Þjóðviljinn - 12.05.1989, Blaðsíða 8

Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsls og verkalýðshreyfingar
Síðumúla 6, 108 Reykjavík
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans
Ritstjórar: Árni Bergmann, Mörður Árnason, Silja Aðalsteinsdóttir
Umsjónarmaður Nýs Helgarblaðs: Sigurður Á. Friðþjófsson
Fréttastjóri: Lúðvík Geirsson
Útlit: Þröstur Haraldsson
Auglýsingastjóri: Olga Clausen
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson
Verð: 125 krónur
Heimilisböl
í Nató
Rétt eftir að talsmenn Nató höfðu haldið glæsilegar
afmælisræður um það, hve sterkt hernaðarbandalagið
væri og hve vel það hefði gegnt sínu hlutverki kemur upp
meiriháttar ágreiningur milli sessunauta. Hann er í
skemmstu máli sagt fólginn í því, að Bush forseti og frú
Thatcher telja sig illa svikin af vesturþýskum ráða-
mönnum, Kohl kanslara og Genscher utanríkisráðherra.
Vegna þess að þeir séu, að dómi ráðamanna í Washing-
ton og London, orðnir of kappsamir í afvopnunarmálum,
vilji ekki ganga í takt við sína engilsaxnesku bandamenn.
Afstaða vesturþýsku stjórnarinnar er sú, að menn eigi
ekki að hika við að mæta Gorbatsjov á miðri leið í niður-
skurði vígbúnaðar. Þess vegna eigi að hefja nú þegar
viðræður við Sovétmenn um niðurskurð á skammdræg-
um eldflaugum, sem flestar eru staðsettar í þýsku ríkjun-
um tveim. Eigi þær umræður að fara fram jafnhliða við-
ræðum um takmarkanir á sviði hefðbundins vígbúnaðar
sem þegar fara fram í Vínarborg.
Þetta gengur þvert á þá bresk-bandarísku afstöðu sem
segir, að það sé háskalegt að velta fyrir sér niðurskurði
skammdrægra eldflauga áður en samið hefur verið um
verulegan niðurskurð á hefðbundnum vígbúnaði, og þá
allmiklu meiri hjá Varsjárbandalagsherjum. í Washington
og London tala menn hátt og í hljóði um að ráðamenn í
Bonn séu að grafa undan Nató og að þeir Kohl og Gensc-
her séu á ómerkilegum atkvæðaveiðum vegna þess að
samsteypustjórn þeirra standi höllum fæti í skoðana-
könnunum.
Öðru vísi mönnum áður brá, að hægri- og miðjustjórn í
Bonn sé skömmuð fyrir „ábyrgðarleysi" í öryggismálum:
það er ekki eins og sósíaldemókratar komi hér við sögu,
hvað þá Græningjar. En þeir Kohl og Genscher geta
varið sig með ýmsum hætti. Þeir segjast blátt áfram
bregðast fyrr og betur við þeirri staðreynd að Evrópa
hefur breyst eftir að Gorbatsjov kom til valda. Þeir geta
vísað á önnur Natóríki sem styðja afstöðu þeirra til
skammdrægu eldflauganna eða sýna amk. mikinn skiln-
ing : Belgíu, Spán, Grikkland, Noreg, Danmörku, Ítalíu.
íslenskur utanríkisráðherra verður sér svo til minnkunar
með því að halla sér að Bandaríkjamönnum í þessu efni,
eins og Hjörleifur Guttormsson benti á í umræðum á þingi
nýlega. Þeir í Bonn geta og vísað til þess, að mjög breið
þverpólitísk samstaða hefur skapast um afstöðu þeirra
heima fyrir. Upplýsingar sem lekið hafa um stríðsleiki
Nató, þar sem gert er ráð fyrir að 20 atómsprengjum sé
skotið austur fyrir „járntjaldið", hafa endurvakið áhyggjur
Þjóðverja af því, að Bandaríkin eigi sér laumustefnu, sem
geri ráð fyrir því að hægt væri að heyja „staðbundna"
kjarnorkustyrjöld sem að mestu væri bundin við Þýska-
löndin tvö en Bandaríkin sjálf gætu sloppið við. Þýskir
fréttaskýrendur, og þeirra á meðal Augstein, ritstjóri hins
áhrifamikla vikublaðs Der Spiegel, segja á þá leið, að
] Nató og þá einkum Bandaríkin, vilji koma óeðlilega mikl-
j um hluta lífsháskans í núverandi ástandi yfir á Þjóðverja.
j Þess vegna sé sú krafa réttmæt að það sé talað jafn-
hliða um skammdrægar eldflaugar og hefðbundin vopn
við Sovétmenn. Og þess vegna skrifa menn, hvort þeir
heldur standa til vinstri, hægri, eða í miðju vesturþýskra
stjórnmála undir þau viðhorf Genschers utanríkisráð-
herra, að það sé betra og öruggara að treysta á þéttriðinn
vef samslunginna efnahagslegra og pólitískra hagsmuna
austurs og vesturs til að tryggja frið en á hernaðarmátt
fyrst og fremst.
(Washington ber svo allmjög á því að menn séu í senn
gramir Þjóðverjum og eins og ráðlausir. „Okkur vantar
framtíðarsýn fyrir Nató“ eru ummæli sem skjóta upp kolli:
átt er við það að Bandaríkin hafa eins og týnt hentugum
og sameinandi sovéskum óvini, að Bush og ráðgjafar
.hans hafa enga hugmynd um það, hvernig sú Evrópa geti
\ litið út sem til er að verða að kalda stríðinu loknu. ÁB
Engin leið út - fótboltinn drepur.
Fotboltinn drepur
í norska Dagblaðinu var grein
á dögunum eftir Hans Fr. Dahl
sem lítur á atburðina á fórbolta-
vellinum í Sheffield frá öðrum
sjónarhóli er klippari hefur séð til
þessa. Þar segir m.a.:
„Hver og einn túlkar blóðbað-
ið í Sheffield sér í hag. Arbeider-
bladet kennir frú Thatcher um
vegna þess að hún heldur ungu
fólki atvinnulausu og þess vegna
morðóðu. Klassekampen leggur
aðaláhersluna á gróðann sem
gráðugir forstöðumenn vilja hala
inn og selja þess vegna of marga
miða. Þjálfarar sem Dagbladet
hefur rætt við segja að þetta sé
bara tilviljun, en afskaplega
átakanleg tilviljun í ljósi þess
hvað breskur fótbolti skipti miklu
máli í íþróttaheiminum. ... Sá
sem leitar að skýringum hefur af
nógu að taka.
Það sem undrar mig mest er að
enginn hefur orð á því sem þó
blasir við: Að það er fótboltinn
sjálfursem drepur. Öldurofbeld-
is á áhorfendapöllum sem hófust
upp úr 1960 koma af óbilgjörnu
innra samhengi fótboltans í
skemmtanasjúku samféiagi okk-
ar.
Fótbolti er barátta, árásar-
girni, niðurrif og ofbeldi. Orrust-
uvöllurinn fyrir framan augun á
okkur leysir djúpar tilfinningar
úr læðingi með hröðum bylgju-
hreyfingum sínum fram og til
baka.
Jafnvel sjónvarpsáhorfandi
sem situr aleinn fyrir framan
skjáinn með ölkassann við fætur
sér gefur frumkraftinum útrás
með háum hljóðum. Ef hann er
með strákunum magnast hita- og
svitastigið í stofunni við ærandi
hávaðaöskur og köll. Á áhorf-
endapöllunum margfaldast þetta
auðvitað allt saman í nálægðinni
við leikinn.
Þetta kannast allir karlar við.
Það er einmitt þessi frumstæða
tilfinning um karlmennsku og
stríð sem gerir leikinn svona
heillandi. - Já, meira og meira
heillandi eftir því sem samfélagið
verður kvenlegra í áherslum sín-
um á heilbrigði og skynsemi...
Hverjir koma
á leikinn?
Þeir sem vilja horfa á leik fara
ekki lengur á völlinn, þeir sitja
heima og horfa á sjónvarpið.
Þeir sem fara á völlinn gera það
með hugarfari hermannsins. Þeir
eru ekki áhorfendur heldur
stuðningsmenn. Til hvers eru
þeir? Þeir stuðla að sigri, vita-
skuld. Orrustan á grasvellinum
flyst upp á pallana. ...
Um leið og leikurinn flytur sig
upp á pallana flytjast átökin
þangað líka. Stuðningsmaður
hins liðsins verður djöfulsins skít-
hæll. Takið‘ann strákar - gotcha,
bitch! Hreyfingar framvarðanna
á vellinum endurspeglast í hreyf-
ingum áhorfenda á pöllunum...
Allir karlar laðast að þessari
stílfærðu villimennsku. Enginn
hreyfir mótmælum gegn fótbolt-
anum. Gagnrýnendur samfélags-
ins, menningarvitar, marxistar og
haukar, allir sem venjulega eru á
réttum stað þegar bíöðin skrifa
eitthvað gróft eða sjónvarpið
sýnir sápuóperu - hvar eru þeir
þegar dýpstu ofbeldisþörf sam-
félagsins er sleppt lausri í óham-
inni aðdáun á þessum leik?
Á vellinum, vitaskuld.
Karlkyns menningarvitar á vest-
urlöndum eru nefnilega lang-
hrifnastir af öllum af dulúð fót-
boltans. Það má túlka ýmislega.
Kannski sem þrá, bælda karl-
kynsorku í leyndum hugans, upp-
reisn gegn leiðindunum í menn-
ingarlífinu.
Alltént er kominn tími til að
hugsa sig um.“
Póstkort frá
menningarlegu
mánalandslagi
Þannig hljóðar tvíræð fyrir-
sögn á grein Jens Brinckers í
Berlingske magasin í apríllok.
Jens var einn af gestum Norræna
hússins á nýlegri gagnrýnenda-
ráðstefnu. Greinin er að sínu
leyti hörð gagnrýni á íslenskt
menningarlíf - þannig að fyrir-
sögnin er kannski ekkert tvíræð
þegar betur er að gáð. í undir-
fyrirsögninni segir:
„Náttúra íslands er svo heil-
landi að hún hlýtur að kippa fót-
unum undan þeim sem sér hana í
fyrsta sinn. En bak við höfðings-
skap og stolt kúrir menningarleg
minnimáttarkennd sem brýst út á
merkilegan hátt.“
Honum finnst býsna fráleitt að
sitja í Norræna húsinu og snakka
um gagnrýni meðan miskunnar-
laus sólin skín frá æpandi bláum
himni og kuldaboli bítur kinnarn-
ar á börnunum sem eiga frí í
skólanum fyrsta sumardag. Þó
segir hann örlítið frá samræðum:
„Else Marie Bukdahl dregur
upp mynd af hinum fullkomna
listgagnrýnanda (sem er dauður
fyrir löngu) og spáir fyrir um
framtíð myndlistar. Per Olov
Enquist, Thomas Bredsdorff og
norski bókmenntaprófessorinn
Atle Kittang fara í kringum hann
meðan þeir tala um hvað
gagnrýnin sé léleg, listin sé léleg
og menningin sé léleg.
Gagnrýnin er dauð, listin er dauð
og menningin er dauð.
Thomas Bredsdorff lýsir
„show“gagnrýnandanum sem
hefur bara áhuga á að vera
skemmtilegur og eitt andartak
finnst manni að maður sé kominn
heim og standi á Ráðhústorgi
miðju.
List og gagnrýni
Kröfur um inntak og frelsi
gagnrýninnar eru hinar sömu
hvort sem hún fjallar um orð,
myndir, hreyfingar, tóna eða
þetta allt í einu. Við getum öll
kvittað undir markmið gagnrýni
eins og Thomas Bredsdorff setur
þau fram: Að fá lesendur til að
tala við listina í stað þess að tala
um hana. Og listin kemur okkur
til aðstoðar sjálf þegar við
reynum að skilja hvers vegna
vandinn skiptir svona miklu máli
á íslandi.
Andstæðurnar milli mikið
auglýstrar en drepandi sveita-
legrar uppfærslu á Brúðkaupi
Fígarós í íslensku óperunni og
næmum og nákomnum gestaleik
Álaborgarleikhússins á leikriti
Per Olov Enquists „I morfars
hus“ sýna að á íslandi eru menn'
komnir í þá stöðu að gagnrýnin
og menningarstofnanirnar hafa
tekið höndum saman um að
hrósa miðlungslist á kostnað
góðrar listar.
Þetta varð ljóst á síðasta fundi
málþingsins þegar íslendingarnir
sýndu, með fullri kurteisi, að þeir
vildu miklu heldur ræða slæma
stöðu mála heima fyrir en mark-
mið og aðferðir tónlistargagn-
rýni. Þá stóð m.a. fyrrverandi
ballettgagnrýnandi upp og viður-
kenndi að hún hefði hætt að
skrifa um ballett þegar hún gat
ekki lengur sagt neitt fallegt um
íslenska ballettflokkinn.
Þetta hljómar fallega, en listin
hefur ekkert að gera með svona
göfuglyndi. Það á ekki að koma
fram við listamenn eins og börn
og stofnanirnar eiga kröfu á að
menn taki þær alvarlega, þó að
það sé sárt. Þetta er greinilega
vandamál í úthéruðum eins og ls-
landi og N-Noregi þar sem þjóð-
ernishyggjan er sterkust. Við get-
um svo velt fyrir okkur hvort
þessi vandi verður einnig okkar
vandi þegar við erum komin inn á
stóra menningarmarkaðinn og
verðum nyrsta héraðið í samein-
aðri Evrópu."
Sagði Jens Brincker og er grein
hans um það bil hálfnuð þegar
hætt er að klippa. Ekki meir, ekki
meir, sagði Steinn við húsa-
meistara forðum!
SA
8 SfÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 12. maí 1989