Þjóðviljinn - 21.12.1988, Blaðsíða 20

Sérstœtt sambýlisfólk
Þaö má kalla sérstætt samfélag
sem ég lifi í. Sumir kalla það
samfélag hinna bersyndugu. Það
er víst auðveldast af öllu að setja
út á náungann. Maður á víst
auðveldara með að sjá flísina í
auga bróður síns en bjálkann í
sínu eigin. En þó - kannske má
kalla þetta sambýlisfólk mitt van-
kantamanneskjur og kannske er
ég það sjálf. Ef til vill getum við
sum kennt okkur um að við erum
hálfgerðar utangarðsmanneskjur
í allsnægtaþjóðfélagi. En vangef-
ið fólk getur naumast kennt
neinum um nema þá guði almátt-
ugum.
Vissulega hefur ævi okkar
margra sem lifum t' þessum ömur-
legu kassafjalahúsum sem hin al-
vitra forsjón, bæjarstjórnin, hef-
ur úthlutað okkur stundum verið
næsta nöturleg.
Að stoppa og
staga
Ég er fráskilin þriggja barna
móðir. Maðurinn minn drakk allt
út, eyddi mestu af tekjum sínum í
brennivín. Kom stundum ekki
heim heilu og hálfu næturnar,
drakkogdrabbaði. Égmátti kúra
heima yfir krökkunum. Mér datt
þá stundum í hug þetta sem hann
Steinn Steinarr segir: „Konan sat
heima að stoppa og staga og
stugga krökkununt til og frá“.
Ömurlegt líf. Ég þóttist vita að
maðurinn væri ekki á drykkju-
svalli eingöngu, kvennastúss fylg-
ir því jafnan. En hann sór og sárt
við lagði að slíkt kæmi aldrei
fyrir. „Hvernig stendur þá á þess-
um símhringingum? Það hafa
fleiri en ein blindfull kerling
hringt og spurt eftir þér. Gudda
og Stína og ég man ekki hvað þær
heita allar þessar drósir.“ Hann
sótroðnaði og sagði: „Ég þekki
enga andskotans Guddu eða
Stínu.“ Auðvitað trúði ég honum
ekki. Það þýddi lítið að skamm-
ast þá þaut hann bara út í vonsku.
En oft langaði mig til að segja
honum að fara til helvítis. Ég var
niðurbrotin. Eilíft basl að hafa
ofan í krakkana og einhverjar fat-
adruslur utan á þá. Gleðisnautt
líf. Það var gert skop að krökku-
num í skólanum vegna þess að
þau voru verr klædd en hin börn-
in. Þau sögðu stundum: „Ég vil fá
nýja blússu. Ég fer ekki í þessum
druslum í skólann, krakkarnir
hlæja að mér.“ En ég átti enga
peninga. Það er stundum sárt að
vera fátækur og verst af öllu er ef
maður getur sjálfum sér kennt
um það. Átti ég að skilja við
karlskrattann? Það var svo sem
lítill styrkur í honum. En hvað
tæki þá við? Hvað á allslaus kona
með þrjá smákrakka að gera
undir svona kringumstæðum?
Vonleysið, allsleysið brýtur
mann niður. Loks fór eiginmað-
urin, ég vissi ekki hvert. Sjálfsagt
hefur hann verið að svalla með
sínum líkum.
Hvaðverðurum
börnin?
Ég gat oft ekki sofið. Áhyggj-
urnar héldu fyrir mér vöku.
Krakkarnir voru erfiðir, einkum
yngsti drengurinn. Það voru
alltaf einhverjir erfiðleikar með
hann, þjófnaður og alls kyns ó-
knyttir. Það er kannske Ijótt að
setja það, hann líktist föðurnum.
Kæruleysið var áberandi. Skelf-
ing tók það á taugarnar þessar
sífelldu heimsóknir rannsóknar-
lögreglunnar. Ég fékk hjartslátt
þegar ég heyrði barið á dyr. Ég
reyndi auðvitað að telja um fyrir
drengnum. Það stoðaði lítt.
Skyldi þetta ætla að verða vand-
ræðamaður? Loks kom að því að
mér var skipað að láta hann á hæli
20 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN
fyrir vandræðabörn. Það þykir
kannske undarlegt að mig tók
sárar til hans en hinna barnanna.
Ég átti erfiðara með að láta han
frá mér. Mér fannst hann svo um-
komulaus og eiga svo bágt. Þrátt
fyrir allt svo þurfandi fyrir ástúð.
Én hér réði ég engu. Ég varð að
láta hann fara. Mér fannst allt
enn nöturlegra eftir að hann var
farinn, þótt hann væri svona
óviðráðanlegur og gallaður.
Lögskilnaður okkar hjóna
varð um þetta leyti. Maðurinn
kom stöku sinnum, oftast drukk-
inn og stundum með félaga sína
með sér. Ég hafði hingað til verið
laus við hinar gullnu veigar. En
nú hófst nýr kapítuli í lífi mínu.
Kannske væri nú réttast að sleppa
honum - og þó. Úr því ég er að
rekja þessa þætti er best að láta
hann fara. Það má hver dæma
mig sem vill. Ég hef alltaf haft
tilhneigingu til að gagnrýna sjálfa
mig ekki síður en aðra. Dýpra hef
ég nú ekki sokkið.
Bakkus klappar
á dyr
Drykkufélagi manns míns fór
að gera sér tíðförult heim til mín.
Ekkert ósnotur maður, en nokk-
uð drykkfelldur. Hann var ákaf-
lega vinsamlegur, bauð mér
stundum að hjálpa mér með ým-
islegt smávegis. Ég hefði nú ekki
átt að vera það barn að skilja ekki
í hvaða tilgangi hann kom. Hann
fór að halda að mér víni. „Þú
slappar betur af ef þú færð þér
sopa.“ Ég lét tilleiðast og í fyrstu
fannst mér þetta hafa góð áhrif á
mig. Ég drakk mig ekki fulla. En
komur náungans urðu tíðari og
hann varð ágengari og frekari.
Því miður gætti ég mín ekki. Ég
var farin að drekka mig fulla, ég
var farin að hanga með honum
yfir glasi langt fram á nótt. Og
það sent verra var, ég var farin að
verða honum of eftirlát á fleiri
sviðum.
Krakkarnir sögðu: „Hvað er
þessi fulli karl alltaf að gera hér?“
Fólkið í nærliggjandi göngum fór
að veita þessu athygli. Það horfði
svo undarlega á mig, mér fannast
kenna fyrirlitningar í svip þess.
Æi, jæja, dæmið mig bara, ætli
þið séuð nokkuð betri, mér er
andskotans sama. Ég reyndi að
herða mig upp, en fann þó að ég
var að sökkva enn dýpra niður í
fenið.
Stundum var eins og ég hrykki
við, eins og ég væri að steypast
niður í hyldýpisgjá. Eitt sinn er
eldri drengurinn minn kom heim
úr skólanum sagði hann hrana-
lega: „Krakkarnir í skólanum
segja að þú sért dræsa. Hvað er
það?“ Hvað átti ég að segja?
Hverju átti ég að svara barninu?
„Ég ansa ekki svona kjaftabulli,"
sagði ég. En innst inni skammað-
ist ég mín fyrir að vera komin út á
þessa braut. Mér fannst ég ekki
geta án víns verið, en því fylgdi
óheppilegur félagsskapur. Vitan-
lega hafði ég enga peninga sjálf til
að kaupa vínföng. En svo hætti
kunningi minn að koma og þó
hann hefði haft svona óheppileg
áhrif á líf mitt saknaði ég hans.
Svona djúpt var ég sokkin.
Get ég komist
neðar?
Ég þekkti systur hans sem
einnig drakk. Ég hringdi til henn-
ar og spurði eftir Munda. „Hvar
er hann Mundi bróðir þinn? Ég
hef ekki séð hann Iengi.“ Hún
kváði, „Hann Mundi, hefurðu
ekkert frétt, hann er á Letigarð-
inum svonefnda.“ „Letigarðin-
um,“ kváði ég „hvers vegna?“
„Það var nú víst fleira en eitt sem
hann var sakaður um. Þeir sönn-
uðu á hann þjófnað og innbrot.
Svo á hann ógoldin barnsmeð-
lög.“ Já, það var þá svona, lengi
getur vont vesnað. Þetta var þá
maðurinn sem ég hafði lifað með
mánuðum saman. Það er ekki allt
lífið þó lifað sé. Get ég komist
neðar? Mér fannst allt svo ömur-
legt, ég sá engin úrræði.
Vitanlega varð ég að leita til
borgarinnar. Ég kveið fyrir í
hvert skipti sem ég þurfti að
knýja á þær dyr. Mér fannst þeir
háu herrar líta niður á mig, vera
kuldalegir í framkomu, spyrja
nærgöngulla spurninga.
íbúðin mín var ekki merkileg.
Hún var tvö herbergi og eldhús í
forneskjulegu húsi, ekkert bað.
Þetta var þröngt og ófullkomið
fyrir fjögurra manna fjölskyldu.
Við vorum að vísu ekki nema
þrjú á meðan drengurinn var á
betrunarheimilinu. En svo sendu
þeir hann heim. Lítið virtist hann
hafa batnað. Viku eftir að hann
kom heim stal hann bíl og eyði-
lagði ásamt félaga sínum. Svo
komu kvartanir úr verslunum,
þar hafði sést til hans hnupla. Ég
reyndi að tala um fyrir honum og
sýndi honum fram á hvað þetta
væri óheppileg framkoma. En
hann brúkaði bara kjaft: „Þú ert
ekkert betri, þú ert að drekka
með ógeðslegum körlum.“ Það
þýddi lítið að verða vond, ég gat
ekkert sagt. Geðvond kerling
sem bjó á sama gangi hreytti út úr
sér: „Þú ættir að reyna að ala
þennan grísling þinn betur upp.“
Þannig var tónninn í sambýlis-
fólkinu.
Til sálfræðings
Hvernig væri að leita til sál-
fræðings? Kunnu þeir ekki ráð
við öliu? Ég leitað til skólans og
spurði hvort ég gæti fengið að tala
við sálfræðing. Jú, viðtalstími var
á þriðjudögum og föstudögum kl.
2 - 4. Ég fór nú á hans fund með
hálfum huga. Ég vissi raunarekki
hvernig ég ætti að koma orðum
að því sem ég vildi segja. Þetta
var ósköp deyfðarlegur náungi,
stirðmæltur og óupplitsdjarfur.
Hann hálfstamaði. Jú, sjálfsagt
að athuga drenginn. Ég skyldi
koma með hann á þriðjudag í
næstu viku kl. 3. Ég fór með
drenginn og sálfræðingurinn átti
langt viðtal við hann. Lftið fannst
mér á þessu að græða, satt að
segja skildi ég ekkert í útskýring-
um þessa heiðursmanns. Mér
fannst mál hans svo einkennilegt
og torskilið. Þetta minnti mig
helst á Edduhnoðið sem ég hafði
einhvern tíma lesið í gömlum
rímum, en skildi aldrei. En eitt
fullyrti hann: drengurinn var
langt fyrir ofan meðallag að
greind. Hann var eitthvað að tala
um greindarvísitölu. Ég hafði
varla heyrt hana nefnda. Ég fór
1500 kr. fátækari af fundi þessa
vísindamanns. Annað hafði ég
ekki upp úr þessu.
Húsnæðis-
klandur
Ekki bætti það ástandið að mér
var sagt upp húsnæðinu. Nú var
ekki um annað að gera en leita til
borgaryfirvalda. Ekki var það nú
nein skemmtiganga. Mér var vís-
að til einhvers slána, þurrlegs og
drýldins náunga. Hann var þrút-
inn í framan og blár í andliti.
Hann hreytti út úr sér eins at-
kvæðis orðum á stangli. Það var
eins og þessi manneskja sem var
að leita til hans kæmi honum ekk-
ert við. Mér fannst ég vera að tala
við símsvara. „Jú, við skulum at-
huga þetta," sagði hann. Sú at-
hugun tók þrjá mánuði. Loks var
mér tilkynnt að búið væri að út-
vega mér húsnæði. Ekki fannst
mér það nú glæsilegt er ég fór að
athuga það. Þetta var gamalt
timburhús, eiginlega mörg hús.
Þrjár eða fjórar fjölskyldur höfðu
sama innganginn, en inngangarn-
ir voru margir. Auðséð var að
ekkert af þessu húsnæði hafði
verið málað í háa herrans tíð.
Víða voru rúður brotnar og um-
gangur allur hinn nöturlegasti.
Ekkert bað var þar, þvottahús, ef
maður á að nefna það því nafni,
var í skúrkumbalda nokkurn spöí
frá, sameigilegt fyrir allar fjöl-
skyldurnar. Eldavél næstum óst-
arfhæf, útidyrahurðin minnti ein-
na helst á lélega hesthúshurð.
Ekki var hægt að læsa henni. Það
gátu því allir gengið þarna út og
inn eftir vild allan sólarhringinn.
Sambýlisfólk
Ekki var sambýlisfólkið glæsi-
legt frekar en húsakynnin. Þrjár
fjölskyldur bjuggi við þennan
inngang. Öðru megin bjuggu
tvær mæðgur og sonur yngri kon-
unnar, átta eða níu ára gamall.
Móðir hans var alleinkennileg,
ákaflega stíf og stolt með sig og
reigingsleg í allri framkomu. Hún
bar það með sér að hún leit all-
Úr sagnasyrpu
Ágústar
Vigfússonar
stórt á sig. Það var eins og hún
þættist höfði hærri en allur al-
menningur. Hún þóttist alltaf
vera að læra. Síðast er ég vissi
þóttist hún vera að læra raf-
magnsfræði. Líklega hefur þetta
allt saman verið hugarburður hjá
henni. Gamla konan, móðir
hennar, var svo lasburða-að hún
gat varla hreyft sig. Hún sat í
stólnum sínum allan daginn,
stundi og starði sljóum augum út í
loftið. Dóttirin var stundum ekki
heima allan daginn. Gamla kon-
an og strákurinn urðu að sjá um
sig sjálf. Mikið fannst mér þessi
gamla kona vera umkomulaus.
Það mátti segja að hún væri strá.
Aldrei varð ég vör við að tekið
væri til eða þrifið í þessari íbúð.
Hún minnti helst á ruslakompu.
Ég varð aldrei vör við að þessi
sambýliskona mín annaðist neitt
húshald í venjulegum skilningi.
Aldrei ávarpaði hún drenginn
nema í höstugum skammartón:
„Þú sækir þetta í búðina, þú átt
að sópa ganginn, þú átt að færa
henni ömmu þinni þetta.“ Ef
hann hreyfði andmælum barði
hún hann. „Ef þú heldur ekki
kjafti lem ég þig.“ „Lemurðu
barnið?“ varð mér einu sinni á að
spyrja. Hún starði á mig heiftar-
augum og sagði: „Hvað kemur
þér það við? Ég á strákinn, en
ekki þú.“ Líklega hefur einhver
borið fram umkvörtun vegna
meðferðarinnar á gömlu kon-
unni. Dag einn kom prúðbúin
kona og spurði eftir henni. Hún
hélt á pakka. Ég tók eftir því að
þessi kona kom tvisvar í viku og
ævinlega með pakka. Seinna
frétti ég að þetta væri sending frá
Rauða krossinum, það var matur
handa gömlu konunni.
Húnamma þín
er að kalla á þig
Oft ofbauð mér að heyra orð-
bragðið hjá stráknum við ömmu
sína. Hann talaði við hana eins og
móðir hans talaði við hann. Þar
sem hún gat ekki hreyft sig úr
stólnum varð hún að láta rétta sér
allt sem hún þurfti með. Stundum
heyrðust angistarleg köll í henni.
„Rétta mér þetta“ sem hún til
tók. Strákur var þá kannske að
leika sér með félögum sínum
frammi í anddyrinu. „Hún amma
þín er að kalla á þig,“ sögðu þeir.
Þá sagði hann stundum: „Ég ansa
ekki kerlingarhelvítinu, hún er
alltaf að þessu argi.“ Þaut síðan
inn og sagði: „Hvað vantar þig
kerling?" Ég leiddi oft hugann að
því að ömurleg reyndist ellin
þessari vesalings konu. Kannske
hefur það verið rangt að kæra
ekki. Én hvaða mark er tekið á
vesaling eins og mér sem sífellt er
komin upp á náð og miskunn hins
opinbera og er á engan hátt fær
um að sjá mér eða mínum far-
borða og átti þar að auki vand-
ræðabarn? Var ekki skynsam-
legast að þegja?
Innst í ganginum bjó kerling,
líklega um fimmtugt. Hún var
mjög einkennileg í háttum.
Aldrei varð ég vör við að hún
ynni neitt, enda líklega óvinnu-
fær. Margt fannst mér benda til
þess að hún væri ekki heil á geðs-
munum. Hún argaði stundum
upp eins og hún væri sárþjáð,
jafnvel öskraði. Stundum gat
maður ekki sofið fyrir þessum
Iátum í henni. Þá hafði hún það til
að berja bylmingshögg í þilið.
Maður vaknaði kannske við það
um miðjar nætur. Börnin hrukku
upp með andfælum, en þau vönd-
ust þessu og sögðu bara: „Er hún
Anna nú að verða vitlaus rétt
einu sinni?" Sem betur fór var
kerling þessi ekki lengi þarna.
Hvert hún fór vissi ég aldrei.
Kannske hefur hún verið send á
Klepp. Þar hefur hún getað feng-
ið aðhlynningu og lækningu.
Meistaraþjófur
Ekki var maður svo heppinn að
neitt betra tæki við, þó þessi hálf-
vitlausa kerling færi. í hennar
stað komu pör sem segja mátti að
væru vandræðamanneskjur,
maðurinn sídrykkjumaður, dóp-
isti og rummungsþjófur. Hann
hafði oft verð á Litla hrauni og í
fangelsi, oftast fyrir þjófnað og
innbrot. Hann var ekki búinn að
vera lengi er ég komst að því að
hann var í meira lagi fingralangur
og furðu slunginn að krækja í
eitthvað, ef fengs var von.
Eitt sinn er þessi náungi var
nýkominn, bankaði hann hjá mér
og spurði mig mjög kurteislega
hvort ég gæti lánað sér töng, það
væri bilaður krani hjá sér í íbúð-
inni. Jú, ég gat það og skrapp
fram í kompu rétt hjá að sækja
töngina, en hann beið í eldhúsinu
á meðan. Taska með
innkaupaveski mínu lá á borðinu.
f henni voru tuttugu þúsund
krónur, þær voru horfnar er að
var gáð. Auðvitað hafði hann
stolið þessu meðan ég var að ná í
töngina. Ég bar þennan stuld upp
á hann, en auðvitað neitaði hann.
Það var ekkert af honum að hafa.
Skömmu síðar kom lögreglan og
leitaði hjá honum og fann mál-
verk sem hann hafði stolið. Hann
var alltaf í tugthúsinu öðru
hvoru. Konan virtist vera afskap-
lega ástfangin af þessu gerpi.
Annars hafði ævi hennar ekki