Þjóðviljinn - 28.04.1989, Qupperneq 5

Samkvæmt hcimildum Nýja
Helgarblaðsins þýðir reglugerð
nr. 157 sem Jón Helgason,
fyrrum landbúnaðarráðherra gaf
út á árinu 1987 vegna búvörulag-
anna, að ríkissjóður er skuld-
bundinn til fjárútláta sem nema
hundruðum miljóna umfram það
sem búvörusamningurinn milli
ríkisins og bændasamtakanna
gerði ráð fyrir á samningstíman-
um fram til 1992. Agreiningur er
um það milli Stéttarsambands
bænda og landbúnaðarráðu-
neytisins hver eigi að bera kostn-
að sem hlýst af „reglugerð 157“.
Ríkisendurskoðun hefur að und-
anförnu unnið að úttekt þessa
máls og mun skila skýrslu sinni til
landbúnaðarráðherra eftir helgi.
400 miljónir
umfram
búvörusamning
Reglugerð um framkvæmd bú-
vörulaganna var fyrst sett 1986 og
síðan hefur ákvæðum hennar ver-
ið framlengt. Sú reglugerð eða
reglugerðarbreyting sem hér um
ræðir og ágreiningur er um var
sett í tíð ríkisstjórnar Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks eða í
mars 1987 af Jóni Helgasyni. Var
mikil umræða um þessi mál á Al-
þingi sem víðar í þjóðfélaginu og
var talað um að fjöldi bænda
kæmist á kaldan klaka vegna
þeirra búháttabreytinga sem
landbúnaðarráðuneytið hafði þá
þegar staðið að. Því var talin
nauðsyn á að koma til móts við
bændur með einhverjum hætti og
varð þessi leið fyrir valinu. Að
reglugerðinni vann sex manna
nefnd skipuð alþingismönnum
fjórflokkanna og skilaði hún til-
lögum til landbúnaðarráherra.
Fjallar hún um verðskuldbind-
ingu Framleiðnisjóðs landbúnað-
arins á 13.500 „ærgildisafurðum"
sem jafngildir um 245 tonnum af
kindakjöti. Eða eins og segir í
reglugerðinni: „A.m.k. 1/3 hluti
(þeirra 800 tonna sem Fram-
leiðnisjóður ábyrgist greiðslur á)
gengur til að mæta fulvirðisrétt-
arskuldbindingum, er Fram-
leiðnisjóður hefur tekið á sig nú
þegar gagnvart einstökum bænd-
um.“ Utflutningsbætur með
þessu magni af kjöti jafngilda um
80 miljónum króna. Var bændum
því tryggt verðfyrir þessar 13.500
ærgildisafurðir. Að öllu óbreyttu
tryggir því reglugerð bændum
verð fyrir um 200 tonn af kindakj-
öti á ári frá verðlagsárinu 1987-88
til ársins 1992 sem gerir um 350 -
400 miljónir króna, sem ríkið tel-
ur að standi utan búvörusamn-
ings á reikning þessarar „kosn-
ingareglugerðar", sem svo hefur
verið kölluð.
Hver á að borga?
Skilningur landbúnaðarráðu-
neytisins er sá að það hefði þurft
að gera nýjan búvörusamning þar
sem magnið sem Framleiðnisjóð-
ur landbúnaðarins tók á sig að
tryggja verð fyrir, hafi verið
hreint viðbótarmagn umfram
þann 11.800 tonna ramma sem
búvörusamningurinn gerir ráð
fyrir. Stjórn Framleiðnisjóðs
gerði bókun á þeim tíma sem
reglugerðin var gerð, þar sem
segir að sjóðurinn muni ábyrgjast
verð á því magni kindakjöts sem
hér um ræðir, svo framarlega sem
ríkið útvegi sjóðnum þá fjármuni
sem til þess þurfi. Um þetta snýst
deilan - hver á að borga?
Telur ríkið að þessar greiðslur
eigi að dragast frá heildarskuld-
bindingum þess samkvæmt bú-
vörusamningnum, en stéttarsam-
tökin að þetta eigi að vera viðbót,
enda reglugerðin samþykkt af
landbúnarráðuneytinu. Frá því
reglugerðin var sett 1987 er talið
að framkvæmd hennar hafi leitt
til fjárútláta fram yfir það sem
búvörusamningurinn gerir ráð
fyrir sem stappar nærri eitt
hundrað miljónum króna. Uppg-
jör fyrir verðlagsárið 1987-88
liggur hins vegar ekki enn fyrir,
þannig að ríkissjóður hefur enn
í tíð Jóns Helgasonar land-
búnaöarráöherra var
reglugerö um fullvirðisrétt
breytt. Með reglugeröinni
ábyrgðist ríkið greiðslur á
rúmlega 200 tonnum á
kindakjöti á ári frá 1987 til
1992 umf ram þau 11.800
tonn sem búvörusamn-
ingurinn sagði til um.
Ástæðan var sú að margir
bændur höfðu fariö illa út
úr þeim skipulagsbreyting-
um á landbúnaði sem land-
búnaðarráðuneytið og
samtök bænda höfðu stað-
ið að—og ekki síst aö kosn-
ingar voru yf irvof andi. Gall-
inn á ráöagerðinni var
bara sá að ekki var gengið
frá hver skyldi borga.
Framleiðslusjóöur land-
búnaðarins féllst á að taka
á sig greiðsluskuldbind-
ingar sem af þessu hlytust,
en aðeins að því tilskildu
að ríkið veitti til þess auka-
fjárveitingar. Og nú deila
Stéttarsamband bænda og
ríkisvaldið um hver skuli
borga þær 350-400 miljónir
króna sem af reglugerðar-
setningunni kunna að
hljótast fram til ársins
1992.
ekki tekið á sig beinar fjárskuld-
bindingar vegna þessa.
Steingrímur J. Sigfússon, land-
búnaðarráðherra sagði að þó ým-
islegt mætti segja um þessa reglu-
gerð séu flestir sammála því að
með henni hafi unnist ýmsar
leiðréttingar og gagnast einkum
þeim sem verst voru settir.
„Önnur tilvik kunna að orka tví-
mælis og kannski er viss kosn-
ingalykt af þessu þar sem reglu-
gerðin var sett rétt fyrir kosning-
ar. Gallinn á þessu er að það var
aldrei séð fyrir því hvernig ætti að
greiða þetta. Hvorki sú ríkis-
stjórn sem setti þessa reglugerð
miljóna
kosninga-
víxill
Reglugerð úr tíð Jóns Helgasonar sprengir ramma
búvörusamningsins um 350-400 miljónir króna fram
til 1992. Þegartugmiljónaumframútgjöld.
Steingrímur J. Sigfússon: Aldrei séð fyrir því hvernig
þetta skyldi borgað. - Ágreiningur milli ríkisvalds og
Stéttarsambands bænda um hver eigi að borga
brúsann. Ríkið telur reglugerðina utan ramma
búvörusamningsins. Framleiðnisjóður viðurkenndi
greiðsluskyldu að því tilskildu að ríkið útvegaði
honum nauðsynlegar aukafjárveitingar
né sú næsta gekk frá því hvernig
ætti að fara með þennan rétt og
hvernigætti að bera kostnaðinn,"
sagði Steingrímur. Sagði hann að
fyrirhugaðar væru viðræður við
Stéttarsamband bænda um þetta
og önnur vandamál við fram-
kvæmd búvörusamningsins.
Gunnlaugur Júlíusson, hag-
fræðingur Stéttarsambands
bænda sagði það vera alfarið
skoðun sambandsins að „þetta
væri kjötmagn sem ríkið úthlut-
aði með reglugerð og ber þar af
leiðandi ábyrgð á verðinu. Ríkis-
valdið hefur hins vegar haldið að
þau 13.500 ærgildisafurða sem
fara til ákveðinna bænda ætti að
taka af öðrum, þannig að
heildarmagnið haldist óbreytt.
Það er ágreiningur um þessi mál
milli Stéttarsambandsins og ríkis-
valdsins og hann er enn
óleystur."
Steingrímur J. Sigfússon viður-
kennir að þegar menn hafi gefið
sér ákveðinn grundvöll í búvöru-
samningnum um framleiðslu og
neyslu kindakjöts „hafi menn
tekið ákveðna áhættu og fengið
hana á sig, það er að innanlands-
salan var lakari en menn bjuggust
við.“ Ágreiningurinn snýst sem
sagt um það hver á að axla þá
áhættu sem tekin var, bændur
eða ríkið.
Hverjir eru
kostirnir?
Fyrir landbúnaðarráðherra
blasir því við að taka ákvörðun
um framhaldið, og er fyrri kost-
urinn að breyta núgildandi reglu-
gerð. Ekki er talið mögulegt að
ná þeim fjármunum til baka sem
núgildandi reglugerðir hafa gefið
bændum rétt til, heldur myndu
nýjar reglugerðir útdeila þeim
fjármunum sem eftir standa og
faldir eru innan heildarramma
búvörusamningsins út á meðal
bænda, sem þýddi að minna
kæmi í hlut hvers bónda en hefur
verið hingað til. í búvörusamn-
ingnum ábyrgðist ríkissjóður
greiðslur til bænda á 11 þúsund
tonnum af kindakjöti og Fram-
leiðnisjóður önnur 800 tonn.
Þessi lausn myndi sennilega þýða
að ríkið legði ekki í aukafjár-
veitingar, a.m.k. ekki umfram
þann kostnað sem reglugerðin
hefur þegar haft í för með sér, en
spurningin er reyndar hvort sá
kostnaður ætti að lenda á Fram-
leiðslusjóði.
Hinn kosturinn er að „út-
víkka“ búvörusamninginn þann-
ig að hann rými framkvæmd
reglugerðarinnar, en það hefur
þær afleiðingar í för með sér að
samdráttur sá í framleiðslu
sauðfjárafurða sem að var stefnt
næst ekki og offramleiðsla á kind-
akjöti viðgengst. Þrátt fyrir að
framleiðsla á kindakjöti hafi
minnkað úr rúmum 16 þúsund
tonnum 1979 í tæp 10 þúsund
tonn á þessu ári eru teikn á lofti
um áframhaldandi samdrátt í
neyslu kindakjöts. Framleiðslan
verði meirí en neysla og þarf þá
ríkið að taka á sig ábyrgð á þeim
mun stærri hluta framleiðslunnar
sem ekki selst innanlands og
greiða með henni útflutningsbæt-
ur eða koma henni fyrir með öðr-
um hætti. Með búvörusamningn-
um hefur ríkið þegar tekið á sig
að greiða útflutningsbætur með
um 2000 tonnum af kindakjöti,
en þær nema milli 600-700 milj-
ónum króna og mætti því búast
við að ofangreindar 350-400 milj-
ónir kæmu þar til viðbótar.
Steingrímur sagðist fá skýrslu
frá ríkisendurskoðun um fram-
kvæmd búvörulaganna eftir
helgi. „Menn verða að skoða þær
breytingar sem eru að verða og
bregðast við þeim í tíma.“ Það
væri alvarlegt mál hversu mjög
kindakjötssala hefur dregist sam-
an, en afleiðingin af því gæti orð-
ið að heil byggðarlög sem byggðu
aðallega á sauðfjárrækt legðust
af. Því væri nú verið að vinna að
því í landbúnaðarráðuneytinu
hvernig mætti snúa þessari þróun
við.
phh
Föstudagur 28. apríl 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 5