Þjóðviljinn - 10.03.1989, Qupperneq 6

15 mínútum
nær ógninni
Framhaid af bls. 5
hugaðri varastjórnstöð Banda-
ríkjahers skammt utan við
Grindavík gefa ekki til kynna að
Bandaríkin hafi látið af þeirri
„stríðsstefnu" sem þau hófu í
upphafi þessa áratugar.
Nægir Kefla-
víkurflugvöllur
ekki lengur?
Það er merkilegt að velta því
fyrir sér hvers vegna Keflavíkur-
flugvöllur uppfyllir ekki lengur
„þá staðla sem almennt eru settir
um öryggismál" F-15 orustuflug-
sveitarinnar. í nærri 40 ár hefur
einn herflugvöllur dugað þrátt
fyrir skammdrægari og ófull-
komnari flugvélar. Nú er allt í
einu brýn þörf á varaflugvelli.
Hvers vegna?
Skýringin er tvíþætt. í fyrsta
lagi hefur efling Keflavíkurher-
stöðvarinnar gert hana að mik-
ilvægara skotmarki en fyrr, svo
kaldhæðnislegt sem það kann að
hljóma. í öðru lagi er ísland
nauðsynlegt bakland fyrir fram-
kvæmd sóknarstefnu Bandaríkj-
anna og Nató í Norðurhöfum.
Það eykur enn á hættuna á því að
reynt verði að eyða viðbúnaði
Bandaríkjanna hér á landi ef til
hernaðarátaka kemur.
Þá er flugvöllur á norðanverðu
íslandi, eins og t.d. í Aðaldal,
sem svarar 15-20 mínútna flugi
nær „ógninni" en Keflavíkurflug-
völlur. Herflugvöliur í Aðaldal
myndi því skapa aðstæður til að
halda AWACS-flugvélunum á
eftirlitsflugi norðar en áður við
tilkomu nýju ratsjánna á
norðvestur- og norðausturhorn-
inu. Það myndi einnig spara tölu-
vert eldsneyti að hafa AWACS-
vél og nokkrar orustuþotur að
staðaldri fyrir norðan.
Síðast en ekki síst má gera ráð
fyrir að bandarísk hernaðaryfir-
völd telji sig hafa þörf fyrir vara-
flugvöll á Norðurlandi fyrir þá
gífurlegu liðs- og birgðaflutninga
sem fram færu yfir Atlantshaf ef
til ófriðar dregur í Evrópu.
Því er haldið fram að varaflu-
gvöllur hér á landi yrði „alls ekki
herflugvöllur á friðartímum.“ En
samkvæmt orðum aðalritara
Nató, Manfreds Wörners, yrðu
herflugvélar að hafa þar aðstöðu
til æfinga enda er slíkt skilyrði
mannvirkjasjóðsins. Samkvæmt
heimildum Nýs helgarblaðs er al-
gengt að herflugvélar stundi
æfingar í þrjár vikur samfleytt á
hverju ári við svipaða varaflug-
velli Nató á meginlandi Evrópu.
íslensk
öryggisstefna?
Af því sem að framan greinir er
þó ástæða til að ætla að ferðir
bandarískra herflugvéla um
þennan flugvöll verði mun tíðari
en nokkrar æfingaferðir. Það má
einnig ætla að mannvirki sem
þetta verði ekki lengi látið standa
„óvarið". Skal í því sambandi vís-
að í orð þess ágæta blaðamanns,
Þórarins Þórarinssonar: „íslend-
ingar eru tæplega þau börn, að
þeir láti sér til hugar koma að
slíkt mannvirki og fullkominn
varaflugvöllur fyrir Keflavíkurf-
lugvöll verði látið varnarlaust,
eftir að honum hefur verið komið
upp.“
Að endingu er það umhugs-
unarefni að af hálfu íslenskra
stjórnvalda hefur ekki verið gerð
minnsta tilraun til að leggja sjálf-
stætt mat á það hvort lagning var-
aflugvallar og hernaðarstefnan
sem að baki býr þjóni varnar- og
öryggishagsmunum okkar fs-
lendinga sjálfra. Þó hníga alvar-
leg rök í þá átt að sóknarstefna
Bandaríkjanna og Nató muni
stórauka spennu í Norðurhöfum
og þar með hættu fyrir öryggi ís-
lands.
vg/phh
Mannvirkjasjóður Nató
Veitir eingöngu fé til
hemaðarmannvirkja
Vitaíslensk stjórnvöldekki viðhverjaþaueru aðsemja?Bandaríkin farameð umboð íslands
í samningum við Mannvirkj asj óðinn. Tilhögun útboða Mannvirkj asjóðs flækir verktaka í
hagsmunaneti áður en endanleg ákvörðun um framkvæmdir eru teknar
Mannvirkjasjóður Nató, The
NATO Infrastructure Prog-
ramrae, er ekki sjóður í eiginlegri
merkingu þesss orðs og alls ekki
stofnun eins og ætla mætti af orð-
um íslenskra ráðamanna og emb-
ættismanna utanríkisráðuneytis-
ins. í raun væri miklu nær að tala
um sameiginlega mannvirkja-
áætlun Nató. I þessari umfjöllun
verður þó notast við sjóðsheitið
eins og hefð er fyrir.
Mannvirkjasjóðurinn hefur
starfað í hartnær 40 ár en tiltölu-
lega stutt er síðan Bandaríkin
tóku að sækja um fé úr honum til
hernaðarframkvæmda hér á landi
enda hafa hernaðarmannvirki
hér fremur talist vera liður í vörn-
um Bandaríkjanna sjálfra en Atl-
antshafsbandalagsins í heiid.
Ástæðan fyrir því að Bandaríkin
sækja nú fé í æ ríkari mæli í hinn
sameiginlega mannvirkjasjóð er
sú stefna þeirra að fá bandamenn
í Evrópu til að taka meiri þátt í
kostnaði af rekstri Bandaríkja-
hers eða „sameiginlegum vörn-
um“ eins og það er kallað.
Aðild að Mannvirkjasjóðnum
eiga nú öll aðildarríki Nató nema
ísland, Spánn og Frakkland.
Frakkar sögðu sig úr sjóðnum um
leið og þeir sögðu sig úr hernað-
arsamstarfi Nató á miðjum 7. ár-
atugnum. Þeir eiga þó takmark-
aða aðild að sjóðnum sem bundin
er við sameiginlegt loftvarnakerfi
Nató í Evrópu.
Eingöngu
hernaöar-
framkvæmdir
Mjög strangar og nákvæmar
reglur gilda um það hvers konar
mannvirki þessi ríki samþykkja
að greiða sameiginlega. Grund-
vallarreglan er sú að mannvirkið
verði að fullnægja lágmarkshern-
aðarþörfum. Þær hernaðarfram-
kvæmdir sem fullnægja þessum
skilyrðum skiptast í 13 flokka
samkvæmt starfsreglum sjóðsins.
Þeir eru:
1. Flugvellir (þ.m.t. flugskýli
fyrir orustuþotur).
2. Fjarskiptabúnaður.
3. Eldsneytisbirgðastöðvar.
4. Flotastöðvar.
5. Viðvörunarkerfi (hlustunar-
dufl, ratsjár o.s.frv.)
6. Æfingasvæði (ss. fyrir skrið-
dreka, flugskeyti og flugvélar).
7. Stjórnstöðvar á stríðstím-
um.
8. Loftvarnarflugskeyti.
9. Birgðastöðvar í framvarnar-
stöðu.
10. Skotfærageymslur.
11. Meðal- og skammdrægar
eldflaugar.
12. Loftvarnarkerfi Nató í Evr-
ópu (ratsjár, styrkt flugskýli).
13. Mannvirki til stuðnings við
liðsflutninga.
Hugtakið „lágmarkshernaðar-
þarfir“ þýðir að mannvirkið þarf
að veita aðstöðu til herþjálfunar
og til viðhalds og rekstrar
mannvirkisins á friðartímum og
það verður að vera hægt að nota
það til hernaðaraðgerða á stríðs-
tímum.
Önnur helstu skilyrði sem sett
eru fyrir fjárveitingu Mann-
virkjasjóðsins eru þau að
mannvirkið verður:
a) Að falla að hernaðaráætlun-
um Nató og þess herafla sem sett-
ur verður undir stjórn bandalags-
ins á ófriðartímum.
b) Að vera sameiginlegt
hagsmunamál allra Natóríkja og
veita öllum herjum þeirra afnot-
aréttt á ófriðartímum.
c) Að falla að viðurkenndum
byggingarstöðlum Nató og fara
því ekki fram úr þeim „lágmarks-
hernaðarkröfum“ sem, sjóðurinn
setur.
Flókið
ákvarðanaferli
Ferlið frá því að hugmynd
kviknar að hernaðarmannvirki
og þar til ákvörðun er tekin um
að kosta gerð þess úr
Mannvirkjasjóðnum er ákaflega
flókið og getur tekið meira en tvö
ár.
1. Það hefst venjulega með því
að svokallað notkunarríki (user
nation), þ.e. ríki sem rekur her-
stöð í öðru landi, leggurfram lista
fyrir ríkið sem veitir land undir
herstöðina, viðtökuríkið (host
nation). Á þessum lista eru talin
upp þau hernaðarmannvirki sem
notkunarríkið hyggst reisa ásamt
rökstuddri greinargerð fyrir þeim
þörfum sem að baki liggja.
2. Viðtökuríkið fer nánar yfir
þennan lista og gerir grófa kostn-
aðaráætlun (kölluð Type „A“
Cost Estimate), bæði fyrir hern-
aðarframkvæmdirnar sjálfar og
eins fyrir þann kostnað sem kem-
ur í hlut viðtökuríkisins sjálfs að
greiða, t.d. landsvæði undir
mannvirkið, vegalögn, rafmagns-
, hita- og skólplagnir o.s.frv.
3. Að þessu loknu leggur við-
tökuríkið endurskoðaðan verk-
efnalistann ásamt fyrstu kostnað-
aráætlun fyrir viðkomandi undir-
herstjórn Nató til umfjöllunar.
Þar er listinn yfirfarinn enn á ný
og viðbótartillögur gerðar um
hvaða verkefni skuli vera með í
áætluninni.
4. Verkefnalistinn er þvf næst
lagður fyrir æðstu herstjórn Nató
(þegar framkvæmdir á íslandi
eiga í hlut er það Atlantshafsher-
stjórn Nató í Norfolk í Banda-
ríkjunum) sem skoðar tillögurnar
og gerir um þær vinnuskýrslur
sem sendar eru varnarmálaráðu-
neytum allra aðildarríkja
Mannvirkjassjóðsins til athugun-
ar.
Að hæfilegum tíma liðnum er
síðan kallað til samráðsfundar
milli embættismanna varnarmál-
aráðuneytanna og æðstu her-
stjórnar Nató. Þar er tekin form-
leg ákvörðun um hvort mælt
verði með því að
Mannvirkjasjóðurinn greiði
kostnað við gerð viðkomandi
mannvirkis eða ekki. Ef svo er
gert þá telst fyrirhugað
mannvirki vera komið inn á
„áætlun sem mælt er með“ (rec-
ommended slice).
5. Eftir að verkefni hefur
hlotið formleg meðmæli æðstu
herstjórnar Nató er það lagt fyrir
tvær nefndir bandalagsins, her-
málanefndina (Military Com-
mittee) og mannvirkjanefndina
(Infrastructure Committee), til
nákvæmrar umfjöllunar.
Hermálanefndin skoðar til-
löguna með það fyrir augum að
ganga úr skugga um að hin fyrir-
hugaða framkvæmd komi örugg-
lega til með að fullnægja „lág-
markshernaðarþörfum“ Nató,
hvorki meira né minna.
Hluti af vömum
Bandaríkjanna
Skýr skilningur bandaríska herráðsins á
hernaðarmannvirkjum á íslandi
Bandarískar herstöðvar á ís-
landi, Grænlandi og í Færeyjum
eru hluti af því varnarkerfi sem
sérstaklega er ætlað að verja
Bandaríkin sjálf (Continental
US). Þetta kemur skýrt fram í riti
bandaríska herráðsins, United
States Military Posture FY 1989,
sem fjallar um stöðu Bandaríkja-
hers á fjárlagaárinu 1989.
Undanfarin ár hafa alltaf öðru
hvoru risið upp deilur um það
hvort Bandaríkin hafi hernaðar-
aðstöðu hér til að verja íslend-
inga eða til að verja bandaríska
lögsögu á meginlandi Norður-
Ameríku.
Hafi það veíkst fyrir íslending-
um til hvers Bandaríkjaher er hér
á Iandi þá er það ekkert vafamál í
augum bandaríska herráðsins.
Helstu hernaðarmannvirki
Bandaríkjanna á íslandi, Græn-
landi og í Færeyjum eru hluti af
varnarkerfi „CONUS“ (Contin-
ental US) en það er hugtak sem
notað er til að greina þann víg-
búnað sem ætlað er að verja
Bandaríkin frá þeim herjum sem
Bandaríkin hafa í öðrum
heimsálfum eins og t.a.m.
Vestur-Evrópu.
í fyrrnefndu riti bandaríska
herráðsins segir á bls. 101 í laus-
legri þýðingu Nýjs Helgarblaðs:
„Það þak sem Bandaríkjaþing
hefur sett á fjárveitingar til her-
styrks Bandaríkjanna hafi haft
slæm áhrif á skipan liðsaflans,
viðbragðsflýti, endurnýjun bún-
aðar og rekstur ... og ennfremur,
þar eð Atlantshafseyjarnar falla
einnig undir þetta þak þá kemur
þetta niður á framlögum Nató til
greiðslu á kostnaði við endurbæt-
ur á varnarkerfi „CONUS“, þ.e.
meginlands Bandaríkjanna, á ís-
landi, Grænlandi og í Færeyjum.
Þetta þýðir að ratsjárkerfið og
öll helstu hernaðarmannvirki hér
Skyggnst inn í stjórnstöð ratsjárkerf is í Alaska. Sams konar stöðvar
verða settar upp bráðlega á Keflavíkurflugvelli og við Grindavík. í þeim
verður hægt að fylgjast með svæði sem spannar í allt 14 miljón km2 og
stýra flugi orrustuþotna.
á landi gegna ekki neinu beinu
hlutverki í vörnum Natóríkja.
Þau eru fyrst og síðast hluti
varnar- og viðvörunarkerfis
Bandaríkjanna sjálfra. Annar
vígbúnaður hér hefur eingöngu
því hlutverki að gegna að verja
þessi hernaðarmannvirki. Hann
er ekki að neinu leyti byggður
upp með það fyrir augum að
verja íslenska þjóð eða íslensk
verðmæti.
Þetta kemur heim og saman
við það sem einn helsti flotasér-
fræðingur Bandaríkjanna, dr Ro-
bert Wood, sagði í viðtali við
Þjóðviljann sl. sumar, þ.e. að
herstöðvarnar hér eru alfarið
undir bandarískri herstjórn en
ekki Nató. vg/phh
6 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 10. mars 1989