Þjóðviljinn - 10.03.1989, Qupperneq 14

4^ K)
í Eyjum 1627-36
Eftirað Englendingar
rændu Vestmannaeyjarárið
1614 orti séra Jón Þorsteins-
son langt kvæði um þann rán-
skap og orsakir hans. Hann
kenndi um ágirnd, ofdrykkju
og saurlífi eyjarskeggja. Guð
hefði varað þá við með því að
láta jörðina skjálfa og hyrnda
ókind ganga úr sjó á land, en
allt til einskis:
Samt varágirnd, samtokur,
rán
samtdreiss ogyfirlæti
samtofdrykkja, svall, ótrú,
smán
samtgekk fram holdleg kæti
þrálátir héldum þennan leik
þar til vérsáum eld og reyk
urðum fljótirá fæti.
Yfirgang Englendinga taldi
séra Jón vera refsingu Guðs fyrir
illa hegðan manna, en í lokin
þakkaði hann Guði fyrir áminn-
inguna. Níu árum síðar, vorið
1623, tók hann sig til á nýjan leik
og orti í sama stíl um yfirvofandi
refsidóm og áfelli, en þá hafði
bátur hrakist frá Súlnaskeri út í
Þorlákshöfn. Sá skiphrakningur
var síðar talinn einn af fyrirboð-
um Tyrkjaránsins. Aðrir voru
tunglmyrkvi og sólmyrkvi, hala-
stjarna og stjörnuhrap, glóandi
sverð á himni og ofsalegur sjó-
gangur. Og enn varð jarðskjálfti
og ókindin hyrnda gekk aftur á
land. „Vestmannaeyingar hefðu
átt að sjá að sér,“ hugsaði ef til
vill séra Jón þegar Tyrkir myrtu
hann með köldu blóði 18. júlí
1627.
Á síðari hluta 18. aldar fæddist
áttunda hvert barn óskilgetið í
Vestmannaeyjum, svipað og
gerðist víðar á landinu. Lauslæti
var því hvorki meira né minna en
annars staðar og eðlilegt er að
ætla að það hafi lítið breyst í
nokkur hundruð ár. Skýringar
Jóns á óförum eru líka hefð-
bundnar skýringar heimsósóma-
manna og giltu ekkert frekar um
óheppni Vestmannaeyinga en ó -
farir annarra, svo sem Skaftfell-
inga eftir Kötlugosið 1625. Vest-
mannaeyingar voru því áreiðan-
lega ekkert siðspilltari en aðrir
íslendingar á öndverðri 17. öld.
Ég get hugmynda Jóns þó ekki
einvörðungu til skemmtunar,
heldur vegna þess að árin eftir
Tyrkjarán var kynlíf Vestmanna-
eyinga til umræðu á opinberum
vettvangi. Biskupar, sýslumenn
og konungur sjálfur létu vandann
til sín taka og leituðu lausna.
Horfnir makar
Eftir því sem næst verður kom-
ist rændu Tyrkir 24 kvæntum
körlum óg 16 giftum konum í
Vestmannaeyjum. Þetta fólk
höfðu þeir með sér og seldu á
þrælamarkaði í Algeirsborg.
Makarnir fjörutíu sátu eftir með
sárt ennið. Ef til vill var sorg
þeirra ekki meiri en sorg þeirra
sem urðu ekkjur og ekklar, en
hún átti eftir að vara lengur.
Ekkjur og ekklar gátu fljótlega
farið að leita sér nýrra maka, en
til þess var ætlast að fólk sem sá á
eftir eiginmönnum og eiginkon-
um upp í skip stæði við hjóna-
bandsheit sín og væri tryggt og
trútt, ef ekki til æviloka þá að
minnsta kosti lengur en fyrst um
sinn. Það reyndist mörgum erfitt.
Hjónabandslög árið 1587 voru
á þá leið að færi karl frá konu
sinni og kæmi ekki aftur innan
þriggja ára fékk hún skilnað og
mátti giftast á nýjan leik. Það sem
hins vegar átti eftir að gera
Vestmannaeyingum erfitt fyrir
var að ef maður færi í stríð eða til
kaupferða og kæmi ekki aftur
varð konan að bíða í að minnsta
kosti sjö ár. Ef það síðan fréttist
að hann væri í fangelsi átti hún að
bíða þangað til hann yrði laus.
Sömu reglur áttu við þegar kona
fór frá karli sínum.
Vandans verður fyrst vart í
bréfum vorið 1630, tæpum þrem-
ur árum eftir Tyrkjaránið. Þá
skrifaði annar prestur Eyja-
manna Oddi Einarssyni biskupi
og kvartaði undan því að fólk sem
missti maka sína hefði nú margt
orðið opinbert að hórdómi og
einn karl tvívegis, „þó sá sísti að
ásýndinni." Málið var tekið fyrir
Már Jónsson
skrifar
Már Jónsson er þrítugur sagn-
fræðingur. Hann var við nám í
Reykjavík og París, um hríð
fréttamaður á útvarpinu, og er nú
stundakennari í háskólanum.
Hann hefur við rannsóknir ein-
beitt sér að félagssögu, einkum
ýmsum samskiptum kynjanna, á
tímum Stóradóms, frá 16. öld
frammá þá 19.
Már hefur skrifað flokk frá-
sagnargreina sem tengjast megin-
viðfangsefni hans í fræðunum, og
hefur orðið að ráði að velja þeim
- með örlitlu brosi útí annað -
samheitið „Sannar sögur“.
á fundi sunnlenskra presta á
Þjóðólfshaga í júní 1631 og
ákveðið að leita úrræða höfuðs-
manns. Þá höfðu prestar í
Vestmannaeyjum kvartað sáran
undan „persónum" sem misstu
maka sína í Tyrkjaráninu „og nú
um nokkur ár eru fallnar í saur-
lífi, en menn vita ekki hvort
þeirra maki lifir utanlands eða
kemur nokkurn tíma aftur.“
Jafnframt fullyrtu prestarnir að
sýslumaður léti sér nægja að inn-
heimta sektir, en skipti sér ekki af
þessu fólki að öðru leyti og vand-
aði hreint ekkert um við það.
Gísli sonur Odds var þá tekinn
við biskupsvöldum. Hann brá
Aðalfundur
Verslunarbanka íslands hf.
verður haldinn í Súlnasal Hótel Sögu
laugardaginn 18. mars 1989 og hefstkl. 14:00
Dagskrá:
Aðalfundarstörf skv. ákvæðum
33. greinar samþykktar bankans.
Tillaga bankaráðs um útgáfu
jöfnunarhlutabréfa.
Tillaga bankaráðs um aukningu hluta-
fjár félagsins um 100.000.000 kr.
Önnur mál, löglega fram borin.
Aðgöngumiðar og atkvæðaseðlar til
fundarins verða afhentir hluthöfum eða
umboðsmönnum þeirra í Verslunarbankanum
Bankastræti 5, 2. hæð miðvikudaginn 15. mars,
fimmtudaginn 16. mars og föstudaginn
17. mars 1989 kl. 9:15-16:00
alla dagana.
Bankaráð Verzlunarbanka íslands hf.
Barna- og unglingavika
12.-18. mars 1989
NMMMA

Mánudagur 13. mars m Fimmtudagur 16. mars
Tónabær kl. 20.00.
Tómstundir — pallborð unglinga.
Gerðuberg kl. 20.00.
Jafnrétti til nóms.
Vitinn — Hafnarfirði kl. 20.00.
Dagvistarheimili — Menntastofnun!
Sóknarsalur kl. 20.00.
Tómstundir barna og unglinga.
Gerðuberg kl. 20.00.
Samvera fjölskyldunnar.
Bandalag starfsmanna ríkis og bæja, Alþýðusamband Islands, Kenn
Félag bókagerðarmanna, Bandaíag hóskólamenntaðra ríkis
Kennarasamband Islands,
Félag bókaaerðarmanna, Bandalag hóskólamenntaðra ríkisstarfsmanna,
Starfsmannafélaa ríkisstofnana, Fósturfélag íslands, Sókn,
Hiðíslenska kennarafélag, Iðja