Þjóðviljinn - 21.07.1989, Blaðsíða 14

Ferdtil
Siguröur Blöndal skóg-
ræktarstjóri var nýlega á ferð í
í Sovétríkjunum þar sem hann
var ásamt Arnóri Snorrasyni
skógfræðingi í boði sovésku
ríkisskógræktarnefndarinnar.
Tilgangur ferðarinnar var að
skoða skóga í héraðinu, eink-
um lerkiskógana, en mikið af
því lerki sem vex hér á landi er
ættað úr Arkangelskhéraði og
vex þar enn villt innan um aðr-
ar trjátegundir. Nú stendur til
að gera átak í ræktun nytja-
skóga austur á Fljótsdalshér-
aði og því var erindi Sigurðar
einnig að kanna möguleika á
fræöflun frá þessum stað en í
2 áratugi hefur verið ómögu-
legt að fá fræ þaðan og tak-
markað magn af fræi hefur
fengist annars staðar frá.
Lerkið frá Arkangelsk þykir
einstaklega hentugt hér-
lendis, sérstaklega norðan-
og austanlands, og hefur
reynst hér mjög vel bæði við
ræktun örfoka lands og sem
nytjaskógur.
- Arkangelskhérað er það
land sem hét Bjarmaland til forna
en mig hefur nú alltaf dreymt um
að koma þangað síðan ég las Örv-
aroddssögu þar sem segir frá ein-
um mesta kappa fornaldarinnar,
Örvaroddi, sagði Sigurður.
Fyrsta afreksferð Odds var ein-
mitt til Bjarmalands og ætíð síðar
er hann hitti andstæðinga úti um
heim var hann spurður: Ert þú sá
Oddur sem fór til Bjarmalands
forðum? - Sá er maðurinn er þar
hefur komið, svaraði Oddur
alltaf.
Arkangelskhérað er stórt
stjórnsýslusvæði, á stærð við
Frakkland, og er sá hluti Norður-
Rússlands sem liggur að Hvíta-
hafi. í héraðinu eru óendanlegir
hins foma
Sigurður Blöndal skógræktarstjóri var nýlega á ferð
um Arkangelskhérað í Norður-Rússlandi. Tilgangur
ferðarinnar var að skoða heimkynni lerkis en sú
trjátegund hefur verið ræktuð hérlendis í 70 ár og
reynst með afbrigðum vel
skógar en inn á milli eru gífurlegir
mýrarflákar. Fyrir utan lerkið,
sem er aðeins innan við 2% af
skóginum og vex inn á milli ann-
arra trjátegunda, vex þarna
skógarfura, björk og blæösp. í
héraðinu er gífurlega mikið
skógarhögg þar sem felld eru tré
á um 23 miljónum teningsmetra á
ári. Enn er öllu timbri fleytt eftir
ánum því mjög slæmar sam-
göngur eru á stórum svæðum
þarna. Sérstaða tréiðnaðarins í
Arkangelsk liggur einnig í því að
þar er enn verið að fella náttúru-
skóg sem gefur af sér mun betri
við en ræktaður skógur. Hann
vex hægar og því eru árhringirnir
mjórri.
Borgin Arkangelsk eða erki-
engilsborgin liggur við óshólma
Dvínu um 15 kflómetra frá
ströndinni. Dvína er eitt af þrem-
ur stórfliótunum sem falla í Hvít-
ahafið. Ibúar eru um 450 þúsund
og þar er geysistór útskipunar-
höfn fyrir trjávið og mikill úthafs-
fiskifloti gerir út þaðan.
Við Amór Snorrason vorum
boðnir til Bjarmalands af sov-
Þyrlan sem flutti okkur austur að Forna við vatnsbakkann.
ésku ríkisskógræktarnefndinni
sem er sams konar embætti og
Skógrækt ríkisins hérna. Ég hef
einu sinni áður þekkst boð þess-
arar sömu nefndar. Það var fyrir
10 árum þegar ég fór ásamt Þór-
arni Benedikz til Altaifjalla.
í þyrlu yf ir
endalausar
óbyggðir
Það var einstaklega vel tekið á
móti okkur í Arkangelsk og ferð-
in tókst í alla staði mjög vel.
Gestgjafar okkar voru elskulegt
fólk, sem gerði allt til að gera för
okkar gagnlega og ánægjulega.
Það eftirminnilegasta úr ferðinni
eru auðvitað skógarferðirnar.
Flogið var með okkur í þyrlu í 100
til 200 metra hæð yfir óbyggðir
þar sem skiptast á endalaus
skógur og mýrarflákar sem
mynda hin fjölbreytilegustu nátt-
úmmálverk. Við skoðuðum líka
skóginn á jörðu niðri og ferðuð-
umst þá m.a. á bátum. í fyrri
skógarferð okkar flugum við
norðaustur með Hvítahafs-
ströndinni og skoðuðum gamlan
lerkiskóg í héraðinu sem er um
200 til 300 ára gamall. Síðari ferð-
in var farin suðaustur til Pinéga-
béraðs þar sem yngsti lerkiskóg-
urinn er, en í bakaleiðinni úr
þeirri ferð flugum við yfir svæði
þar sem verið var að Ijúka við að
slökkva skógarelda. Nokkrir
tugir hektara höfðu brunnið og
þar sem enn rauk úr gróðrinum
settist þyrlan og tók upp 13 sót-
svarta slökkviliðsmenn sem
höfðu lokið störfum sínum. Þá
vomm við 27 í þyrlunni-afak alls
búnaðar slökkviliðsmannanna.
Það var ómetanleg reynsla að
sjá hvernig lerkið vex í
, heimkynnum sínum og bera það
saman við það hVernig því reiðir
af héma heima. Ég held að við
Siglingin á Foma-vatni var ógleymanleg. Skógarjaðarinn meðfram vatninu var ákaflega breytilegur og á þessari mynd vex skógurinn í
mýri og er heldur ótótlegur.
getum ágætlega unað við þann
samanburð.
Fyrsti skógarteigurinn af lerki
sem gróðursettur var á íslandi er
vaxinn upp af fræi sem kom frá
Arkangelsk. Nokkurn veginn ör-
ugglega frá Pinéga, nánar til-
tekið. Það er Guttormslundur á
Hallormsstað sem gróðursettur
var 1938. Alla tíð síðan höfum við
sóst eftir fræi frá Arkangelsk en
það hefur reynst afar erfitt og síð-
astliðinn 20 ár höfum við varla
fengið nokkurt fræ þaðan.
Eftir komuna til Arkangelsk
héldum við fund með skógrækt-
armönnum á staðnum þar sem
skipst var á upplýsingum áður en
haldið var í skógarferð. Eitt aðal-
verkefni skógstjórnarinnar þarna
er að sinna eldvörnum og vemd-
un skógarins en ræktun og
skógarhögg er ekki á þeirra snær-
um. Á þessum fyrsta fundi urðum
við fyrir miklum vonbrigðum því
okkur var sagt að fræ af lerki gæt-
um við engan veginn fengið því
að það væri alveg bannað að fella
þau tré. Fræ af lerkitrjám er ekki
hægt að taka öðruvísi en að fella
trén eða síga niður að þeim úr
þyrlu og það takmarkar mikið
möguleika á frætöku. Á þessum
sama fundi fengum við það stað-
fest að það er ákaflega lítið eftir
af lerki á þessu svæði og það sem
eftir er yfir 80% mjög gámall
skógur.
Brunavarnir
fækka lerkitrjám
í fljótu bragði gæti maður áætl-
að að fækkun lerkitrjáa stafaði af
miklu skógarhöggi. En ástæðan
er ekki sú, enda fella þeir ekkert
lerki til vinnslu vegna þess að það
er ekki hægt að fleyta lerkinu
eftir ánum.
Orsakirnar era aðgerðir
manna til að koma í veg fyrir
skógarelda. Skógareldar eru
nefnilega eitt aðaltæki náttúr-
unnar til að yngja skóginn. Lerk-
ið þolir skógareld betur en aðrar
trjátegundir og þegar svörðurinn
brennur dreifist fræið og fær
virkilega gott tækifæri til að spíra.
Hér er það því tækni mannsins
sem hefur orðið þröskuldur í vegi
líffræðilegrar endurnýjunar lerk-
isins. Hér var okkur aiveg hætt að
lítast á blikuna, ekkert lerki eftir
og þar af leiðandi ekkert fræ. En
við frekari eftirgrennslan reynd-
ist útlitið ekki alveg svona svart.
Við áttum stefnumót við menn
úr ráðuneyti skógariðnaðarins á
síðasta degi heimsóknarinnar.
Það þarf ekki annað en að líta á
þá byggingu sem hýsir þetta ráðu-
neyti og bera saman við bæki-
stöðvar skógræktarnefndarinnar
til að átta sig á að þangað renna
peningarnir, enda sinnir ráðu-
neytið vinnslu og sölu á timbri en
nefndin vernd og branavörnum
eins og áður sagði. Við bárum
enn upp bón okkar um fræ af
rússalerkinu og hér var tekið bet-
ur í erindi okkar, enda kom í ljós
að á vegum ráðuneytisins er fellt
nokkuð af lerki. í stuttu máli þá
var okkur lofað að kannaðir yrðu
allir möguleikar á því að útvega
okkur fræ og þegar vora gerðar
ráðstafanir til að koma fræsöfnun
í kring á hausti komanda og hinu
næsta. Við fáum væntanlega að
vita um árangurinn í nóvember.
Með þessum fundi má segja að
14 SfÐÁ - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 21. júlí 1989
w&smm
300 ára gamalt
lerkitré við ána For-
na norðaustan við
Arkangelsk. Það
vex í bland við
rauðgreni, skógar-
furu, björk og
blæösp, eins og allt
lerki í Arkangelsk-
héraði. Þetta tré er
um 30 metra hátt og
um80smíþvermál.
Viðsigldumá
tveimur litlum sam-
tengdum bátum.
Fremsttilvinstri er
ArnórSnorrason,
aftan við hann er
Alexei Zavolzhin
skógræktarstjóri.
Fremsttilhægri er
Lena, túlkurokkarí
ferðinni.enaftan
við hana Boris
Semenonov, sér-
fræðingur á skóg-
rannsóknastofnun-
innii'Arkangelsk.
Aftastsitjaskóg-
ræktarmenn úr
Mesensk héraði.
50 ára gamall lerkiskógur í Pinéga héraði, þar sem fallegast
lerki ku vera í öllu Arkangelskhéraði. Segja má að hvert einastatré
þama hafi verið fullkomið að lögun.
eiginlegum erindum okkar væri
lokið, við vorum búnir að skoða
mikið af skógi og gera það sem
við gátum til að útvega þetta fræ,
auk þess sem við höfðum farið í
skoðunarferðir í stærstu sögunar-
mylluna í héraðinu og fleiri fyrir-
tæki sem tengjast skógariðnaði.
Góð fræár eru mjög sjaldgæf í
Arkangelsk. Héraðið liggur mjög
norðarlega, er á sama breiddar-
baug og Reykjavík, og á slíkum
stöðum er Iangt á milli góðra fræ-
ára. Þau koma kannski einu sinni
á 10 ára fresti. Það stafar af því að
trén þurfa tvö góð sumur í röð til
að mynda fræ. Við sáum á yngri
skóginum sem við skoðuðum að
það er talsvert mikið af könglum
á trjánum og þá vitum við að það
er fræ á trjánum en það kemur
ekki í ljós fyrr en að liðnu þessu
sumri og því næsta hversu vel þau
þroskast, auk þess sem fluga ein
getur sogið fræhvítuna seinni part
sumars.
Almennt er fræþroski í Ark-
angelsk frekar lágur, það spíra
svona milli 20 og 40% af fræinu
þegar gott fræár er. Á hlýrri
svæðum er hlutfallið miklu
hærra. En þetta er ekki allur
vandinn því skordýr geta líka átt
sinn þátt í því að eyða fræinu.
Ákveðin tegund af flugu stingur
gat á fræskurnina og étur hýðið.
Þannig fór til dæmis með fræ sem
við áttum að fá frá svæði sem er
miklu sunnar í Rússlandi. Þetta
kom í ljós við rannsókn á fræinu.
Það verður því ekki ljóst fyrr en á
síðustu stundu hvort fræsöfnunin
skilar einhverjum árangri.
Lerkiö
reynist best
Okkur er það ákaflega mikil-
vægt að fá þetta fræ. Lerki er orð-
ið sú trjátegund sem við gróður-
setjum hvað mest af og við höfum
á ýmsan hátt af henni góða
reynslu. Sem nytjaskógur í
dölum á Norður- og Austurlandi
er hún alveg í sérflokki og sem tré
á útivistarsvæði og skógur til að
græða landið hefur lerkið ein-
staka hæfileika til að geta vaxið í
ótrúlega rýru landi. Það er skóg-
ræktarmönnum alger ráðgáta
hvemig lerkið getyr þrifist án
þess að fá áburðarkorn í örfoka
landi. Á undanförnum áram höf-
um við þurft að fá svona 15 kíló af
fræi í þá ræktun sem hefur farið
fram en riú eru uppi áform um
sérstakt átak í skógrækt austur á
Fljótsdalshéraði og landbúnað-
arráðuneytið hefur skipað sérs-
taka verkefnisstjórn í því sam-
bandi. Uppi era hugmyndir um
að framleiða svona 2 miljónir
lerkiplantna á ári og til þess þurf-
um við um 50 kfló af fræi með
mjög þokkalega góða spírun. Við
höfum í raun enga hugmynd um
hvað við getum fengið mikið af
fræi en fram til þessa hefur það
verið takmarkað magn sem tekist
hefur að útvega úr frægörðum í
Finnlandi og Svíþjóð.
Við sjáum fyrir okkur að á
vissum svæðum á landinu er hægt
að koma á umtalsverðri skóg-
rækt, einkum fyrir austan. Á
svæðinu fyrir ofan Egilsstaði má
rækta þetta 15 til 20 þúsund hekt-
ara, og þegar búið er að rækta
upp skóginn og hringekjan er far-
in af stað má búast við að hver
hektari lands gefi okkur um 5 ten-
ingsmetra á ári sem er í allt um
100 þúsund teningsmetrar. Það
er veraleg vinna í kringum þá
skógrækt þó að þetta þyki áka-
flega smátt í samanburði við
ræktunina í Arkangelsk. í kring-
um þessa skógrækt ætti að geta
orðið þó nokkur atvinna. Þó ekki
til að byrja með, því það er í sjálfu
sér ekki svo mikil vinná að gróð-
ursetja 2 miljónir plantna og eftir
að svæðið hefur verið girt er lítið
annað að gera en að bíða í svona
15 ár þar til kemur að fyrstu
grisjun og þá föram við að fá smá-
viðinn. í því felst reyndar ákveð-
inn vandi því að markaður fyrir
smávið er eiginlega ekki fyrir
hendi lengur nema sem iðnviður
til útflutnings af þessu lands-
horni.
Það era nokkur svæði hér á
landi sem era ágætlega fallin til
skógræktar. Gróft áætlað eru um
3400 ferkflómetrar þar sem við
teljum að forsvaranlegt sé að
fjárfesta í nytjaskógi. I framtíð-
inni má gera ráð fyrir að nokkur
hundrað ársverk felist í skóg-
rækt, þótt best sé kannski að
segja sem minnst um þau mál
núna því þetta er mikið undir því
komið hversu mikil vélvæðing
verður í greininni. Það má bæta
því við í þessu sambandi, að í
Norður-Svíþjóð er vélvæðing
orðin svo mikil í skógarhöggi, að
2000 teningsmetrar viðar falla
eftir hvern skógarhöggsmann ár-
lega. iþ
Föstudagur 21. júlí 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 15