tímar en nátt-
úrlega hábölvaðir tímar um leið,
það var mikil uppdráttarsýki í
flokksa, engin vinstrisveifla í
grennd, öngvir peningar heldur
til að gefa út blað og borga laun.
Guðgeir var þá á hálfgerðum
Úríapósti - hann hafði þann
starfa að porra upp mann-
skapinn, fá elskulega félaga okk-
ar til að opna budduna og kaupa
miða í happdrætti Þjóðviljans.
Og þetta gerði hann af góðum
húmor og útsjónarsemi, bjó þá til
úr einum happdrættisvinning-
num - sem var hestur - einhvern
táknrænan og stórskáldlegan
byltingargæðing sem beit og sló
og geystist áfram og ögraði
daufum sálum til að brýna samvi-
skuna og sýna lit.
Það voru þessi einkenni - gam-
ansemi og frumleg útsjónarsemi
- sem gerðu Guðgeir að afar
skemmtilegum vinnufélaga. Og
um leið gerðu þessir góðu kostir
hann að þeim óvenjulega fjöl-
miðlamanni sem ekki hjakkar í
einhverju almennu fréttafari ár
eftir ár, þar sem síldarvertíð,
páskahret og vinnudeilur reka
hvert annað hring eftir hring.
Guðgeir vissi náttúrlega vel af
þessari hringrás en hann var ekki
þræll hennar, hann gat alltaf séð,
jafnvel í smæstu málum, ein-
hverjar undursamlegar og stór-
furðulegar lykkjur sem framvind-
an í samfélaginu leggur á leið sína
okkur til skemmtunar - um leið
og til þess verður ætlast að við
drögum af öllu saman einhvern
pólitískan lærdóm eða lífsvisku -
annaðhvort væri nú.
Við gamlir samstarfsmenn
Guðgeirs sendum konu hans og
öðrum aðstandendum okkar
innilegustu samúðarkveðjur við
fráfall góðs drengs og eftirminni-
legs, sem við áttum alltof
skamma samfylgd með.
Arni Bergmann
Laugardagur 23. apríl 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 17