Þjóðviljinn - 05.08.1988, Qupperneq 19

Jakobína Sigurðardóttir rithöfundur segist hafa séð á eftir ýmsum fuglum sem flugu hjá og komu aldrei aftur. „ Hver veit nema þeir hafi hitt einhvern annan á flugi sínu. “ Mynd Sáf.
inni. Ekki alls fyrir löngu voru
þeir með þátt þar sem fjallað var
um það þegar Bandaríkjamenn
tóku við af Bretum hér á landi.
Par kom fram hjá velmetnum
Sjálfstæðismanni, að við ráðum
ekki neinu umþað hvenær friðar-
tímar eru. Við ákveðum ekki
hvenær ófriði er lokið heldur eru
það Bandaríkjamenn.
Pótt ég flyttist að Garði eftir
inngönguna í NATO, þá eru þau
mál óskild. Ég var að vinna í
sjálfu íhaldsgreninu, Varðarhús-
inu, og vann þar við stærsta um-
boð Happdrættis Háskóians. Ég
ákvað þá að skreppa hingað
norður í Mývatnssveit í sumarfrí
með systur minni. Á leiðinni
kynntumst við systur Þorgríms
Starra, en hann bjó hér að Garði.
Hún fór með okkur hingað að
Garði og hér hitti ég Starra. Við
vorum mjög á svipuðum nótum
og áttum samleið í hermálinu
einsog svo mörgu öðru. Vorið
1949 fluttist ég svo hingað.“
Skáldin þreytt
á að ríma
Jakobína vakti fyrst athygli á
sér sem ljóðskáld, en haustið
1953 birtist fyrsta ljóðið eftir
hana á prenti. Pað var ljóðið
Hugsað til Hornstranda.
„Ég orti það þegar NATO-
herinn ætlaði að æfa innrás á
Hornströndum. Þá gerði mikið
óveður, svo það varð að fella nið-
ur æfingarnar.
Pegar þessi fyrstu kvæði mín
komu fram voru miklir bylting-
artímar í íslenskri ljóðagerð og
var mikið rifist um það hvort
yrkja mætti án endaríms. Ég get
tekið undir með tengdamóður
minni þegar hún sagði: Æ, mér
finnst ég skilja það vel að skáldin
séu orðin þreytt á að ríma.
Þessum kvæðum mínum var
hampað af ýmsum, t.d. af Bimi
heitnum Þorsteinssyni sagnfræð-
ingi. Hann vildi að ég héldi mig
við kvæðin. Hann sagði að skáld-
sögur væru 90-95% vinna og þau
fimm til tíu prósent, sem á vant-
aði, skáldskapur. Ég var á ann-
arri skoðun og er það enn. Ef við
tökum Snöruna sem dæmi, þá
gerði ég margar tilraunir við hana
áður en ég datt niður á það form
sem ég vildi hafa á sögunni.“
Pað var ekki fyrr en 1959 að
fyrsta bók Jakobínu kom út, en
það var Sagan af Snæbjörtu Elds-
dóttur og Ketilríði Kotungsdótt-
ur. Ári seinna kom svo kvæða-
safn hennar út. Smásagnasafnið
Púnktur á skökkum stað kom
árið 1964. Ári seinni kom svo
fyrsta skáldsagan eftir Jakobínu,
Dægurvísa, og vakti hún mikla
athygli fyrir djarfa tilraun með
form og var hún lögð fram af ís-
lands hálfu í samkeppninni um
bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs árið 1966.
„Þeir vom eitthvað áhuga-
lausir hjá Máli og menningu svo
ég fór með Dægurvísu til Olivers
Steins í Hafnarfirði. Hann hafði
gefið út bækur eftir konur, svo ég
hugsaði með mér að þar væri út-
gefandi sem væri óhræddur við
konur. Samstarfið við hann var
með miklum ágætum og hann gaf
líka út þrjár næstu bækur mínar;
Snömna, smásagnasafnið Sjö
vindur gráar og Lifandi vatnið.
Mál og menning gaf svo út skáld-
söguna í sama klefa, sem kom út
árið 1981.
Viötökurnar
blendnar
Mér finnst mikill munur á að
vinna að skáldsögu og smásögu,
næstum jafn mikill munur og að
vinna að ljóði og skáldsögu.
Kveikjan getur verið af svipuðum
toga, en sérhvert söguefni leitar
að sínu ákveðna formi.
Mér fannst ákaflega girnilegt
að reyna að láta persónurnar
koma fram í samtölum. Ég notaði
töluvert eintal. Snaran er á vissan
hátt eintal og þó ekki því viðmæl-
andinn er alltaf nærstaddur.
Sögumaður tekur alltaf upp hluta
af því sem viðmælandinn hefur
sagt og leiðir út frá því, en þetta
form hentaði söguefninu og mér
mjög vel. Eintalið er mun
hreinna í smásögunni Lífshætta.
Þar talar kona inn í hug sinn um
heimsókn sem hún hefur fengið
og viðmælandinn er hvergi nær-
staddur. Þessa sögur hefði verið
hægt að skrifa í samtalsformi, en
ég kaus að hafa þetta svona.
Viðtökurnar sem bækur mínar
fengu voru yfirleitt góðar; þó
voru ritdómar ekki mjög hlið-
hollir. Þannig var Guðmundur
Hagalín mjög ánægður með fyrri
hlutann af sögunum í Púnktur á
skökkum stað, en svo kom ég að
hernámsmálunum og þá sá ég
rautt og mér fötuðust öll tök, að
hans mati.
Erlendur Jónsson skrifaði um
Snöruna þegar hún kom út og ótt-
aðist mest að bókin bærist út fyrir
Iandsteinana og gæfi út-
lendingum ófagra mynd af á-
standinu hér. Bæði Snaran og
Lifandi vatnið hafa verið þýddar
á sænsku og það hefur held ég
ekkert þjóðarmein hlotist af því
ennþá.
Snaran var hugsuð sem að-
vörun til þjóðarinnar. Sem rit-
höfundur leyfist mér að ýkja á-
standið en ég verð að segja, að
því miður finnst mér ekki stefna í
rétta átt. Er ekki verið að tala um
að hleypa erlendum auðhringum
í íslensk fyrirtæki? Er ekki verið
að hleypa þeim í bankana? Þeir
fara ekki út í slíkt með annað
hugarfar en að græða. Mér sýnist
að við íslendingar ráðum ekki
einusinni við Hval hf., hvað þá ef
erlendu auðmagni er veitt inn í
landið. Það er stöðugt verið að
segja okkur að hér sé allt á
hausnum. Það er einsog allir séu
að æpa á hjálp. Og nú á að bjarga
hlutunum með erlendu auð-
magni.
Þegar mínar bækur komu út
voru fleiri konur að gefa út
bækur. Þá voru bækur kvenna
kallaðar kerlingabækur. Hefurðu
nokkruntímann séð þess getið
hvað karlrithöfundur er margra
barna faðir í umfjöllun um bækur
hans? Þess var sérstaklega getið
að ég væri fjögurra barna móðir
og húsmóðir í Mývatnssveit.
Ég vil bara jafnrétti á milli
kynjanna. Það getur vel verið að
karlar vilji komast í þá stöðu að
vera veikara kynið, en ég vil ekki
veita þeim það. Ég er ekki trúuð
á það að konur njóti forréttinda.
Ég hef skrifað mikið um firr-
inguna milli fóiks. Ég held að
þetta mikla vinnuálag og fjöl-
miðlafár sé mjög ógagnlegt. Fólk
þarf að kunna að velja. Það sest
örþreytt við sjónvarpið og sofn-
ar. Það talar sjaldan saman. Þeg-
ar fólk les bók finnur það fyrir
þörf hjá sér að tala saman um
bókina, en mjög sjaldan virðist
það þurfa að tala um það sem það
sér í sjónvarpinu. Þetta er skrítið
en bókin kallar á öðruvísi þátt-
töku fólksins.
Loksins
eitthvað nýtt
Sumar bækur gera enn meiri
kröfur til lesandans en aðrar,
einkum þó kannski bækur sem
byggja á nýju formi, því lesand-
inn þarf að venjast forminu.
Þannig gekk Thor Vilhjálmssyni
framanaf illa að ná til lesenda og
ég veit að þegar Guðbergur
Bergsson birti skáldsöguna Tóm-
as Jónsson metsölubók, þá áttu
lesendur erfitt með að átta sig á
bókinni.
Ég fékk Tómas skömmu fyrir
jólin og varð svo gagntekin af
henní að jólaundirbúningurinn
sat á hakanum. Að lokum sagði
dóttir mín að annaðhvort færi
hún eða Tómas að heiman. Loks-
ins fannst mér eitthvað nýtt hafa
komið í íslenskar bókmenntir.
Allt sem Tómasi var fundið til
foráttu stafaði af því hvernig bók-
in var lesin. Það tekur sinn tíma
að læra á nýja höfunda og nýtt
form gerir alltaf meiri kröfur til
lesandans en gamalt form. Tóm-
as var svo ólíkur öllu sem ég hafði
séð áður að mér fannst einsog
það væri verið að skólpa af þjóð-
inni.
Fyrir nokkrum árum var ég í
Hveragerði og Starri gaf mér þá
skáldsöguna Hjartað býr enn í
helli sínum, eftir Guðberg. Ég las
bókina grátandi af hlátri. Síðan
ætlaði ég að fá kynsystur mínar til
þess að hiæja með mér að bók-
inni, en það var ekki til neins.
Ég þurfti
lítinn svefn
Ég er ekki bara bóndakona,
það hefði ég aldrei getað orðið,
en oft var erfitt að samræma vinn-
una við skriftimar og störfin á
heimilinu og ég sá því á eftir ýms-
um fuglum, sem flugu hjá og
komu ekki aftur. Hver veit nema
þeir hitti einhvern annan á flugi
sínu.
Ég þurfti mjög lítið að sofa
þegar ég var yngri og skrifaði því
meirihlutann af bókum mínum á
nóttunni þegar aðrir sváfu, en
það hafði ég gert alla tíð. Þegar
ég gerðist húsmóðir varð ég
frjálsari með tímann en áður, því
þá gafst mér tími til þess að hvfla
mig frá annarri vinnu og setjast
við skriftir. Kona sem vinnur t.d.
vaktavinnu þarf læknisvottorð ef
hún ætlar heim að hvíla sig, hvað
þá ef hún ætlar að skrifa. Ég var
því frjálsari með minn tíma að því
leytinu, en auðvitað var oft erfitt
að samræma þetta. Ákveðnum
verkum er ekki hægt að fresta hjá
þeim sem fást við búskap og börn
taka hreinlega ekkert tillit til þess
ef einhver á heimilinu ætlar að
setiast niður við skriftir.
Ég hef ekki með nokkru móti
getað sleppt þeirri barnatrú
minni að mennt sé máttur og að
list sé máttur. Óskaplega hljóta
íslendingar að hafa verið orðnir
hungraðir í liti og tóna og
eitthvað nýtt, ef litið er til þeirrar
grósku sem er á þeim sviðum.
Það sama gildir um bók-
menntirnar. Það er ekki hægt að
ætlast til þess að allir séu nóbels-
skáld þótt þeir skrifi, en það er
mjög margt jákvætt og athyglis-
vert að gerast í bókmenntunum
núna. Sjálf hef ég ekki getað unn-
ið að neinu undanfarin ár. Þegar
ég var yngri þurfti ég mjög lítinn
svefn en þegar ég var komin á
sjötugsaldurinn þurfti ég að fara
að sofa og sofa. Það má vel vera
að ég sé að vinna upp svefnleysi
fyrri ára.“ _Sáf
V.
NÝTT HELGARBLAÐ - ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 19