Þjóðviljinn - 10.03.1989, Side 24

Iranskar konur fylkja liöi undir áskoruninni: Drepum Salman Rushdie..
Góð trú eða vond trú
Nokkrar athugasemdir umíslam ogkristni, ajatolla og rithöfunda
innar og útbreiðsla guðs kristni
helgaði hvaða fúlt meðal sem
vera skyldi. Og nú höfum við þau
dapurlegu dæmi úr Islam að þar
verður „allt leyfilegt" - m.a. tíl-
viljunarhryðjuverk, gíslataka og
nú síðast morðhótanir - í nafni
þeirrar nauðsynjar að ekkert má
skerða mikilleika Allah og spá-
manns hans.
Ég ætla nú ekki að fara að
endursegja eina ferðina enn til-
drögin að því, að Khomeini erk-
iklerkur í Iran tók sér vald yfir lífi
Margir eru á þeirri skoðun
að þeir menn sem trúa vel og
rækilega á guð hljóti með
nokkrum hætti að vera betri
en þeir sem fáu trúa eða
engu. Ungum er það allra
best að óttast guð sinn herra.
Stundum er hér um ein-
hvern þann hroka að ræða
sem situr fyrir hverjum manni
sem er viss í sinni sök, hvort
sem hann trúirá Kristkross-
festan, endurholdgun eða
Lögmál sögunnar. Þann
hroka sjálfumgleðinnar sem
gerir alla hina í besta falli að
bjánum en í versta falli að
glæpamönnum.
Er þá allt
leyfilegt?
En hér getur líka verið um það
að ræða, að menn telji þá vantrú-
uðu sverfa það bjarg sem allt sið-
ferði á hvílir með því að kippa
burt úr tilverunni áreiðanlegum
mælikvarða á gott og illt. Ef
menn ekki hafa guð með í ráðum,
sagði Dostojevskíj, þá fara þeir
að halda að allt sé Ieyfilegt.
Ganga út og höggva gamlar kon-
ur með exi til að ná sér í aur upp í
námskostnað eins og stúdent
Raskolnikov.
Og víst er slíkur ótti, siík
gagnrýni á vantrúna á rökum
reist. Því til staðfestingar má vísa.
á hið sérstæða guðleysi nasismans
sem er einhver ömurlegust upp-
reisn gegn kristnu siðerni sem
upp hefur komið: Eigi skaltu
elska náunga þinn heldur drepa
hann sem skjótast ef hann er að
þvælast fyrir þér og réttlæta sjálf-
an þig í sögunni með því að yfir-
stíga hann. (Enda er Sagan hvort
sem er ekki annað en áróður sig-
urvegara.)
Við höfum sjaldan séð hann
svartari.
Drepum
villumanninn!
En sagan og nútíminn gera
okkur reyndar margan grikk og
fleiri en við getum við ráðið með
góðumóti. Þeirtímarhafa komið
í sögu kristinnar kirkju að „allt
var leyfilegt“ ef preláti með rétt
umboð gat fært að því rök (einatt
eftir andstyggilegum króka-
leiðum) að tilgangur sáluhjálpar-
HELGARPISTILL'
24 SÍÐA — NYTT HELGARBLAÐ Föstudagur 10. mars 1989
Sambúóarvandi
trúarbragöa
Nú er ekkert undarlegt við
það, að menn sem aldir eru upp í
t.d. kristni, hafi tilhneigingu til
að láta sér fátt um önnur trúar-
brögð finnast. Þegar komið er að
því sem mönnum er heilagt þá er
samúðarskilningur okkar þrengri
en hollt væri. Margt er það í ann-
arra manna helgidómum sem er
óskiljanlegt, heimskulegt og fár-
ánlegt blátt áfram vegna þess að
rithöfundarins Salmans Rushdies
og lýsti hann réttdræpan fyrir
bók. En það má alveg ljóst vera,
að það mál spillir stórlega fyrir
áliti manna á næsthelstu trúar-
brögðum mannfólksins. Ýmsir
lærðir menn í hinum íslamska
heimi hafa bent á það nteð réttu,
að morðhótanir í garð Rushdies
hljóti að valda íslam margfalt
meira tjóni en það guðlast sem
menn finna í skáldsögu hans. Það
er eins og fyrri daginn: hinn for-
boðni ávöxtur er sætur, bókin
rennur út eins og heitar lummur,
eins þótt margir telji skáldsöguna
um Satanversin leiðinlega eða
torskilda með afbrigðum. Auk
þess fara menn að hugsa sem svo:
Er íslam kannski svona miklu
verri trúarbrögð en önnur?
Höfðu krossfararnir kannski rétt
fyrir sér þrátt fyrir allt?
það er langt utan við okkar hefð,
utan við það sem við heyrðum og
sáum þegar við vorum á þeim
geðslega en ógagnrýna aldri, að
játa það satt sem að okkur var
rétt og forfeður okkar höfðu
helgað með sínum átrúnaði um
aldir. Um leið og við vítum af
þessum okkar takmörkunum,
viðurkennum þær, þá vitum við
að orðið hefur gleðileg þróun
sem dregur úr þeim nokkrar víg-
tennur.
Hér er átt við það, að heldur
hafa menn þokast í þá átt á
næstliðnum áratugum að um-
gangast annarra manna viðhorf
og siði með kurteisi. Menn reyna
miklu frekar en áður að forðast
að setja sig á háan hest sinna yfir-
burða og trúar sinnar. Menn eru
miklu síður en áður á þeim bux-
um að lykiar himnarík.s séu
ÁRNI
BERGMANN
geymdir á ákveðnum stað (í
Minni Kirkju) og að öðrum sé
fyrirmunað að finna þótt ekki
væri nema lélega afsteypu af
þessum lyklum. Menn eru um-
burðarlyndir í framan, ekúmen-
ískir, kristnar kirkjudeildir eru
allar í því að finna þolanlegan
samnefnara fyrir sinni tilveru, og
þeir sem taka mark á Abraham
og Móse, hver með sínum hætti
(gyðingar, kristnir, múslímar)
tala uppbyggilega um „systurnar
þrjár“, um frændsemi sinna ein-
gyðissj ónarmiða.
Þetta er
miðaldapakk!
Það er því ekki lítið strik í
þennan reikning allan ef að ill læti
íranska klerkaveldisins (það gerir
meir en að hóta - það ofsækir og
drepur allskonar „villumenn"
heima fyrir af mikilli grimmd), ef
þessi illu læti verða til þess að
Vesturlandamenn fara að brynja
sig gegn hinum íslamska heimi
með tilheyrandi hroka: við erum
svo miklu betri! Þetta mundi ekki
gerast hjá okkur. Við erum löngu
stignir út úr miðöldum. Og þar
fram eftir götum. Það skiptir ekki
höfuðmáli í þessu sambandi,
hvort vesturlensk kristni ER í
sjálfu sér líklegri til að bæta böl
manna og efla með þeim mis-
kunnsemi en íslam. Það skiptir
mestu, að það er óhollt fyrir hinn
kristna heim sjálfan að ganga út
frá því sem vísu að svo sé. Það
er nefnilega svo sjaldgæft að hægt
sé að ganga út frá einhverju sem
vísu - án þess að eiga það á hættu
að detta í næstu andrá ofan í ein-
hvern skammarpytt.
Sælir eru hógværir.
Pólitíkin
á bak viö
Þess vegna verður líka að
skoða hvert mál fyrir sig. Til
dæmis held ég, að það sé væn-
legra til skilnings á því sem raun-
verulega er á seyði, þegar hótað
er að myrða Rushdie rithöfund,
að nema ekki svo mjög staðar við
fræðilegar vangaveltur um guð-
last í íslömskum skilningi. Heldur
beina huganum frekar að því, til
hvers á að nota guðlastsákæruna.
Margir fréttaskýrendur hafa ein-
mitt gefið gaum að því, að aja-
tolla Khomeini notar guðlasts-
ákæruna mjög til að berja á and-
stæðingum sínum í stjórnmálum í
fran sjálfu. Þar hafa þeir menn
sem algengt er að kalla „hóf-
sama“ eða „raunsæja" reynt að
lappa upp á samskipti við um-
heiminn og þá Vesturlönd, enda
mun ekki af veita að koma við-
skiptum í sæmilegt lag og reyna
að vinna upp það mikla tjón, sem
landið varð fyrir í langvarandi
Persaflóastyrjöld við írak. Menn
vita vel að það var Khomeini
gamla þvert um geð að hætta
vopnaviðskiptum og hann óttast
mjög að í kjölfar friðarins fylgi
einhver útvötnun á hans íslömsku
byltingu. Og þá er gripið til hins
gamla ráðs allra byltingastjórna
(það var svosem notað óspart í
frönsku byltingunni sem nú er að
halda upp á 200 ára afmæli sitt):
Föðurlandið er í hættu! Samein-
umst gegn hinum illa Satan! (hvar
sem hann nú er niður kominn).
Einn af
möguleikunum
Mál Rushdies er að mínu viti
miklu fremur tengt pólitískri
nauðsyn klerkaveldis, sem byrj-
að var að missa fótfestu, heldur
en einhverjum tilteknum eðlis-
eigindum íslams sem trúar-
bragða. En þar með er vitanlega
ekki allt sagt. Það má einnig líta
svo á, að hótanirnar séu um leið
einn af MÖGULEIKUM fslams
- og annarra trúarbragða. Við
sjáum ótal þversagnir í flestum
trúm: Allah er miskunnsamur en
sá sem rís gegn vilja hans verður
höggvinn í spað, og - svo komið
sé nær okkur sjálfum - hvaða ill
verk er ekki hægt að réttlæta ef
menn endilega vilja með tilvísun í
þessi ummæli Krists: „Sá sem
ekki er með mér er á móti mér“?
Það er alltaf opinn sá möguleiki
að snúa hvaða faðirvori sem er
upp á andskotann. Engin trygg-
ing gefin um það fyrirfram að
ekki sé gripið til þess möguleika.
Og ný og gömul saga sýnir okk-
ur, að þessi möguleiki er þá hásk-
alegastur þegar menn hrista sem
rækilegast saman trú og pólitískt
vald. Margra hluta vegna er fátt
jafn illkynjað og valdsmaður sem
gengur fram (hvort sem væri í
hræsni eða einlægni) og segir: Ég
er barasta að gjöra vilja Drottins.
Hann talar mínum munni og stýr-
ir minni hendi. Þegar einhver
slíkur tekur til máls, þá mega
fleiri smáfuglar en rithöfundar
fara að vara sig. Vel á minnst:
rithöfundar. Sumir segja það lán í
óláni að mál Salmans Rushdies
sýni að enn geti skáldsaga skipt
máli í heiminum, haft áhrif. En
það er litil huggun ef það gerist þá
aðeins, að rithöfundur verði í
vegi þeirra valdhafa sem munu
sannarlega drepa hvern sem þeir
telja sér andstæðan - ef þeir mega
því við koma.