Þjóðviljinn - 21.12.1988, Blaðsíða 4

viikja
Hátíðarmessa í Hóladómkirkju
Ekkja stendur aldin kirkja
ein í túni fornra virkja,
hver vill syngja, hver vill yrkja,
Hóladýrð, þinn erfisöng?
Skoða raðir skörunganna,
skín á mítrin biskupanna,
„halelúja - hósíanna“
hljómi fyllir kirkjugöng.
Hver er innstur ellihvítur?
Aldirin Guðbrand sál mín lítur.
Arason með œgimítur
ystur hringir líkaböng.
Svo mælti þjóðskáldið Matthí-
as Jochumsson, í kvæði sínu
Skagafjörður, sem skáldið orti
1890. Hólar í Hjaltadal hafa verið
helgur staður í vitund Norðlend-
inga og raunar allra íslendinga
allt frá því að biskupsstóll var
reistur þar árið 1106 og sá nafnto-
gaði söngmaður, Jón Ögmunds-
son, var vígður þar til biskups.
„Heim að Hólum“ hvarf hugur
þeirra jafnt á stundum sorgar og
gleði. Margir mætismenn og
skörungar hafa setið Hólastól á
liðnum öldum. Hæst ber þó í
minningunni Guðbrand biskup
Þorláksson með Biblíuna sína,
einn af mestu dýrgripum íslenskr-
ar þjóðar og trúar, og frelsishetj-
una Jón biskup Arason.
Fimm dómkirkjur
Skömmu eftir að Jón Ög-
mundsson settist í biskupsstól á
Hólum var reist þar dómkirkja,
mikið hús og veglegt ájjeirri tíð.
En byggingarefni Islendinga
hentaði ekki húsum til langlífis.
Önnur dómkirkja var því reist á
Hólum 1280, síðan sú þriðja 1395
og hin fjórða 1624. Sú dóm-
kirkja, sem nú er á staðnum, var
svo reist á árunum 1757-1763, í
biskupstíð Gísla Magnússonar,
og fór vígsla hennar fram haustið
1763 eða fyrir 225 árum. Allar
risu þessar kirkjur á sama grunni.
En nú var öðruvísi að verki
staðið en áður. Vegna framsýni
og stórhugar þeirra, sem að þess-
ari kirkjubyggingu stóðu, á þjóð-
in hana enn í dag. Hún er byggð
úr rauðum sandsteini og blágrýti
úr Hólabyrðu og er næstelsta
steinhús landsins og elsta
steinkirkja. Ríkissjóður Dana
kostaði bygginguna og aflaði fjár
til þess með þeim hætti, að skatt-
leggja allar kirkjur í Danmörku
og Noregi. Húsameistari danska
ríkisins, Lauritz de Turah,
teiknaði kirkjuna en þýskur múr-
arameistari, Sabinsky að nafni,
sá um framkvæmdina. Norð-
lenskir bændur byggðu síðan
kirkjuna í þegnskylduvinnu.
En engin bygging er svo traust
að hún láti ekki smám saman
undan fyrir tímans tönn. Veru-
legar endurbætur voru gerðar á
kirkjunni á árunum 1886-1889.
Var þá sett á hana bárujárnsþak,
steypt í gólfið yfir steinlögnina,
sem áður var og gólfið hækkað.
Einnig voru gerðar nokkrar
breytingar á innréttingu, settir
nýir gluggar í kirkjuna með 12
rúðum hver og póstar úr járni.
Um 1920 tók þáverandi
þjóðminjavörður, Matthías
Þórðarson, að hlynna að kirkj-
unni. Gerði hann nokkrar
breytingar á henni, einkum tré-
verki, sem hann reyndi að færa í
meint upprunalegt horf. Árið
1922 tók Matthías svo kirkjuna á
þjóðmínjaskrá, fyrst húsa á ís-
landi.
í túni
fomra
FANGINN OG DÓMARINN
Þáttur af Sigurdi skurdi
og Skúla sýslumanni
Ásgeir Jakobsson
Svonefnd Skurðsmál hófust
með því, að 22. des. 1891
fannst lík manns á skafli á
Klofningsdal í Önundarfirði.
Mönnum þótti ekki einleikið
um dauða mannsins og féll
grunur á Sigurð Jóhannsson,
sem kallaður var skurdur, en
hann hafði verið á ferð með ^
þeim látna daginn áður á
Klofningsheiði. Skúla sýslu-
manni fórst rannsókn málsins
með þeim hætti, að af hlauzt
5 ára rimma, svo nefnd Skúla-
mál, og Sigurður skurður, sak-
laus, hefur verið talinn morð-
ingi í nær 100 ár. Skurðsmál
hafa aldrei verið rannsökuð
sérstaklega eftir frumgögnum
og aðstæðum á vettvangi fyrr
en hér.
SKVG6SJÁ - BÓKABÚÐ OIIVERS STEINS ST
P£TUP.
ZOPHONÍAS50N
VtKINGS
IÆKJARÆIT V
VÍKINGSLÆKJARÆTT IV
Pétur Zophoniasson
Þetta er ljórða bindið af niðja-
tali Guðríðar Eyjólfsdóttur og
Bjarna Halldórssonar hrepp-
stjóra á Víkingslæk. Pétur
Zophoníasson tók niðjatalið
saman, en aðeins hluti þess
kom út á sínum tíma. í þessu
bindi eru i-, k: og 1-liðir ættar-
innar, niðjar Ólafs og Gizurar
Bjamasona og Kristínar Bjarna-
dóttur. í þessari nýju útgáfu
•Víkingslækjarættar hefur tals-
verðu verið bætt við þau drög
Péturs, sem til voru í vélriti, og
auk þess er mikill fengur að
hinum mörgu myndum, sem
fylgja niðjatalinu. í næsta bindi
kemur svo h-liður, niðjar Stefáns
Bjarnasonar.
Siém m mmnm
Ljfxfcisí?
ÞORÐUR KAKALI
Ásgeir Jakobsson
Þórður kakali Sighvatsson var
stórbrotin persóna, yitur
maður, viljafastur og mikill
hermaður, en um leið
mannlegur og vinsæll. Ásgeir
Jakobsson hefur hér ritað
sögu Þórðar kakala, eins
mesta foringja Sturlunga á
Sturlungaöld. Ásgeir rekur
söguna eftir þeim
sögubrotum, sem til eru
bókfest af honum hér og þar í
Sturlungusafninu, íÞórðar
sögu, í Islendinga sögu, í
Arons sögu Hjörleifssonar og
Þorgils sögu skarða og einnig í
Hákonar sögu. Gísli
Sigurðsson myndskreytti
bókina.
ANDSTÆÐUR
Sveinn frá Elivogum
Andstæður hefur að geyma
safn ljóða og vísna Sveins frá
Elivogum (1889-1945). Þessi
ljóð og vísur gefa glögga
mynd af Sveini og viðhorfum
hans til lífs, listar og sam-
ferðamanna. Sveinn var bjarg-
álna bóndi í Húnavatns- og
Skagafjarðarsýslu á fyrri hluta
þessarar aldar. Hann var eitt
minnisstæðasta alþýðuskáld
þessa lands og þótti mjög
minna á Bólu-Hjálmar í kveð-
skap sínum. Báðir bjuggu þeir
við óblíð ævikjör og fóru síst
varhluta af misskilningi sam-
tíðarmanna sinna.