Þjóðviljinn - 15.05.1988, Side 12

Af Böli um, Finnum,
Rússum og Grúsíumönnum
Back in the U.S.S.R.
Well the Ukraine girls really knock me out
They leave the West behind
And Moscow girls make me sing and shout
That Georgia’s always on my mind.
l’m back in the U.S.S.R.
You know how lucky you are boys
Back in the U.S.S.R.
Hve margar atlögur þarf að
gera til þess að komast á bragðið
með að ferðast um S.S.S.R.?
Sjálfsagt fer það eftir hverjum og
einum. Að eigin sögn settu þeir
John Lennon og Paul McCartney
það ekki fyrir sig þótt þeir þyrftu
að fljúga frá Miami Beach til
S.S.S.R. með ælupokann á
hnjánum: Gee it’s good to be back
home! Samkvæmt því hafa so-
véskir aðdáendur í Úkraínu,
Moskvu og Grúsíu síður en svo
valdið þeim vonbrigðum. Fyrir
ári síðan mátti enn sjá skrifað
stórum hvítum upphafsstöfum
THE BEATLES á framhlið grá-
leitrar íbúðarblokkar í Tbilisi,
höfuðborg Grúsíu. Og þar fékkst
í hljómplötuverslun ríkisins
MELODIA safnplata með
lögum eftir þá pilta og svo líka
HARD DAYS NIGHT. Þótt
ekkert yrði úr hljómleikahaldi
Bítlanna á þessum slóðum virðast
þeir þrátt fyrir það hafa fengið
góðar móttökur meðal aðdáenda
þar sem annars staðar.
En hvað áhrærir hinn almenna
ferðamann: margur hefur misst
áhugann við fyrstu tilraun - enda
koma Sovétríkin Vesturlandabú-
um tæpast þægilega á óvart við
fyrstu sýn. Astæðulaust er þó að
setja stærsta ríkisflæmi veraldar-
innar undir einn hatt; og skal það
heldur ekki reynt hér en dvalið
þess í stað við nokkur almenn at-
riði sem einn ferðamaður alinn
upp í neysluþjóðfélagi fékk þar
augum barið í ólíkum landshlut-
um.
Tallinn
í fyrstu sovétreisunni reyndi sá
sem þetta skrifar við Tallinn í
Eistlandi og varð fyrir miklum
vonbrigðum. Enda hávetur - sú
árstíð sem fjötrar allt mannlíf,
eins og þeir best þekkja sem búa
á hjara veraldar. En fleira kom til
en sjálf árstíðin - allt benti þá til
þess að annarskonar vetur væri
þar járnkaldur að verki. Tilfinn-
ingin var sú að Eistland kæmi
nákvæmlega eins fyrir sjónir að
sumarlagi í glaða sólskini.
Það var fjögurra stunda sigling
frá Helsinki til Tallinn með
eistneska flóabátnum M/S Georg
Ots, en að henni lokinni tók við
erfið og tafsöm hindrun: landa-
mæragæslan. Ungir sveinar með
rauðar stjörnur tóku sinn tímann
PARÍS
1 x í viku
FLUGLEIDIR
-fyrírþíg-
við að grandskoða vegabréf og
veltu lengi skegglausum vöngum
sínum bæði yfir hverju vegabréfi
fyrir sig og eins vegabréfseigand-
anum. Að því loknu var vandlega
leitað í töskum og farangri og
haldið að því búnu í íkarus-vagni
á hótel.
Þetta var snemma árs 1983 og
tæp tíu ár liðin frá því að Finnar
reistu Hotel Viru í miðri Tallinn,
en rekstur þess gekk miður vel.
Þjónusta í matsal var með ágær-
um en maturinn með versta móti
- sorglegast var að þar virtist á
borð borið það besta sem Eistar
höfðu upp á að bjóða, og er þá
tekið mið af því sem fékkst í
verslunum. Borgin var í mikilli
niðurníðslu. Helstu húsbyg-
gingar í miðbæ báru þess merki
að hafa fengið andliftslyftingu
vegna ólympíuleikanna í Moskvu
1980, en hluti leikanna fór fram í
Tallinn. Sú málning flagnaði
óðum af miðbænum sem byggður
var af dönskum kaupmönnum og
Hansamönnum. Það var einna
líkast sem heimsstyrjöldin síðari
hefði verið að renna sitt skeið á
enda; tíminn hefði staðið í stað í
fjörutíu ár. Sá margfrægi vöru-
skortur rifjaði upp ímynd þá sem
flestir hafa af kreppunni og árum
heimsstyrjaldarinnar og fleira
mætti nefna svo sem vöruúrvalið,
fatatískuna. Þeir sem betur máttu
sín og aðgang höfðu að Berjozka,
dollarabúðum, voru snöggtum
betur til fara þó allur sá fatnaður
þætti fádæma hallærislegur vest-
an járntjalds. Og það var síður en
svo til að lífga upp á svartnættið
að vera hundeltur af götukaup-
mönnum sem vildu fyrir alla
muni eignast útlenska peninga,
gallabuxur, skíðahúfur, kúlu-
penna eða bara eitthvað fyrir
rússnesku rúblurnar sínar, hvort
maður væri nú ekki fáanlegur til
þess að selja þeim skóna sem
maður gekk í, eða þá úlpuna,
buxurnar, skyrtuna, peysuna, en
fyrir þessar hræbillegu rússnesku
rúblur mátti kaupa heimsins
besta kavíar, bæði svartan og
rauðan, kampavín, vodka, bala-
laika tónlist á plötuna frá Melo-
dia, Beethoven, Brahms, Bach,
og alla tónlistarsöguna eða þá að-
göngumiða að balletsýningum,
sirkusuppákomum, tónlistar-
flutningi af öllu tagi. Þetta voru
möguleikarnir sem nefndir voru.
Þessir uppáþrengjandi götusalar
svartamarkaðarins voru sumir
hverjir í ofanálag fílefld vöðva-
búnt og því miklir á velli. Er einn
þeirra sérlega minnisstæður sem
að auki var með silfurhúðaðar
tennur. Eða ætli þær hafi kannski
verið úr stáli? Þessi heimur sem
hér hefur verið reynt að lýsa var
að mestu takmarkaður við miðbæ
Tallinn. Og undarlegt var að
horfa upp á ásjónu Leníns þar á
flenr.istórum rauðum vegg-
spjöldum. Það leiddi hugann til
þeirra ára þegar rauðstjörnur
voru bornar af ungu fólki í
Reykjavík, og engu líkara var en
Trotskí sjálfur ætti heima í Voga-
hverfinu. En þessi heimur var lík-
ari martröð en viðkunnanlegri
endurminningu og miður
skemmtilegt að horfa upp á
mútugreiðslur Eista til dyravarða
í Hotel Viru og vændið sem þar
náði að blómstra. Þótt vankantar
séu nokkuð augljósir á finnsku
þjóðfélagi var það í samanburði
við Eistland eins og skólabókar-
dæmi um hina ólíku heima
austurs og vesturs. Þarna gat að
líta staðreyndir málsins.
Þegar betur var að gáð kom í
ljós að Eistar voru úrkula vonar
um betra hlutskipti. Tónninn ein-
hvern veginn sá, að ekkert væri
hægt að gera fyrir Rússum sem
réðu öllum málum og ynnu mark-
visst að því að ryðja rússneskunni
braut, sem samskiptamáli meðal
Balta. Sagan af innlimun
baltnesku ríkjanna varð síður en
svo til þess að lífga upp á þetta
umhverfi. Til þess að halda
Böltum í skefjum voru tugþús-
undir manna valdir af handahófi
(oftast barið að dyrum að nætur-
þeli) og þeir sem urðu fyrir valinu
sendir til Síberíu. Til þeirra sem
hurfu með þessum hætti spurðist
sjaldnast aftur. - Slíkt var að
sjálfsögðu áminning til þeirra
sem eftir urðu að hafa hægt um
sig og láta að stjórn þeirra sem
ráða vildu ferðinni. Að öðrum
kosti biðu þeirra sömu örlög á
heimskautasvæði Sovétríkjanna.
(Sjá nánar um sögu Balta, Georg von
Rauch: The Baltic States, Estonia,
Latvia and Lithuania. The Years of
Independence, 1917-1940. London
1974. Romuald J. Misinnas og Rein
Taagepera: The Baltic States: Years
of Dependence, 1940-1980. London
1983. Hugleiðingar um baltnesku rík-
in er ennfremur að finna í ritum
Czeslaw Milosz, Captive Mind og
Native Realm).
Ein fegurst borga
ó Vesturlöndum
Önnur tilraun með sovétferð
var gerð til þess að kynnast þjóð-
inni sem ól af sér Dostovévskí,
Tékov, Túrgenev og Tolstoí.
Lestur þessara höfunda vekur
ekki aðeins áhuga á að kynnast
Rússum heldur ekki síst hinni
heilögu Pétursborg sem er án
nokkurs vafa ein fegurst borga á
Vesturlöndum. f Vetrarhöllinni
er að finna einstakt safn mál-
verka eftir frumkvöðla nútíma-
málaralistar. Það tókst án mikilla
erfiðleika að finna leiði Dostoév-
skís sem er skammt frá Hótel
Moskva. Helst áttu Leníngrad-
búar í erfiðleikum með að skilja
þennan íslenska framburð á nafni
stórskáldsins. Þar í kirkjunni var
messa í ortódox-sið og kirkju-
gestir margir. Við það eitt að
spyrja til vegar og líða um mann-
fjöldann á Próspekt Nevskí
fannst áhorfandanum að
rússneska sálin sem mjög svo ger-
ir vart við sig í skáldsögum Dost-
oévskís hefði síður en svo verið
uppdiktuð af þeim höfundi. Og
hún sé ennþá til þrátt fyrir nýja
valdhafa.
í Hótel Moskva, og reyndar
víðast þar sem Intourist stendur í
hótelrekstri, er finnska gjald-
gengt verslunarmál, lingua fra-
nca, fyrir svartamarkaðsvið-
skipti, enda Finnar sjálfsagt fjöl-
mennir í þeim hópi sem Rússar
nefna vodkatúrista. Lykilorðið er
Greinarhöfundur í mörg þúsund ára gömlum manngerðum hellisbúðum skammt frá Gori í Kákasusfjöllum.

Fæðingarheimili Jósefs Stalín í Gori í Grúsíu. Búið er að byggja yfir gamla húsið byggingu í nýklassískum
stíl. Ljósm. T.E.
12 SÍÐA - ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 15. maí 1988